De Eendracht

De Vlaamsche Hoogeschool als hefboom

Het eerste nummer van De Eendracht. Weekblad voor het Vlaamsche volk verscheen op 3 september 1916. Het blad kostte 0,10 frank en telde (meestal) vier bladzijden. Het werd gedrukt op 1800 tot 2000 exemplaren. Er verscheen nooit een colofon, maar nadat een ander nieuw tijdschrift, De Toorts De Toorts
De Toorts verscheen tussen 1916 en 1921 en werd uitgegeven in Utrecht. De ondertitel van het tijdschrift luidde: Staat- en Letterkundig weekblad voor Holland, Vlaanderen en Zuid-Afrika on... Lees meer , had geschreven dat De Eendracht het blad was van de katholieke Antwerpse volksvertegenwoordiger Adelfons Henderickx Henderickx, Adelfons
Adelfons Henderickx (1867-1949) was een Antwerpse katholieke volksvertegenwoordiger. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme en tijdens het interbellum in het ... Lees meer , gaf de 'opstelraad' (in nummer 13) wat uitleg. De Eendracht was niet het blad van een persoon, noch van een beweging, maar van een 'richting' die was ontstaan binnen de Katholieke Vlaamsche Oud-Hoogstudentenverbonden Katholiek Vlaams Oud-Hoogstudentenverbond
Lees meer en binnen het Algemeen-Nederlandsch Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer . Daaruit was een nieuwe organisatie ontstaan van katholieken en liberalen: de Bond tot bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent Bond tot bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent
De Bond tot bevordering van de Vlaamsche Hoogeschool te Gent bestond van 1916 tot 1918. De organisatie maakte propaganda voor de door de Duitse bezetter vernederlandste Gentse universitei... Lees meer (kortweg de Hoogeschoolbond).

Adelfons Henderickx speelde wel degelijk een grote rol bij de stichting van het blad. Na de oorlog verklaarde hij dat het beginkapitaal was voorgeschoten door twee industriëlen, een advocaat en een rentenier, wier namen hij nooit noemde. In het begin leidde hij het blad. Jozef van den Broeck Van den Broeck, Jozef
Jozef van den Broeck (1870-1938) was een Antwerps advocaat. Hij was secretaris van de Raad van Vlaanderen en na de Eerste Wereldoorlog week hij uit naar Nederland. Hier werd hij een spilf... Lees meer was secretaris en Hendrik Mommaerts Mommaerts, Hendrik
Hendrik Mommaerts (1886-1980) werkte mee aan de voorbereiding en oprichting van de krant De Standaard en was tijdens de Eerste Wereldoorlog in leidinggevende functies betrokken bij het ac... Lees meer beheerder. De redactie sprak zich uit voor samenwerking met de Duitse bezetter om het Vlaamse 'rechtsherstel' te verwezenlijken, onder het motto: 'Recht blijft recht, ook wanneer het door de vijand wordt toegekend'. De Eendracht juichte bijgevolg de vernederlandsing van de Rijksuniversiteit Gent toe, verantwoordde ze theoretisch en voerde er actieve propaganda voor. Vele bladzijden werden gevuld met de namen van de duizenden ondertekenaars van een 'Volksmanifest' die de vernederlandsing ondersteunden. De universiteit van Gent moest de hefboom worden voor de volledige eentaligheid van Vlaanderen.

De tolk der 'bezadigde middens'

Het blad kende zichzelf een 'documentaire waarde' toe, waarmee de redactie verwees naar de publicatie van redevoeringen en memoranda, vaak ook van de zogenaamde ' passieve Passivisme
Het begrip ‘passivisme’ verwijst naar de Vlaamsgezinden die tijdens de Eerste Wereldoorlog verdere pogingen om de Vlaamse eisen te realiseren tot na het einde van het politiek-militair co... Lees meer ' flaminganten, met wie het blad de banden nooit wilde verbreken. De opstelraad noemde zichzelf 'de tolk van bezadigde intellectuele middens', maar sloot zich toch aan bij de koers van de in januari 1917 gevormde Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer , verdedigde de directe contacten van vertegenwoordigers van de Raad met de Duitse regering en de bestuurlijke scheiding die daaruit voortvloeide. Twee van de stichters van De Eendracht, Mommaerts en Van den Broeck, werden lid van de Raad van Vlaanderen. Henderickx haakte toen af.

Vanaf oktober 1917 verschenen er in het blad standpunten die ondertekend zijn door 'Wilfried', een pseudoniem van Hendrik Mommaerts, die nu alleen de koers uitstippelde. De stukken van 'Wilfried' zijn opvallend helder en doordacht. Mommaerts ondersteunde de Raad van Vlaanderen nog toen die op 22 december 1917 de 'algehele zelfstandigheid' van Vlaanderen uitriep, maar hij legde zijn lezers uit dat dit geen aanslag was op de staat België en riep op tot 'Realpolitik'. De 'algehele zelfstandigheid' kon en moest gerealiseerd worden binnen het Belgische staatsverband. Dit standpunt zou hij blijven aanhouden tot het einde van de oorlog.

Daarmee werd De Eendracht een spreekbuis van de zogenaamde ' unionisten Unionisten
Activisten, binnen en buiten de Raad van Vlaanderen, die ervoor opteerden om België na de beëindiging van de Eerste Wereldoorlog opnieuw in te richten als een federale staat, werden union... Lees meer ', die een fractie gingen vormen binnen de Raad van Vlaanderen. Toen de wapenstilstand naderde riep De Eendracht op tot algehele eensgezindheid onder de Vlamingen: 'Geen Jong-Vlamingen, geen Unionisten, geen Belgicisten meer, maar alleen Vlaamschgezinden, die met vereenigde krachten de verkregen hervormingen op bestuurs- onderwijs en rechterlijk gebied zullen handhaven….'.