Vande Sande, Felix

Toneel in Brussel

Felix vande Sande vestigde zich in 1841 in Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer als onderwijzer, trad in 1848 in dienst van de Koninklijke Bibliotheek en was vanaf 1851 bibliothecaris van de Brusselse balie.

Vande Sande was vooral actief binnen de Brusselse toneelwereld Toneel
Het Vlaamse toneel onderhield vanaf zijn ontstaan in de 19de eeuw een complexe en gelaagde verhouding met de Vlaamse beweging. Van een belangrijk emancipatorisch instrument en voorwerp va... Lees meer . Samen met onder anderen Jacob Kats Kats, Jacob
Jacob Kats (1804-1886) was een Vlaams meetingleider, journalist, satiricus en theatermaker. Geïnspireerd door een ‘vroegsocialistische’ levensvisie zette hij zich in voor het ontstaan van... Lees meer en Pieter Gassée ijverde hij voor de heropleving van het Vlaamse theater, de uitbouw van een professioneel theatergezelschap en een Vlaamse schouwburg in de hoofdstad. Als acteur debuteerde Vande Sande in 1843. Weldra was hij toneelmeester van het toneelgezelschap De Wyngaerd De Wijngaerd
Lees meer , waarbij hij vanaf 1844 ook als regisseur en auteur aan de slag ging. In 1851 stond de dan 27-jarige Vande Sande aan het roer van de Vereenigde Tooneelliefhebbers of Vereenigde Toneelisten, een vereniging die een aantal Vlaamse toneelkringen liet samenwerken. Van 1853 tot 1854 was hij gastacteur bij het Nationael Tooneel Nationael Tooneel
Lees meer te Antwerpen. Met Kats stichtte hij Het Tooneel der Volksbeschaving (1853-1859), met P.J. Mulders deed hij een poging om een Vlaamse Opera op te richten (1865). Van 1853 tot 1854 was hij ook gastacteur bij het Nationael Tooneel.

Van de Sande werkte ook op artistiek vlak samen met Kats. Hij speelde in zijn voorstellingen en regisseerde in 1856 diens stuk De Belgische Natie, ter gelegenheid van 25 jaar Belgische grondwet. In 1858 verenigde Kats zijn eigen gezelschap De Volksbeschaving, De Wyngaerd en vier andere kringen in het Vlaemsch Tooneelverbond. Door gebrek aan middelen en tegenwerking van het Brusselse stadsbestuur ging het Tooneelverbond failliet in 1859. Meteen daarna richtten Vande Sande en Gassée het Vlaemsch Kunstverbond op. In de jaren 1860-1864 gaven ze tientallen voorstellingen, maar ook dat verbond ging failliet, in 1866.

Vande Sande stapte al snel mee in een nieuw initiatief: P.J. Mulders, mede-eigenaar van de Cirkschouwburg (Circusstraat, Brussel) wilde van de Cirk een Nationale Schouwburg maken, een platform voor Het Vlaemsch Kunstverbond, het Nationaal Tooneel van Antwerpen en een door Mulders op te richten Vlaamsche Opera. Mulders vroeg op zijn beurt een subsidie bij de stad, maar die bleef een Vlaams initiatief afwijzen en ook de Nationale Schouwburg ging failliet. Mulders moest de Cirkschouwburg sluiten begin 1867.

In 1873 werd, onder impuls van de progressief-liberale politicus en latere burgemeester Karel Buls Buls, Karel
Lees meer , de 'Naamloze Maatschappij ter exploitatie eens Nederlandschen Schouwburgs te Brussel' opgericht. Vande Sande werd tot directeur benoemd, maar nam al in 1876 ontslag.

In zijn visie op theater was het Vande Sande niet zozeer te doen om artistieke stijl of culturele vooruitgang, als wel om het bieden van educatief vermaak in het Nederlands voor de ‘gewone man’ . Deze didactische bedoeling typeerde hem ook als auteur. Uit zijn werk spreekt een voorzichtige aandacht voor sociale gevoeligheden en maatschappelijke onrust. De thematiek van de Vlaamse beweging komt er op een sentimenteel-heroïsche manier in naar voren, met de sociale realiteit van een verfransend Brussel als achtergrond. Stilistisch gezien evolueerde Vande Sande geleidelijk in de richting van het realisme en kondigde zijn werk intuïtief het theater van N. de Tière en L. Scheltjens aan.

Vlaamsgezinde pers en drukkingsgroepen

Vande Sande was ook op andere terreinen actief in de Vlaamse beweging. In 1866 stichtte hij het weekblad Het Volk dat de Vlaamse beweging verdedigde en propageerde en de sociaaleconomische wantoestanden aanklaagde. Daarnaast werkte hij van 1869 tot 1874 onder de schuilnaam van Pandoer mee aan het weekblad De Zweep De Zweep
Het liberale Brusselse weekblad De Zweep was tot de oprichting van de krant Het Laatste Nieuws in 1888 politiek georiënteerd en Vlaamsgezind, en evolueerde nadien tot een zuiver commercie... Lees meer . Vande Sande ijverde voor eenheid onder de Vlaamsgezinden. Hij was een van de stichters van het Vlaemsch Midden-Comiteit Vlaemsch Midden-Comiteit
Het Vlaemsch Midden-Comiteit (1849-1857) was een Vlaamsgezind genootschap in Brussel, dat ijverde voor de volledige vernederlandsing van het lager en middelbaar onderwijs in Vlaanderen.... Lees meer (1849) en zijn naam stond samen met die van Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer en Eugeen E. Stroobant, vermeld op een Vlaamse eenheidslijst die bij de parlementsverkiezingen voorgedragen zou worden. De voorgestelde kandidaten trokken zich echter terug. In 1877 richtte hij het blad De Vrije Vlaming op, dat de bedoeling had de eenheid in de Vlaamse beweging te bevorderen. Er verschenen echter slechts enkele nummers.

Vande Sande woonde het grootste deel van zijn leven in Koekelberg, waar een straat naar hem werd vernoemd en een borstbeeld van hem staat.