Overmaas

De Overmaas is het deel van België tussen de Maas, de Belgisch-Nederlandse grens, de Belgisch-Duitse grens en het Hertogenwald. Het omvat de grens tussen de Germaanse en de Romaanse dialecten.

Historisch slaat de term Overmaas op het geheel dat wordt gevormd door drie kleine territoria ten oosten van de Maas: de graafschappen Dalhem en Valkenburg en de heerlijkheid 's-Hertogenrade. De statenvergaderingen van deze territoria confedereerden zich in 1473 met die van het hertogdom Limburg tot de Staten van Limburg en de Landen van Overmaas. Deze bond gold als gewest als een van de zeventien Nederlandse Provinciën, hoewel hij geen eigen stadhouder had en een vrije federatie was. De naam Overmaas is blijven leven na 1661, toen delen van Dalhem, Valkenburg en 's-Hertogenrade Staats (Staats-Overmaze) en andere, samen met het gehele hertogdom Limburg, Spaans (Province de Limbourg et des Pays d'Outre-Meuse) werden.

Verhoogduitsings- en verfransingsproces

In Overmaas is tijdens het ancien régime het Nederlands de taal van school en administratie geweest, hoewel er ook teksten met een sterke oostelijke inslag bekend zijn. Er heeft de laatste eeuwen een verhoogduitsings- en een verfransingsproces plaatsgehad. Het eerste dateert van het begin van de 19de eeuw. Het werd grondig doorgevoerd in het deel dat in 1814 bij Pruisen gevoegd werd (Eupen en omgeving), maar zette over de toenmalige Pruisische grens geleidelijk verder naar het westen door, zoals blijkt uit de resultaten van de volkstellingen van 1846 tot 1890. De grens tussen de Nederlandse en de Duitse cultuurtaal stabiliseerde zich tussen enerzijds de Voerstreek Voeren
Lees meer met Teuven, Remersdaal en Aubel-centrum (Nederlands) en anderzijds de Platdietse streek Platdietse streek
De Platdietse streek ligt in het noordoostelijke deel van de provincie Luik. De streek onderging achtereenvolgens een verhoogduitsings- en verfransingsproces. Lees meer met Sippenaken, Homburg en Aubel-De Kluis (Duits). Het verhoogduitsingsproces is te beschouwen als de vervanging van een de dialecten overkoepelende verwante cultuurtaal door een andere, eveneens verwante cultuurtaal. Daarbij is de rol van een cultuurtaal in de 19de eeuw, door de uitbreiding van haar functies in school en administratie, veel belangrijker geworden dan in het ancien régime.

Op de verhoogduitsing in een deel van het gebied is een verfransingsproces in het gehele gebied gevolgd. Maar al tijdens het ancien régime was de grens tussen de Germaanse en de Romaanse dialecten in noordelijke richting verschoven. Van de 17de tot de 19de eeuw werden geromaniseerd: Saint-Jean-Sart (Sint-Jans-Raat, wijk van Aubel), Warsage (Weerst), Bombaye (Bolbeek) en Berneau, alle gelegen ten zuiden van de Voerstreek. De romanisering versnelde na de twee wereldoorlogen, hoofdzakelijk via de school en door het invoeren van het Frans als huistaal. Ze is het verst gevorderd in de zogenaamde Platdietse streek en in Aubel, die sinds de werking van de taalgrenswet van 1962 officieel tot Wallonië behoren. Hier spreekt de jongere generatie meestal geen Germaans dialect meer. Het verfransingsproces is in zijn tweede fase de vervanging van een Germaans dialect door de Franse cultuurtaal.

Wet op de taalgrens en de taalstatuten

Door de wet van 8 november 1962, in toepassing sinds 1 september 1963, werden de zes meest westelijke gemeenten - Moelingen, 's-Gravenvoeren, Sint-Martens-Voeren, Sint-Pieters-Voeren, Teuven en Remersdaal - bij de provincie Limburg gevoegd; de andere (in de Platdietse streek en het kanton Eupen, dat na de twee wereldoorlogen telkens bij België werd gevoegd) behoren tot de provincie Luik. Door de wet van 30 december 1975, in toepassing sinds 1 januari 1977, werd het aantal gemeenten in de Voerstreek tot één herleid, en in de Platdietse streek evenals in het kanton Eupen telkens tot drie.

Naar gelang van het taalstatuut kan men onderscheiden:

1. de Voerstreek (gemeente Voeren): Nederlandstalig, met faciliteiten voor Franstaligen; 2. Aubel: Franstalig (sinds 1920); 3. Platdietse streek (gemeenten Baelen, Plombières en Welkenraedt): Franstalig, met de mogelijkheid om faciliteiten te verlenen aan anderstaligen. De gemeentebesturen maken hiervan echter geen gebruik; 4. het kanton Eupen (gemeenten Eupen, Kelmis en Raeren): Duitstalig, met faciliteiten voor Franstaligen.

De dialecten van Overmaas behoren tot het overgangsgebied tussen het Limburgs en het Ripuarisch. Dat van Moelingen is nog Centraal-Limburgs, dat van Hauset, Eynatten en Raeren al Ripuarisch. De belangrijkste dialectgrenzen zijn de zeggen/sagen-lijn (ten westen van Sint-Martens- en Sint-Pieters-Voeren) en de maken/machen- of Benrather-lijn (ten westen van Hauset, Eynatten en Raeren). De dialecten en de plaatsnamen van Overmaas behoren tot de best onderzochte van het Nederlandse en Duitse taalgebied.