Vlaams Verbond van Katholieke Scouts

De eerste scoutsgroepen werden in België gestart rond 1910 en ze vormden vrij vlug twee verbonden: de neutrale Boy-Scouts de Belgique (BSB) die vooral in Brussel en Wallonië functioneerde en de in 1912 opgerichte katholieke Belgian Catholic Scouts (BCS), met groepen in Brussel en vanaf 1913 ook in Vlaanderen. Deze organisatie werd na korte tijd omgedoopt tot Baden Powell Belgian Boy Scouts (BPBBS). De eerste Vlaamse scoutsgroep werd in Antwerpen gesticht door Georges de Hasque door omvorming van een bestaand patronaat. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef scouting clandestien bestaan en in 1916 richtte De Hasque zelfs de eerste zeescoutsgroep op waardoor een lettertje werd toegevoegd aan de naam BPBBSS (Baden Powell Belgian Boy and Sea-Scouts). Er ontstond toen ook een groep neutrale maar Vlaamsgezinde Zuidnederlandsche Padvinders, die het principe van ‘trouw aan het stambelang’ huldigden, aanleunden bij het activisme en het ‘Baden Powell militarisme’ verwierpen. Ze overleefden de oorlog en vormden in 1920 de organisatie de Vlaamsche Padvindersvereeniging De Vlaamsche Padvindersvereeniging
Lees meer met groepen in Antwerpen, Brussel en Gent.

Een Vlaamse katholieke scoutsbeweging

In 1918 verscheen het eerste Nederlandstalige tijdschrift De Scout en kort daarna ontstonden er op veel plaatsen katholieke scoutsgroepen, en werden de eerste vormingscursussen georganiseerd. Aanvankelijk waren al die scoutsgroepen Belgischgezind, maar enkele ervan  werden Vlaamsgezind. Dat was het geval met de scoutsgroepen die binnen sommige katholieke Vlaamse studentenbonden ontstonden -- vooral in Limburg en Brabant -- o.m. in Leuven waar Maurits van Haegendoren Van Haegendoren, Maurits
Maurits van Haegendoren (1903-1994) was een Vlaamse historicus, rijksarchivaris, politicus en publicist. Hij leidde vanuit een Vlaamsgezinde overtuiging het Vlaams Verbond van Katholieke ... Lees meer als lid van de studentenbond de scoutsmethode propageerde. Zijn poging om scouting in het AKVS Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer te introduceren mislukte echter en in 1921 werd op de AKVS landdag 'het uitheemse gedoe van de boy-scouts', uit de Katholieke Vlaamse Studentenbeweging gesloten.

Na de oorlog kwamen er in BPBBSS ook problemen met de katholieke signatuur. Vooral Franstalige groepen vonden BPBBSS te neutraal op levensbeschouwelijk vlak en scheurden zich in 1920 af om de BCS (Belgian Catholic Scouts) te vormen met het predicaat 'katholiek' in de naam. Die BCS kreeg de steun van kardinaal Désiré Mercier Mercier, Désiré
Désiré Mercier (1851-1926) was van 1906 tot 1926 de kardinaal-aartsbisschop van het aarts­bisdom Mechelen. Hij was een vurig propagandist van het Belgisch patriottisme en leefde tijdens ... Lees meer . Pas in 1927 werd de scheuring ongedaan gemaakt. Er kwam ook een bundeling als gevolg van de sterker wordende Vlaamse identiteit. In 1923 vormden enkele scoutsleiders uit alle delen van Vlaanderen in Leuven de Vlaamsche Hoogstudenten Scoutskring met onder meer Maurits van Haegendoren, Camiel de Neuter, Antoine Cols, Emiel van Cauwelaert Van Cauwelaert, Emiel
Emiel Van Cauwelaert (1910-1982) nam als politiek commentator bij de krant Het Volk en burgemeester van zijn geboortedorp Onze-Lieve-Vrouw Lombeek namens de Christelijke Volkspartij (CVP... Lees meer en Paul Bareel. Enkelen van hen, zoals Van Haegendoren, kwamen uit de katholieke Vlaamse Studentenbeweging. De Franstaligheid van de hogere BPBBSS-leiding was voor Vlaamse scouts niet meer aanvaardbaar. Scouting kreeg in Vlaamsgezind Vlaanderen een negatief imago. Maar ook de werking zelf moest meer aangepast worden aan de Vlaamse volksaard en de eigen Vlaamse cultuur. De kring begon in 1926 het Leidersblad uit te geven, en zette ook de eerste Gilwellcursus op in 1927. Daar rijpte het plan de scoutsorganisatie te splitsen naar taalgroep.

Op 2 november 1927 werd de vereniging zonder winstoogmerk Vlaams Scoutspers Comité gesticht, dat zou instaan voor de Vlaamse scoutsbladen. Toen vanaf 1928 de Katholieke Actie in Vlaanderen werd georganiseerd, werd scouting en het kort daarna zelfstandig geworden VVKS, een hulpwerk voor katholieke actie en accepteerde daarom een sterke aanwezigheid van aalmoezeniers op elk niveau. In de belofte werd opgenomen dat scouts trouw waren aan God, Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer , koning en vaderland.

Het verlangen naar meer zelfstandigheid voor elke taalgroep bleek ook aan Franstalige kant te bestaan zodat op 27 oktober 1929 door de algemene raad van BPBBSS werd besloten tot een federatie van twee scoutsverbonden. Naast de Fédération des Scouts catholiques (FSC) kwam er een Vlaams Verbond voor Katholieke Scouts (VVKS). Beide verbonden werden overkoepeld door het Verbond der Katholieke Scouts van België -- Fédération du Scoutisme Belge (FSB), kortweg de associatie genoemd.

Een Vlaamsgezinde scouting

In de daaropvolgende uitbouw van VVKS speelden Georges de Hasque, Van Haegendoren en Camiel de Neuter een grote rol. De eerste was verbondsvoorzitter tot zijn dood in 1933. Hij werd in die functie opgevolgd door Antoine Cols. De tweede was commissaris voor verkenners tot 1933, maar toen werd hij verbondscommissaris, een nieuwe functie, terwijl De Neuter verbondsaalmoezenier werd.

De werking van het VVKS werd deels geënt op het Vlaamse emancipatiestreven, maar bleef tegelijk loyaal tegenover het Belgische vaderland. De verbondsleiding wilde dat haar leden fiere Vlamingen zouden zijn, bewust van hun Vlaamse cultuur. Daarom pleitte ze ervoor de werking in een Vlaamse context te plaatsen, waarin het Vlaamse verleden inspirerend zou zijn voor de jeugdbewegingsromantiek. Ze afficheerde die Vlaamsgezindheid ook naar buiten door bijvoorbeeld op de Jamboree in Nederland in 1937 op te stappen achter de leeuwenvlag en door deel te nemen aan Vlaamse manifestaties op 11 juli, de IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer en het Vlaams Nationaal Zangfeest Vlaams Nationale Zangfeesten
Het Vlaams Nationaal Zangfeest is een Vlaams-nationalistische bijeenkomst die sinds 1933 jaarlijks wordt georganiseerd door het Vlaams Nationaal Zangverbond, later Algemeen Nederlands Zan... Lees meer . Omdat VVKS verantwoordelijk was voor het Vlaamse land moest het ook leidinggeven aan een aantal Franstalige groepen in Vlaanderen. Het spande zich erg in die ervan te overtuigen zich te vernederlandsen, met het sociale argument dat ze moesten 'terugkeren naar hun volk'.

Hoewel dat alles bleef gebeuren binnen een Belgische context riep de Vlaamsgezinde lijn van de verbondsleiding tegenkrachten op van Franstalige zijde in Vlaanderen. De belangrijkste figuur daarin was de Antwerpse leider Armand de Coninck, die probeerde de autonomie van VVKS in te perken en die van de overkoepelende associatie opnieuw te versterken. Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog groeide dat ongenoegen uit tot een conflict. In 1940 werkten in de centra van de CRAB (Centre de Recrutement d'Armée belge) de twee katholieke scoutsverbonden en de neutrale BSB onder leiding van De Coninck als één nationale scoutsbeweging. De Coninck wilde deze samenwerking ook na zijn terugkeer in België continueren, maar Van Haegendoren wees dat af en wenste voor VVKS zoveel mogelijk zelfstandigheid te bewaren, ook trouwens tegenover de Kerk.

Dat kwam goed uit voor de bezetter die erop aanstuurde VVKS, met het bij het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer aanleunende Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond
Het Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond (AVNJ) was een Vlaams-nationalistische jeugdbeweging en militie ontstaan in 1928. Van 1934 tot 1941 was het de jeugdbeweging van het Vlaamsch ... Lees meer en de nieuw opgerichte Vlaamsche Jeugd Vlaamsche Jeugd
De Vlaamsche Jeugd (VJ), een jeugdbeweging naar model van de Hitlerjugend, werd in maart 1941 opgericht door Alfons Wachtelaer. In juli 1941 ging de VJ op in de Nationaal-Socialistische ... Lees meer van SS-signatuur, samen te brengen in één völkische jeugdbeweging. Met dat doel werden de leiders van de drie bewegingen voor een bespreking naar Berlijn uitgenodigd. Toen de eenheidsjeugdbeweging, de Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen
Lees meer , tot stand kwam was het VVKS er echter niet bij. De onderhandelingen met de Duitsers en de reis naar Berlijn werden Van Haegendoren later erg kwalijk genomen, zowel in scoutskringen als door de kerkelijke overheid.

Tijdens de oorlog bereidde Van Haegendoren intern een vernieuwing van de naoorlogse scoutswerking in VVKS voor, met onder meer de splitsing van de Verkennerstak in twee leeftijdsgroepen, een herformulering van de scoutswet en een versterking van de Vlaamse identiteit. De grote lijnen werden in 1945 aan de rest van de beweging bekendgemaakt in de brochure Handhaaf en Bouw. Daarna werkte Van Haegendoren de details verder uit in verscheidene boekdelen die tijdens en na de oorlog verschenen met als titel Verkennersleven.

Meer dan vroeger was er in de nieuwe aanpak van het VVKS een verwijzing naar Vlaanderen en een poging de Vlaamsgezindheid aan te wakkeren. Die Vlaamsgezindheid moest theoretisch in eenklank zijn met Belgische vaderlandsliefde, maar in de praktijk kwam een gecombineerde verwijzing naar Vlaanderen en België eigenlijk alleen naar voren in de opstelling van VVKS tegenover koning en dynastie.

Vandaar dat zich in de eerste jaren na de oorlog ook de oppositie tegen de vernieuwing roerde, die zich vooral richtte tegen de persoon van inspirator Van Haegendoren. De oppositie kreeg steun van kardinaal Ernest-Joseph van Roey Van Roey, Ernest-Joseph
Ernest-Joseph van Roey (1926-1961) was Kardinaal-Aartsbisschop van Mechelen. Hij aanvaardde geleidelijk de onvermijdelijkheid van een eentalig Vlaanderen en bestreed het Vlaams-nationalis... Lees meer , die uiteindelijk 'verlangde' dat Van Haegendoren uit VVKS zou verdwijnen omwille van zijn te onafhankelijke en Vlaamsgezinde houding, met op de achtergrond zijn optreden tijdens de oorlog, en omwille van een dreigende afscheuring van meer Belgischgezinde scoutsgroepen. Van Haegendoren werd uiteindelijk tot ontslag gedwongen. In 1949 werd hij als verbondscommissaris opgevolgd door Maurits Coppieters Coppieters, Maurits
De progressieve Vlaams-nationalist en christelijke humanist Maurits Coppieters (1920-2005) was vanaf het midden van de jaren 1960 een van de boegbeelden van de Volksunie (VU). Lees meer , die met zijn ploeg evenwel de voorbereide vernieuwing onverkort uitvoerde en de Vlaamsgezindheid van VVKS consolideerde.

Samen met KSA Katholieke StudentenActie
De Katholieke Studentenactie (KSA) was een (jeugd)beweging rond Katholieke Actie. Ze was gericht op scholieren en beschouwde zichzelf als een erfgenaam van de Katholieke Vlaamse Studenten... Lees meer profileerde VVKS zich aan het begin van de jaren 1950 als een van de meest Vlaamsgezinde katholieke jeugdbewegingen. Dat uitte zich op drie manieren: de propaganda voor het Algemeen Beschaafd Nederlands, de deelname aan Vlaamse manifestaties als het Vlaams Nationaal Zangfeest Vlaams Nationale Zangfeesten
Het Vlaams Nationaal Zangfeest is een Vlaams-nationalistische bijeenkomst die sinds 1933 jaarlijks wordt georganiseerd door het Vlaams Nationaal Zangverbond, later Algemeen Nederlands Zan... Lees meer , de IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer en 11 juli-vieringen, en de artikels over Vlaamse beweging, Vlaamse voormannen en Vlaamse cultuur in zijn tijdschriften. In 1952 sprak verbondscommissaris Coppieters op de IJzerbedevaart namens de jeugd. In de tweede helft van de jaren 1950 nam VVKS ook een Vlaamsgezind standpunt in inzake talentelling, vastlegging van de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer en Vlaams onderwijs, eerbiediging van de taalwetten en het Vlaamse openbare leven in Brussel. Het werkte mee aan de Vlaamse dag op de wereldtentoonstelling in 1958. Het verdedigde ook de Vlaamse belangen binnen scouting door tegen te gaan dat Franstalige scoutsgroepen Nederlandstalige jongens zouden aanwerven.

Vernieuwing vanaf de jaren 1960

In de jaren 1960 kwam er in de beweging een tweede vernieuwingsgolf. Enerzijds was er een aanpassing van de godsdienstige werking, die minder van bovenaf zou worden voorgehouden maar meer vanuit de belevingswereld van de jongeren zelf zou worden opgebouwd en aangewezen. Anderzijds werden doel en methode van scouting grondig hervormd: vanaf 1966 wilde scouting 'volwassen persoonlijkheden' vormen die 'initiatief en verantwoordelijkheidszin hadden' en 'sportief, handig en creatief' waren. De methode werd geherformuleerd vanuit vijf basisprincipes van scouting: zelfwerkzaamheid, medeverantwoordelijkheid, ploegwerk, persoonlijk engagement en dienst. Tegelijk werd koers gezet naar gemengde werking, die in 1973 structureel een feit werd.

Bij al deze vernieuwingen en in een tijd van grondige verschuiving van het waardepatroon en de levensstijl sinds '1968' verdween de belangstelling voor de Vlaamse zaak op de achtergrond, of werd een onderdeel van een veel breder wereldpanorama. Het was typisch dat in de princiepsverklaring uit 1973 waarmee de samenwerking VVKS en VVKM werd bezegeld sprake was van aandachtspunten als de vrede, het leefmilieu, de mindervaliden, de onderontwikkeling en de Europese eenmaking, met op dezelfde hoogte 'verdere ontplooiing van de Vlaamse gemeenschap'.

In 1981 -- bij de naamsverandering naar VVKSM -- werd gesteld dat het Verbond wilde werken aan de 'opbouw van een positief Vlaams gemeenschapsgevoel', maar zich zou verzetten tegen 'zogenaamde Vlaamse drukkingsgroepen die antidemocratische of anti-solidaire beginselen voorstaan'. In 1991 boog een groepsleiderscongres zich over de ideologische oriëntering, ook over de 'eerste V van VVKSM'. Vlaanderen moest een 'verdraagzaam en solidair deel worden van een groter geheel'. Het Vlaamse verleden mocht inspirerend zijn maar men mocht er 'vooral niet blijven in vasthangen'. Bij stemming bleek dat minder dan 5% van de aanwezigen gewonnen was voor de stelling die opriep tot 'meer engagement in de Vlaamse beweging, onder andere door op te roepen voor de jaarlijkse IJzerbedevaart'.

In de volgende decennia verdampte de belangstelling voor de Vlaamse beweging -zoals trouwens ook die voor het katholieke karakter- van VVKSM helemaal. In 2006 besliste de verbondsraad met 94% van de stemmen tot het uit de naam schrappen van de kwalificaties Vlaams en Katholiek. De naamswijziging werd op een groepsleidingscongres goedgekeurd. Vanaf toen heette de beweging Scouts en Gidsen Vlaanderen. Ze telde toen 73.000 leden. Dat betekende niet dat er geen visie meer was op de bredere maatschappij. Zo liep de nationale leiding mee in de betoging van Hart boven Hard om zo haar bekommernis te uiten voor een al te economische kijk op de maatschappij en in 2019 gebeurde hetzelfde met de klimaatmarsen. In 2020 werden ‘spoortekens’ uitgezet om de richting voor de volgende tien jaar te markeren: die wezen naar een sterk pedagogisch verhaal, een veilige omgeving, diversiteit en inclusie, kwaliteitsvolle leiding, omkadering van groepen, duurzame speelruimte en aandacht voor impact en imago. Verwijzingen naar een maatschappijbetrokken jeugdbewegingsleven dus, maar zonder specifieke aandacht voor de Vlaamse beweging. In 2023 telde Scouts en Gidsen Vlaanderen meer dan 83.500 leden in ruim 500 plaatselijke groepen, en was toen de grootste scoutingfederatie in België.