Leerssen, Joep

Onderzoek naar ‘romantisch nationalisme’

De Nederlandse cultuurhistoricus Joep Leerssen, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, is internationaal een van de bekendste en meest gelauwerde onderzoekers van nationalisme, met een actieradius die heel Europa (maar in toenemende mate ook andere continenten) bestrijkt.

Leerssen belicht daarbij vergelijkend en transnationaal de culturele en ideëenhistorische interactie met een ideologie die overwegend politiek en sociaal-historisch onderzocht wordt: van waar kwam de idee van nationaliteit en hoe werd het concept geïnstrumentaliseerd voor politieke doeleinden? Via het (Europese) ’romantisch nationalisme’ (het bredere, vage ’cultureel nationalisme’ refereert aan elke culturele uitdrukking van nationalisme) werd kunst zowel geïnspireerd door nationaliteit als gebruikt voor de nationale zaak. Vanaf het einde van de 18-de eeuw stond volgens Leerssen de ‘cultivering van cultuur’, dat wil zeggen: van taal, geschiedenis, kunst en folklore, centraal. Dat ‘lange culturele geheugen’ was immers onontbeerlijk voor politieke natievorming en de opkomst en continuïteit van de natiestaten. Het is ook een verklaring voor hun blijvende aantrekkingskracht vandaag in een globaliserende wereld, in de vorm van het ‘ banaal nationalisme Banaal nationalisme
'Banaal nationalisme’ is een begrip van de Britse onderzoeker Michael Billig, dat verwijst naar de reproductie en de ideologische legitimering van de natiestaat in het dagelijkse leven.... Lees meer ’, als laatste overblijfsel van het 19-de-eeuwse romantisch nationalisme. Leerssen signaleert daarenboven een politiek hergebruik ervan door de nieuwe etnisch- populistische Populisme
Het concept ‘populisme’ verwijst naar de discursieve strategie die uitgaat van een ‘volks’ verweer tegen een politieke, economische of culturele elite. In de geschiedenis van de Vlaamse b... Lees meer partijen.

Projecten rond (Vlaams-)nationalisme

Leerssen ontwikkelde zijn these via talrijke publicaties en het project SPIN (Study Platform of Interlocking Nationalisms): het daaruit geëmaneerde encyclopedisch databestand ERNIE (Encyclopedia of Romantic Nationalism) verzamelt in dit verband de materiële en immateriële culturele elementen, met duiding door een internationale keur van specialisten (de gegevens worden ook gevisualiseerd door middel van een dynamische kaart om transnationale relaties en invloeden door de tijd heen bloot te leggen). De Vlaamse beweging komt daarbij uiteraard ook (uitvoerig) aan bod. Leerssen is bovendien betrokken bij het beheer van het ADVN | archief voor nationale bewegingen en het internationaal platform NISE.

Leerssen legt dezelfde aandacht voor de invloed van het culturele aan de dag bij een aantal verwante studiethema’s: de imagologie (de kritische analyse van culturele en nationale stereotypering), het Ierse cultureel conflict rond nationale identiteit, de vele met elkaar verweven identiteiten (staat, natie, regio, streek) in de Lage Landen. Limburg geniet daarin zijn bijzondere aandacht; Leerssen speelde een grote rol in de officiële erkenning (in Nederland, 1997) van het Limburgs als streektaal.