Bormsverkiezing

Voor zijn militante en vergaande betrokkenheid bij het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer werd August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer in 1919 ter dood veroordeeld, een straf die onmiddellijk werd omgezet in levenslang. Borms had zich een voorstander getoond van de inschakeling van Belgische dwangarbeiders in de Duitse oorlogsindustrie en had zich als hoofd van het Nationaal Verweer ook sterk ingezet voor de uitbouw van een activistische militaire macht. Op zijn voorstel had de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer op 22 december 1917 de Vlaamse onafhankelijkheid uitgeroepen.

Borms in de Leuvense gevangenis

Vanaf eind 1919 zat Borms opgesloten in de gevangenis van Leuven. Hij weigerde - hoewel dat vanaf 1921 mogelijk was - een voorwaardelijke invrijheidstelling en verklaarde dat zijn opsluiting pas zou worden beëindigd als hij daartoe zou worden geplebisciteerd door de Vlaamse kiezers. Op die manier profileerde hij zich bewust als dé martelaar van het activisme en van het Vlaams-nationalisme, dat de politieke erfenis van het activisme intussen had overgenomen en geïntegreerd. Aangezien hij een eventueel politiek mandaat niet zou kunnen opnemen vermits hem zijn politieke en burgerrechten waren ontnomen, bestond er binnen het politieke Vlaams-nationalisme lange tijd geen eensgezindheid over de vraag of het electoraal en politiek-strategisch zinvol zou zijn om Borms als kandidaat naar voor te schuiven bij parlementsverkiezingen.

Tussentijdse parlementsverkiezingen in Antwerpen op 9 december 1928

Op 2 november 1928 overleed Richard Kreglinger (1885-1928), die sinds 1926 liberaal Kamerlid was voor het arrondissement Antwerpen. Op 8 november besliste de Antwerpse Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer na enige discussie dat Borms haar kandidaat zou zijn bij de tussentijdse verkiezingen van 9 december om een vervanger voor Kreglinger aan te duiden. Borms bezorgde zijn handtekening daartoe aan Herman Vos Vos, Herman
Herman Vos (1889-1952) engageerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in het activisme. Vanaf 1925 was hij parlementslid voor de Frontpartij. Toen het Vlaams-nationalisme zich in de jaren... Lees meer , die hem maandelijks bezocht in de Leuvense gevangenis. Een decennium na het einde van de Eerste Wereldoorlog was Borms de enige nog in de gevangenis verblijvende activist. Hij beschouwde zich als ‘de vlag om dewelke al de Vlaams-nationalisten zich scharen’. ‘Wat moesten wij doen?’, schreef Vos ietwat weifelend aan zijn sterk bij de leiding van het Vlaams-nationalisme betrokken Nederlandse vriend Pieter Geyl Geyl, Pieter
Pieter Geyl (1887–1966) was een Nederlandse historicus met uitgesproken Groot-Nederlandse opvattingen, die een belangrijke rol speelde in het Vlaams-nationalisme tijdens het interbellum.... Lees meer , ‘De kommunisten treden op. Dan vooruit maar met de kandidatuur Borms. (…) Er zal wat loskomen’.

De katholieke partij en de socialistische Belgische Werkliedenpartij Belgische Werkliedenpartij
Lees meer (BWP) adviseerden hun leden en aanhangers om blanco te stemmen, onder andere omdat zij van mening waren dat de te begeven Kamerzetel toekwam aan de liberale partij. Dat belette niet dat de Antwerpse socialisten in hun krant Volksgazet Volksgazet
Volksgazet (1914-1978) was een Antwerps socialistisch dagblad, gesticht door Camille Huysmans en Willem Eekelers, dat regelmatig Vlaamsgezinde standpunten innam. Lees meer de kandidatuur van Borms in bedekte termen steunden, in de hoop dat zijn verkiezing zou leiden tot een crisis in de katholiek-liberale regering onder de leiding van Henri Jaspar Jaspar, Henri
Henri Jaspar (1870-1939) was een Brusselse katholieke politicus die een oplossing wilde voor de Vlaamse kwestie. Lees meer . Tijdens de langdurige parlementaire besprekingen over een taalwet betreffende het leger en een zogeheten Uitdovingswet Uitdovingswet
Lees meer , die de gerechtelijke vervolging van activisten zou beëindigen, hadden de meeste liberale verkozenen ondertussen in de loop van 1928 hun anti-Vlaamse reputatie bevestigd.

Uiteindelijk behaalde Borms een veel beter resultaat dan verwacht: 83.058 stemmen, tegen 44.410 voor de liberale advocaat Paul Baelde Baelde, Paul
De liberale Antwerpse politicus Paul Baelde (1878-1953) verloor in december 1928 tussentijdse parlementsverkiezingen van August Borms. Toch werd hij verklaard als de wettelijk verkozene.... Lees meer , 3083 voor de ex-activistische communist en bekende van Borms Jef van Extergem Van Extergem, Jef
Jef van Extergem (1898-1945) was een Vlaamsgezinde, eerst socialistische en later communistische politicus. Lees meer en 2615 voor de trotskistische syndicalist Adhemar Hennaut (1899-1977), naast 58.052 ongeldige en blanco-stemmen. ‘Ik meen zelfs dat mijn lasteraars aan dien triomf grootelijks hebben meegewerkt’, zo oordeelde Borms over zijn electoraal succes.

Politieke gevolgen van de Bormsverkiezing

De Bormsverkiezing, zoals dit polariserende politieke evenement de geschiedenis zou ingaan, leidde in België tot felle reacties pro en contra en kreeg zelfs weerklank in de buitenlandse pers. Aangezien ook Borms' medekandidaat, voormalig parlementariër namens de katholieke partij en veroordeelde activist Adelfons Henderickx Henderickx, Adelfons
Adelfons Henderickx (1867-1949) was een Antwerpse katholieke volksvertegenwoordiger. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme en tijdens het interbellum in het ... Lees meer , zijn politieke rechten had verloren en dus onverkiesbaar was, kende de Kamer na een debat de zetel uiteindelijk toe aan Baelde.

Op 19 januari 1929 werd de al eerder gestemde uitdovingswet van kracht, maar Borms had de gevangenis na een akkoord daarover binnen de regering al twee dagen eerder mogen verlaten.

De Bormsverkiezing, die - om Herman Vos te parafraseren - heel wat losmaakte, etaleerde hoe groot de onvrede bij de Vlamingen over de taalverhoudingen in België was. Als gevolg daarvan formuleerde de regering Jaspar de intentie om ‘de Vlaamse kwestie op te lossen’, in principe op basis van de eentaligheid van Vlaanderen.

Het signaal dat van de Bormsverkiezing uitging vormde ook mee de aanleiding tot een voorlopig communautair akkoord tussen de socialistische toppolitici Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer en Jules Destrée Destrée, Jules
Lees meer , het Compromis des Belges Compromis des Belges
Lees meer , dat in maart 1929 eveneens de eentaligheid van het openbaar leven in Vlaanderen en Wallonië aanvaardde, het zogeheten territorialiteitsbeginsel, terwijl tegelijk uitdrukkelijk de eenheid van België werd beklemtoond en de integrale vernederlandsing van de Gentse universiteit werd geaccepteerd. Het territorialiteitsbeginsel zou de basis vormen van de taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer die in de jaren 1930 tot stand kwam. Het congres van de BWP in november 1929 nuanceerde, verfijnde en officialiseerde het vergelijk dat in het Compromis des Belges was overeengekomen, zodat tussen Vlaamse en Waalse socialisten uiteindelijk een definitief akkoord werd bereikt, het zogeheten Compromis des socialistes belges Compromis van de Belgische Socialisten
Het ‘Compromis van de Belgische socialisten’ (herfst 1929) legde de houding van de Belgische Werkliedenpartij vast ten aanzien van de taalkwestie. Nadat de socialisten met het bekendere, ... Lees meer .

De vooruitgang van de Vlaams-nationalisten bij de parlementsverkiezingen van 26 mei 1929, ‘een tweede politieke schokeffect’ in korte tijd, werd mede toegeschreven aan de Bormsverkiezing. Het versterkte bij het politieke establishment het besef dat tot op zekere hoogte aan de Vlaamse eisen tegemoet diende te worden gekomen om de communautaire spanningen te pacificeren en de verdere opmars van het anti-Belgisch sentiment in de Vlaamse beweging in te dammen. Mede met het oog op de viering van een eeuw Belgische onafhankelijkheid in 1930 drong de urgentie daarvan geleidelijk door tot op het hoogste bestuurs- en beleidsniveau.

Borms had met deze ‘verkiezingsstunt’ zijn imago als slachtoffer van en succesvolle ‘verzetsstrijder’ tegen wat het anti-Vlaamse België werd genoemd, in belangrijke mate verstevigd. Het leverde hem een soort cultstatus op, die werd gesymboliseerd in de naam ‘de ongekroonde koning van Vlaanderen’, die zijn medestanders hem toebedeelden.