Broekx, Pieter Jan

Jeugd en vroege carrière

Pieter Jan Broeckx ging naar school in Peer aan het Sint-Lambertuscollege, een van de meest vernederlandste scholen van Limburg Limburg
Lees meer , en in Hasselt aan het Sint-Jozefscollege. Daar was in de jaren 1898-1900 de Vlaamse lettergilde De Vlaamsche Bloemengaard actief en beleefde de studentenbond De Jonge Klauwaarts De Jonge Klauwaarts (Hasselt)
De Jonge Klauwaarts werd in 1884 opgericht als Vlaamsgezinde katholieke studentenbond en voortgezet als bond van de Katholieke Studentenactie (KSA). De vereniging speelde zowel in de Vlaa... Lees meer een heropleving. Het engagement van Broekx in de katholieke Vlaamse studentenbeweging Katholieke Vlaamse studentenbeweging
De Katholieke Vlaamse Studentenbeweging was de georganiseerde deelname van de katholieke studerende jeugd aan de Vlaamse beweging. Ze leverde daartoe met haar grote aanhang van ca. 1875 t... Lees meer dateert echter pas van tijdens zijn priesteropleiding (1900-1905).

Broekx werd een van de leiders van de Limburgse studentenbeweging. Die kon, zeker na de benoeming van Martinus-Hubertus Rutten Rutten, Martinus-Hubertus
Martinus-Hubertus Rutten (1841-1927) was een Vlaamsgezinde bisschop in Luik, die zich hoofdzakelijk bezighield met het vernederlandsen van het arbeidersmilieu en het onderwijs. Hij stond ... Lees meer tot bisschop (1901), op de steun van de kerkelijke overheid rekenen. Hij vermeed in zijn optreden elk radicalisme. Op de landdag van het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond (AKVS) Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer in Brugge, in april 1904, waar hij de Limburgse Studentenbond vertegenwoordigde, verklaarde hij bijvoorbeeld dat zijn bond geen standpunt tegenover het wetsvoorstel- Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer inzake de vernederlandsing van het vrij middelbaar onderwijs wenste in te nemen, onder meer om de kerkelijke overheid niet voor het hoofd te stoten. Toen al was duidelijk dat Broekx in de eerste plaats katholiek was en daarna pas Vlaamsgezind.

In oktober 1905, dus nog voor zijn priesterwijding in april 1906, werd Broekx benoemd tot leraar aan het Sint-Jozefscollege in Hasselt. Hij werd onmiddellijk opgenomen in het Vlaamse, intellectuele leven van de stad. Zo was hij actief lid van Het Leesgezelschap Het Leesgezelschap
Het Leesgezelschap ontstond in 1893 als een vereniging van katholieke Vlaamsgezinde intellectuelen, die het culturele leven in Hasselt en Limburg wilde bevorderen. Lees meer van Hasselt, dat hij in 1912 en 1914 zelfs voorzat, en van de plaatselijke afdeling van het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer , waar hij zich liet opmerken als een begenadigd spreker.

In Hasselt groeide ook Broekx' belangstelling voor de sociale kwestie. Onder meer via de Jonge Klauwaarts kwam hij in contact met het Secretariaat voor Godsdienstige en Maatschappelijke Werken, opgericht in 1901. Broekx ging meer belang hechten aan de katholieke sociale werking in de Vlaamse beweging en vooral in de Vlaamse studentenbeweging. Hij nam deel aan de sociale studentenlanddagen van het AKVS en stelde eind 1911 voor de Limburgse Studentenbond dat ‘Vlaamse beweging en sociale beweging hier bij ons Vlaamse volk één zijn’.

Die stelling bleef hij verdedigen, ook toen hij definitief de stap zette naar de sociale beweging. In juni 1913 werd Broekx benoemd tot directeur van het genoemde Secretariaat. Onder zijn impuls groeide het uit tot het centrum van de christelijke arbeidersbeweging Christelijke arbeidersbeweging
In de christelijke arbeidersbeweging heeft steeds een uitgesproken belangstelling voor de Vlaamse kwestie bestaan. De groeiende invloed van deze beweging, in het kielzog van de democratis... Lees meer van de provincie. Na de Eerste Wereldoorlog bouwde hij het Secretariaat en daarmee ook de beweging uit tot een onmiskenbare, ook politieke, macht. Hij werd zo in Limburg een absolute sleutelfiguur waar niemand omheen kon. Hij was als het ware de bisschop van Limburg avant la lettre.

Oprichting van Ons Limburg

De eerste naoorlogse realisatie van Broekx was de uitgave van Ons Limburg, een algemeen katholiek nieuwsblad. Dat zou pas later, in het midden van de jaren 1920, uitsluitend een bewegingsblad worden. Het programma van het blad, dat voor het eerst verscheen op 24 november 1918 en een uiting was van het democratisch elan van die tijd, was zeer Vlaamsgezind. Het pleitte voor het gebruik van het Nederlands in Vlaanderen in onderwijs, bestuur, gerecht en leger. Het was een voorafspiegeling van het zogenaamde minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer dat Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en Julius Hoste (jr.) Hoste, Julius (jr.)
Julius Hoste jr. (1884-1954) was een Vlaamsgezinde liberaal die actief was in de pers en de politiek. Hij behoort tot de kopstukken van de Vlaamse beweging. Lees meer in december proclameerden.

Ons Limburg werd de spreekbuis van de Limburgse katholieke flaminganten, die zich verenigden in de Katholieke Vlaamsche Bond van Limburg. Die kreeg in maart 1919 de uitdrukkelijke steun van bisschop Rutten, die in een brief aan Broekx nogmaals wees op de band tussen Vlaamse beweging en sociale beweging.

Politieke carrière

Met zijn flamingantische en sociale engagement 'rolde' Broekx (en met hem het Secretariaat) als het ware automatisch de politiek in, aanvankelijk nog op de achtergrond, maar later, na de hervorming van de Katholieke Associatie in een standenpartij, meer en meer op het voorplan. Dat werd eind 1921 bezegeld door zijn verkiezing tot provinciaal senator, een functie die hij zou blijven waarnemen tot 1953, vanaf 1929 weliswaar als gecoöpteerd senator.

In de Senaat, waarin hij op 16 december 1921 in het Nederlands de eed aflegde, verdedigde hij het minimumprogramma. In de discussie over de vernederlandsing van de Gentse universiteit in 1923 wees hij op het belang van het Nederlandstalig hoger onderwijs om voeling te houden met het volk. Hij vernoemde daarbij de taaltoestanden in de Limburgse mijnen (zie: Taalpolitiek Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer en –wetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer ). Desondanks keurde hij het voorstel van minister Pierre Nolf Nolf, Pierre
Pierre Nolf (1873-1953) was minister van Kunsten en Wetenschappen. Hij gaf zijn naam aan de zogenaamde Nolf-barak, de scheldnaam voor de gedeeltelijke vernederlandsing op zijn initiatief... Lees meer goed, zoals het merendeel van zijn Limburgse collega's. De Katholieke Vlaamsche Bond van Limburg was ontgoocheld; haar werking zakte naar een dieptepunt.

De Bond werd in 1927, mede onder impuls van Broekx, hervormd tot een groepering van ‘alle leidende Vlaamsch-katholieke elementen op cultureel, economisch, politiek en sociaal gebied’. Diverse commissies moesten de toestand van het Nederlands in Limburg onderzoeken. Broekx speelde een rol in de culturele commissie, die onder meer de schrijnende taaltoestanden in de mijnstreek onderzocht. Zij publiceerde, samen met de Katholieke Vlaamsche Schoolbond, de brochure Een noodkreet tot het vlaamsche volk! De scholen in de Limburgsche Mijnstreek, die vaak wordt toegeschreven aan Broekx.

Het nieuwe elan van de bond bracht hem echter in Vlaams-nationalistisch vaarwater, wat voor Broekx onaanvaardbaar was. Dat leidde uiteindelijk tot een breuk, die in 1929 ook politiek werd beslecht met de oprichting van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij (KVV) Katholieke Vlaamsche Volkspartij van Limburg
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij Limburg (KVVL) (1929-1936) werd door katholieke Vlaams-nationalisten in 1929 opgericht, haalde meteen parlementszetels en ging na de parlementsverkiezi... Lees meer .

Zijn afkeer voor de Vlaams-nationalisten belette niet dat Broekx zich zou blijven inzetten voor de Vlaamse zaak. In het midden van de jaren 1930 was hij bijvoorbeeld actief in de parlementaire Taalgrenscommissie (zie: Taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer ). Onmiddellijk na de oorlog zette hij zich af tegen de heersende ‘haat- en wraakstemming’ en ondertekende hij vele genade-verzoekschriften. In de jaren 1950, toen hij zich meer en meer terugtrok uit het openbare leven, ijverde hij voor de vernederlandsing van de (mijn)industrie in de provincie.