Van Cauwelaert, Frans

Jeugd en studententijd

Frans van Cauwelaert werd als jongere zoon van tamelijk welgestelde landbouwers naar het Klein Seminarie van Hoogstraten gestuurd. Na uitstekende prestaties behaald te hebben koos Van Cauwelaert in 1899 niet voor het priesterschap, maar ging in Leuven thomistische filosofie studeren onder leiding van Mgr. Désiré Mercier Mercier, Désiré
Désiré Mercier (1851-1926) was van 1906 tot 1926 de kardinaal-aartsbisschop van het aarts­bisdom Mechelen. Hij was een vurig propagandist van het Belgisch patriottisme en leefde tijdens ... Lees meer . Deze oriënteerde hem naar de geneeskunde en in 1904 werd hij kandidaat in de natuur- en geneeskundige wetenschappen.

Vanaf zijn studententijd was Van Cauwelaert volop geëngageerd in de Vlaamse beweging. Al in Hoogstraten hadden leraars als Thaddeus Spaeninkx Spaeninkx, Thaddeus
Priester Thaddeus Spaeninckx (1872-1947) promootte als leraar het ABN. Tijdens de Eerste Wereldoorlog sympathiseerde hij met het activisme. Daarna werd hij schooldirecteur in Baarle-Herto... Lees meer hem betrokken bij de scholierenwerking, die stond onder leiding van de Lierse arts August Laporta Laporta, August
August Laporta (1864-1919) speelde een belangrijke rol in de katholieke Vlaamse studentenbeweging van het aartsbisdom Mechelen voor de Eerste Wereldoorlog. Hij was hoofdredacteur van De S... Lees meer . Ze hadden ervoor gezorgd dat hij in Leuven terechtkwam in het flamingantische milieu van de professoren Pieter-Jozef Sencie Sencie, Pieter-Jozef
Pieter-Jozef Sencie (1865-1941) was als classicus verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij was actief in de katholieke Vlaamse studentenbeweging en was de stichter en eerste v... Lees meer en Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer : de Sociale Studiekring en het genootschap Met Tijd en Vlijt Met Tijd en Vlijt
Met Tijd en Vlijt was een Vlaamsgezind Studentengenootschap dat in 1836 aan de Leuvense universiteit werd opgericht en bleef bestaan tot na de Tweede Wereldoorlog. Het speelde tot 1875 e... Lees meer . Bij de oprichting van het door de rectorale overheid gepatroneerde Vlaamsch (Studenten)Verbond Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Leuven K
Het Katholiek Vlaamsch Hoogstudenten Verbond (KVHV) werd opgericht in 1902 onder de benaming Vlaamsch Verbond als eerste Vlaamse studentenkoepel aan de Katholieke Universiteit Leuven, een... Lees meer in 1902 werd Van Cauwelaert er de secretaris van en gedurende twee jaar lid van de redactie van het weekblad Ons Leven Ons Leven
Ons Leven (1888) is een Leuvens studententijdschrift en het blad van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV). Lees meer . In 1903 stichtte hij de kring Taal en Kennis Taal en Kennis
Taal en Kennis was een Vlaamsgezinde studentenkring uit Leuven die begin 1903 werd opgericht door Frans van Cauwelaert, met als doel de vernederlandsing van het onderwijs en de wetenschap... Lees meer , waarin de studenten zich konden bekwamen in het gebruik van het Nederlands in de wetenschap, maar dat hen ook mobiliseerde om actie te voeren voor een taalwet op het middelbaar onderwijs Middelbaar onderwijs
De geschiedenis van het middelbaar onderwijs is nauw verweven met die van de Vlaamse beweging. Tot diep in de 20ste eeuw bleef de middelbare school een grotendeels Franstalig bastion van ... Lees meer . Met zijn medestudent Leo van Puyvelde Van Puyvelde, Leo
Leo van Puyvelde (1882-1965) richtte als student aan de Leuvense universiteit in 1903 mee het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond op en was tot 1914 erg bedrijvig binnen het kathol... Lees meer verwierf Van Cauwelaert nationale bekendheid in die strijd, die voor hem een springplank was voor een politieke loopbaan.

Zijn bekendheid dankte Van Cauwelaert vooral aan zijn redenaarstalent. De oplevende scholierenbeweging Scholierenbeweging
Deze bijdrage onderzoekt de invoed die de scholierenbeweging in het officieel onderwijs heeft gehad op de Vlaamse beweging. Lees meer bood hem een ruim gehoor. Zelf organiseerde hij mee die vakantiewerking onder de collegeleerlingen van Vlaams-Brabant, maar op nationaal vlak was het vooral Van Puyvelde die haar activeerde door de oprichting in 1903 van het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer (AKVS). Op zijn land- en gouwdagen was Van Cauwelaert de populairste spreker, met zijn lekenpreken: ‘Weest mannen van overtuiging, weest mannen van karakter, weest mannen van de daad’. De scholieren moesten zichzelf vormen tot volledige mensen, wat onder meer inhield: tot bewuste Vlamingen en katholieken.

Door toedoen van zijn mentors Vliebergh en Laporta werd de student Van Cauwelaert in 1905 gevraagd om op het eerste Vlaams katholiek congres, in Lier georganiseerd door het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer , de hoofdschotel te leveren: de bespreking in te leiden over ‘De Inrichting der Vlaamse Katholieke Beweging’. Die beweging moest voor hem breder zijn dan een taalstrijd; ze moest heel de Vlaamse ‘volkskracht’, in haar economische, verstandelijke en zedelijke componenten, zo ruim mogelijk ontwikkelen. Onder invloed van Julius Mac Leod Mac Leod, Julius
Julius Mac Leod (1857-1919) was hoogleraar plantkunde aan de Gentse universiteit en een Vlaamsgezinde progressieve liberaal. Hij was een belangrijke pleitbezorger van de vernederlandsing ... Lees meer legde Van Cauwelaert er sterk de nadruk op dat het onderwijs niet alleen moest worden vernederlandst, maar ook verbeterd en uitgebreid. ‘De grond van alle kwaad is dat een deel van het Vlaamse volk zelf onverschillig of zelfs vijandig geworden is aan zijn stambelangen. We hebben dat niet aan anderen te wijten, maar aan onszelf.’ Dat zou een kerngedachte van Van Cauwelaert blijven, tegen de voorstelling die het kwaad personifieerde in een vreemde 'verdrukker': ‘Wij, Vlaamse volk, wij zijn onze eigen vijand.’ ‘We moeten het volk winnen’, het volk Vlaams-bewust maken, dat was in één zin Van Cauwelaerts programma. Maar hoe? Door politieke agitatie, maar vooral door, als katholieke flamingant, zelf de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer in handen te nemen; door de pers te bespelen en door niet alleen op specifiek-flamingantische organisaties in te zetten maar ook op de volksverenigingen zoals boerenbonden, mutualiteiten en vakbonden. Dat was de weg waarlangs Van Cauwelaert zelf na de Eerste Wereldoorlog een echte volksbeweging op gang kon brengen, waarmee hij de vernederlandsing van het openbaar leven zou afdwingen.

Van Cauwelaert liet het op het congres in Lier niet bij die algemene beschouwingen, maar formuleerde ook concrete opdrachten voor de eerstvolgende jaren. Zo zouden de Oud-Hoogstudentenbonden Oud-Hoogstudentenbond van Antwerpen
Lees meer , de vrucht van de scholieren Scholierenbeweging
Deze bijdrage onderzoekt de invoed die de scholierenbeweging in het officieel onderwijs heeft gehad op de Vlaamse beweging. Lees meer - en studentenbeweging Studentenbeweging
Lees meer , de leiding van de beweging in handen moeten nemen op voorwaarde dat deze een vastere organisatie en een meer omlijnd programma kregen. Ook moest er een katholiek Vlaams secretariaat worden gesticht en. aan de universiteit van Leuven moesten, als eerste stap naar de vernederlandsing, Nederlandstalige vakantiecursussen voor leraars worden ingericht die tegelijk op het middelbaar onderwijs zouden inwerken. Er moest, tot slot, ‘een algemeen leidend dagblad’ worden uitgegeven om de burgerij en de hogere klasse te winnen. Drie jaar later was dat programma verwezenlijkt, al werd de krant De Standaard pas in 1914 opgericht.

1905-1910: Professoraat en de rol van kardinaal Mercier

Van 1905 tot 1910 verbleef Van Cauwelaert deeltijds in het buitenland. Dankzij de steun van Mercier was hem een leerstoel aangeboden aan de katholieke kantonnale universiteit van Fribourg in Zwitserland, mits hij zich zou specialiseren in de proefondervindelijke psychologie bij Wilhelm Wundt in Leipzig. Hij behaalde wel het doctoraat in de thomistische wijsbegeerte in Leuven (1905) en studeerde een aantal maanden in Leipzig en daarna in München, maar deed niet het overeengekomen experimenteel onderzoek. Toch kon Mercier, die intussen aartsbisschop was geworden, hem met veel moeite in februari 1907 doen benoemen tot buitengewoon hoogleraar in de experimentele en pedagogische psychologie. Tot 1910 doceerde hij in het Frans en het Duits in Fribourg.

Aartsbisschop Mercier beloofde belangrijke verbeteringen aan het onderwijs van het Nederlands in zijn scholen, maar alleen indien de katholieken hun campagne voor een wettelijke regeling zouden opgeven. Hij zette de flaminganten op wie hij directe invloed had persoonlijk onder druk opdat ze zijn thesis publiek zouden verdedigen. Op twee openbare vergaderingen, in augustus en oktober 1906, gaf Van Cauwelaert te kennen dat hij voorstander bleef van de volledige vernederlandsing van het middelbaar en het universitair onderwijs, maar dat van het parlement niet méér zou kunnen bekomen worden dan wat Mercier beloofd had, en wat door de gezamenlijke bisschoppen in september was voorgeschreven aan alle katholieke colleges, een voorspelling die zou uitkomen. Hij ging niet in op de vraag van Mercier om diens beleid in een tijdschriftartikel te verdedigen.

Van Cauwelaert deed geen wetenschappelijk onderzoek, ook niet in Fribourg waar hij trouwens zo weinig mogelijk verbleef. In eigen land zorgde hij voor de organisatie van Nederlandstalige vakantiecursussen aan de Leuvense universiteit (Vacantieleergangen), en trad toe tot de redactie van Hooger Leven Hooger Leven (1906-1914)
Het weekblad Hooger Leven was van 1906 tot 1914 een belangrijke spreekbuis van het katholieke flamingantisme. Lees meer (1906-1914). In 1908 gaf hij een bundel Verhandelingen en Voordrachten uit, met vooral toespraken tot de scholieren maar ook die tot het Davidsfondscongres in Lier en enkele tijdschriftartikels. Het boek kende een buitengewoon succes onder de geestelijken en werd door hen verspreid onder de collegeleerlingen en zelfs gebruikt als studieboek in de klas.

Al bij zijn benoeming in Fribourg schreef Van Cauwelaert aan Mercier dat hij er niet langer dan twee jaar zou blijven. Maar als voorwaarde om hem te steunen voor een benoeming aan een Belgische universiteit, vroeg Mercier dat hij zijn toezegging uit 1905 zou waarmaken, om de aggregatie te behalen met een wetenschappelijk boek. Daarvoor had Van Cauwelaert echter geen belangstelling en hij verspreidde het gerucht dat hij wegens zijn flamingantische activiteit werd geweerd. Voor zijn levensdoel, de leider te worden die de Vlaamse beweging tot de voltooiing zou voeren, was een aureool als martelaar bijna even nuttig als een hoogleraarschap.

1910-1914: De jonge volksvertegenwoordiger

In 1909 begon Van Cauwelaert de studie in de rechten, met het oog op een parlementair mandaat in Brussel in 1912. Al in april-mei 1910 aanvaardde hij een mandaat als volksvertegenwoordiger voor Antwerpen, in opvolging van Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer . Het was hem aangeboden door de Nederduitsche Bond Nederduitsche Bond
De Nederduitsche Bond (1861-1914) was een Antwerpse kiesvereniging die flamingantische katholieken en liberalen verenigde. De Bond was een invloedrijke machtsfactor binnen de Meeting, voo... Lees meer , vooral door toedoen van Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer , die hem al langer naar Antwerpen trachtte te halen. Dat werd het begin van vriendschap en nauwe samenwerking tussen beiden. Het werd niet in dank afgenomen door een aantal antimilitaristische aanhangers van Coremans, die vreesden dat de soepele Van Cauwelaert een pion van Désiré Mercier zou blijken en die hem in hun weekblad Ons Recht Ons Recht (1899-1914)
Het Vlaamsgezinde weekblad Ons Recht verscheen in Antwerpen van 1899 tot 1914. Het hield vast aan het programma van de Meetingpartij. Kardinaal Mercier vaardigde in 1910 een verbod uit om... Lees meer kritisch zouden volgen.

Hoewel Van Cauwelaert nog tot oktober 1913 rechten studeerde, toonde hij zich opvallend bedrijvig naast zijn studie. Nog in 1910 stichtte hij de Oudersbond tot uitbreiding en verbetering van het Vlaams Katholiek Onderwijs. Het weekblad Ons Volk Ontwaakt Ons Volk
Ons Volk Ontwaakt begon in 1911 als Vlaamsgezind weekblad en evolueerde – vooral na de naamswijziging naar Ons Volk in 1932 – tot een katholiek gezinsmagazine. Lees meer moest de weg voorbereiden voor De Standaard. In de Kamer, waar hij het jongste lid was, werd Van Cauwelaert als de geleerde professor uit Fribourg met een gunstig vooroordeel ontvangen en nam hij meteen de leiding van de kleine katholieke flamingantische groep. Hij lanceerde met de liberaal Louis Franck Franck, Louis
De inzet van Louis Franck (1868-1937) voor de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en de Gentse universiteit bracht hem rond 1910 op het hoogtepunt van zijn Vlaams-liberale roem.... Lees meer en de socialist Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer in 1911 de propagandacampagne voor de vernederlandsing van de Gentse Rijksuniversiteit volgens het voorstel van de tweede hogeschoolcommissie (zie Drie Kraaiende Hanen Drie Kraaiende Hanen
De ‘drie kraaiende hanen’ was de benaming voor de drie volksvertegenwoordigers die in 1910-1911 over de partijgrenzen heen een campagne voor de vernederlandsing van de Rijksuniversiteit G... Lees meer ).

Van Cauwelaert zette zich samen met Camille Huysmans en Louis Franck in voor de vernederlandsing van de Gentse Rijksuniversiteit, 1910. (Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis, tglhps7856)

Deze door Van Cauwelaert bepleite samenwerking over de partijgrenzen heen werd al meteen bedreigd door het op de voorgrond komen van de schoolkwestie. Daarin verdedigde hij met kracht het katholieke standpunt, zoals hij ook de missionarissen in Congo Congo
Lees meer in bescherming nam tegen de kritiek op hun methodes. Zo verankerde hij zijn positie, onder de priesters vooral, wat hem toeliet om tegen de Brugse bisschop Gustave Waffelaert Waffelaert, Gustave
Gustave Waffelaert (1847-1931) was bisschop van Brugge van 1895 tot 1931. Hij was voorstander van de West-Vlaamse gewesttaal. Ondanks een zekere Vlaamslievendheid kwam hij in conflict met... Lees meer en oudere katholieke voormannen op te komen voor een nieuwe, geradicaliseerde taalwetgeving Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer , die gelijke rechten van het Vlaamse volk naast een Waals volk zou beveiligen, in plaats van alleen rechten van Fransonkundige individuen in een tweetalig Vlaanderen. Door veelvuldig op te treden als spreker in de katholieke sociale bewegingen en het voorzitterschap te aanvaarden van het Antwerpse Rerum Novarumcomité, verankerde hij ook daar zijn persoonlijke positie zowel als die van het flamingantisme.

Ondertussen probeerde Van Cauwelaert in Antwerpen om met zijn medestanders de macht in de katholieke partij over te nemen. Daartoe werden elders arrondissementsbonden van de Katholieke Vlaamsche Landsbond Vlaamsche Katholieke Landsbond
Lees meer (KVL)  opgericht.   Zo verdrong Van Cauwelaert in 1912 een minder Vlaamsgezinde aftredende volksvertegenwoordiger als kandidaat van de randgemeenten Vlaamse Rand
De Vlaamse Rand omvat de negentien gemeenten grenzend aan Brussel of aan een faciliteitengemeente. De relatie tot Brussel leidt er tot specifieke uitdagingen. Lees meer , zodat Van de Perre in de Kamer kwam namens de Nederduitsche Bond. Samen richtten ze vervolgens een Katholieke Vlaamsche Kamergroep op. Al was het aantal leden daarvan beperkt, zelfs die weinigen waren lang niet allemaal bereid om tegen de regering en koning Albert I van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer in een radicaal standpunt vol te houden. Dat bleek niet alleen begin 1913 toen geen afzonderlijke Vlaamse en Waalse leger Leger
Lees meer eenheden konden bekomen worden, maar ook een jaar later: begin 1914 werd in de wet op het lager onderwijs Lager onderwijs
De ‘taalstrijd’ in Vlaanderen is op het niveau van het lager onderwijs minder problematisch verlopen dan op dat van het middelbaar en van het hoger onderwijs. Toch was de verfransing van ... Lees meer namelijk aan het principe dat moedertaal  gelijk stond aanvoertaal toegevoegd dat het in het Brusselse en op de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer 'verzacht' zou worden toegepast. De ontgoocheling ontlaadde zich in kritiek, niet alleen op de bestaande partijen maar ook op de twee Antwerpse voormannen. In linkse bladen werden die van verraad beschuldigd. Het was bovendien duidelijk dat een volledige vernederlandsing van de universiteit van Gent niet zou worden gehaald.

De Eerste Wereldoorlog

Toen in de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer het Belgisch leger zich ging terugtrekken uit het gebombardeerde Antwerpen, voegde Van Cauwelaert zich begin oktober 1914bij zijn gezin in het neutrale Nederland en vestigde zich in Scheveningen bij Den Haag. Hij was in Nederland enigszins bekend door de talrijke voordrachten die hij er gehouden had voor katholieke verenigingen. Hem was door de regering opgedragen om er samen met de socialistische Antwerpse volksvertegenwoordiger Modest Terwagne Terwagne, Modest
Lees meer de belangen van België te behartigen. Om te beginnen betekende dat de zorg voor het miljoen Belgische en in het bijzonder Antwerpse vluchtelingen, van wie er meer dan honderdduizend de hele oorlog in Nederland zouden blijven, naast de dertigduizend geïnterneerde militairen. Het hield ook de verdediging in van het Belgische standpunt, in de pers en anderszins. In een weekbladartikel op 19 december 1914, ‘Aan de mannen van het Vlaamsche Woord’, spoorde Van Cauwelaert aan om in het belang van België en van Vlaanderen de werking voor Vlaamse bewustwording te hernemen. Naast zijn officiële opdracht en zijn journalistiek werk, zou hij gedurende heel de oorlog optreden als juridisch adviseur van de firma Lieven Gevaert Gevaert, Lieven
Lees meer . In wier dienst van deze firma zou hij een reis naar Italië en verschillende naar Engeland en Frankrijk ondernemen.

Rond nieuwjaar 1915 werd het duidelijk dat Duitsland een Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer voerde om België te vernietigen. Het trachtte de Vlamingen allerlei voordelen toe te staan en zogenaamd-Vlaamse dagbladen uit te geven. De uitgeweken flaminganten in Nederland reageerden door vanaf 1 februari 1915 een loyaal dagblad uit te geven, De Vlaamsche Stem De Vlaamsche Stem (1915-1916)
De Vlaamsche Stem (1915-1916) was een Vlaamsgezind dagblad dat in Nederland verscheen en na een tijd in Duitse handen overging. De koerswijziging die het dagblad als gevolg daarvan onderg... Lees meer , waar Van Cauwelaert aan meewerkte. De Duitse legatie in Den Haag slaagde erin om dit blad op te kopen via een Nederlandse stroman, de pan-Germanist Frederik C. Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer , die het blad in de genoemde anti-Belgische koers stuurde. Van Cauwelaert nam de leiding van de flaminganten in Nederland die in een manifest de ‘handlangers van het Duits bestuur’ veroordeelden en aan Gerretson het ultimatum stelden dat hij zich moest terugtrekken uit het dagblad, zo niet zouden zij het kelderen. Dat laatste gebeurde, maar Gerretson was erin geslaagd om René de Clercq De Clercq, René
Lees meer en Antoon Jacob Jacob, Antoon
Antoon Jacob (1889-1947) was een atheneumleraar en later hoogleraar in Hamburg en Gent. Hij was actief bij activistische tijdschriften, nadien in de amnestiebeweging en later de culturele... Lees meer om de tuin te leiden en werd de spil van ‘het onder ons toezicht in het leven geroepen Vlaams Comité’, zoals de Duitse legatie schreef.

Tegen de Duits- Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer propaganda stichtte Van Cauwelaert met de liberaal Julius Hoste (jr.) Hoste, Julius (jr.)
Julius Hoste jr. (1884-1954) was een Vlaamsgezinde liberaal die actief was in de pers en de politiek. Hij behoort tot de kopstukken van de Vlaamse beweging. Lees meer het weekblad Vrij België Vrij België
Vrij België was een weekblad van de Belgisch loyale flamingantische vluchtelingenpers, uitgegeven in Den Haag (1915-1918), onder hoofdredactie van de katholiek Frans van Cauwelaert en de ... Lees meer . Hij wist te beletten dat ze nog verder aanhangers won onder de uitwijkelingen in Nederland, of dat de Duitsers vele Nederlanders zouden bereid vinden om aan hun Von Bissing Von Bissinguniversiteit
Lees meer -Universiteit in Gent te doceren. De Groot-Nederlands- activistische Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer propaganda beschuldigde hem daarom van verraad aan Vlaanderen.

Hoewel Van Cauwelaert in zijn vertrouwelijke briefwisseling schreef over het ‘oprecht misdadig werk’ van de activistische ‘Duitse agenten’, sprak hij in zijn artikels alleen over onervaren jongeren die door Duitsgezinde Hollanders waren misleid. Die wilde hij niet uit de Vlaamse beweging stoten, maar tot inkeer brengen. Ook tegenover de medestanders die in 1916 de Von Bissing-Universiteit aanvaardden, zou hij die tactiek volhouden en na de oorlog zou hij als advocaat Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer verdedigen. Die politiek leidde in 1917 tot een breuk met Leo van Puyvelde, die voorzag dat op die manier het anti-belgicisme werd binnengebracht in de Vlaamse beweging. Om dezelfde reden en wegens zijn toenemende kritiek op de passiviteit van de Belgische regering en zijn vasthouden aan de ongebondenheid van België onder de oorlog, werd Van Cauwelaert naar het einde toe fel aangevallen van patriottische kant, onder meer door de Vlaamse journalisten Léonce du Castillon Du Castillon, Léonce
Léonce du Castillon (1869-1941) engageerde zich als sociaal voelende Vlaamsgezinde gedurende een aantal decennia in het daensisme, waarvan hij zich na 1900 echter geleidelijk verwijderde.... Lees meer en August Monet Monet, August
Lees meer .

Van Cauwelaert tijdens een bezoek aan het Belgische front. Hij probeerde de invloed van het activisme bij de Vlaamsgezinden in te dijken en adviseerde de regering over dit onderwerp. (Koninklijk Legermuseum)

Trouw aan zijn opvatting dat de scholieren- en studentenbeweging de motor van de Vlaamse ‘heropstanding’ vormde, richtte Van Cauwelaert zijn propaganda bijzonder op de frontsoldaten. Toen hij er in oktober 1916 niet in slaagde de regering te bewegen tot een belofte om na de oorlog de Gentse universiteit te vernederlandsen, daalde bij hen zijn aanzien. Een kopgroep die hem in de zomer als haar leider gehuldigd had, besliste nog voor het einde van dat jaar om een eigen politieke partij van frontsoldaten te vormen, waarin hij en Van de Perre zouden welkom zijn maar waarvan ze niet de leiding zouden krijgen. Die ' Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer ' raakte snel geradicaliseerd. In oktober 1917 en vooral in juni 1918 zou ze openbaar maken dat ze niet akkoord ging met Van Cauwelaert, die twee punten van haar programma verwierp: zelfbestuur en het behoud van de universiteit die door de Duitsers was vernederlandst.

Van Cauwelaert slaagde dus slechts gedeeltelijk in zijn opzet om de Vlaamse beweging één te houden, rond een geradicaliseerd programma maar in eenklank met de patriottische Vlaamse bevolking. Het Vlaamsch-Belgisch Verbond Vlaamsch-Belgisch Verbond
Het Vlaamsch-Belgisch Verbond (1917) was tijdens WOI in Nederland een vereniging van Vlaamse uitgewekenen. Het telde tal van afdelingen en ijverde voor een programma van vernederlandsing... Lees meer dat hij daartoe oprichtte, sprak zich uit voor de eentaligheid van Vlaanderen in onderwijs Onderwijs
Lees meer , gerecht Gerecht
Lees meer en bestuur Bestuur
Het taalgebruik in het bestuur is een centraal aspect van de Belgische taalkwestie. Het omvat het proces van het afdwingen van taalrechten voor Vlamingen evenals de bestuurstaalwetgeving ... Lees meer , met de aanpassing van de centrale administraties die daarvoor nodig was, en voor Vlaamse en Waalse legereenheden. Dat alles noemde hij ‘de erkenning van Vlaanderens culturele zelfstandigheid’. Hij slaagde er evenmin in dit programma te doen aanvaarden door de regering. Wel kon Van Cauwelaert de ministers Joris Helleputte Helleputte, Joris
Joris Helleputte (1852-1925) heeft bijna een halve eeuw lang gewogen op de Belgische samenleving: als neogotisch architect, als gangmaker van sociale organisaties, inzonderheid de Belgisc... Lees meer , Aloïs van de Vyvere Van de Vyvere, Aloïs
Aloïs van de Vyvere (1871-1961) was een advocaat en katholiek politicus. Hij zetelde twintig jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Hij werkte onder andere mee aan initia... Lees meer en Prosper Poullet Poullet, Prosper
Hoewel hij afkomstig was uit een Franstalig aristocratisch milieu, realiseerde de katholieke burggraaf Prosper Poullet (1886-1937) mee de eentaligheid van Vlaanderen en leidde hij de eers... Lees meer en ten slotte zelfs Charles de Broqueville overtuigen; de drie eerstgenoemde ministers zouden zijn medestanders blijven na de oorlog en hem als de leider van de katholieke Vlaamse beweging erkennen, al zouden ze hem meermaals afremmen.

1919-1929: Campagne voor het minimumprogramma

Bij de bevrijding werd het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer ‘uitgespuwd door de overgrote meerderheid van de bevolking’, zoals Hendrik Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer schreef. In mei 1919 vroeg Van Cauwelaert in het parlement samen met Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer en Aloïs van de Vyvere Van de Vyvere, Aloïs
Aloïs van de Vyvere (1871-1961) was een advocaat en katholiek politicus. Hij zetelde twintig jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Hij werkte onder andere mee aan initia... Lees meer opnieuw aandacht voor de Vlaamse rechtseis. Als reactie op deze interpellatie, die bekend kwam te staan als de Interpellatie van de drie Van's Interpellatie van de drie Van's
De Vlaamsgezinde katholieke parlementsleden Frans van Cauwelaert, Alfons van de Perre en Aloïs van de Vyvere interpelleerden in mei 1919 de regering van nationale unie over de taaltoestan... Lees meer , lanceerde de socialistische volksvertegenwoordiger voor Hoei G. Hubin een aanval op Van Cauwelaert en Huysmans en kreeg daarvoor gelukwensen van zijn politieke vrienden en van een groot aantal katholieken en liberalen. Albert I van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer en zijn regering-van-Loppem aanvaardden de antithese tussen Vlaanderen en België die was geschapen door de Flamenpolitik en ze wezen de eis van de interpellanten, om gelijkheid te bekomen tussen Vlaanderen en Wallonië, af als onvaderlands. Na het vierdaags Kamerdebat werd de regering bijgetreden door het gros van de Waals-Brusselse en van de antiklerikale Vlaamse volksvertegenwoordigers, terwijl het gros van de Vlaams-katholieke volksvertegenwoordigers zich achter de interpellanten schaarde.

Frans van Cauwelaert als een brullende Vlaamse leeuw op de omslag van Pourquoi Pas? naar aanleiding van de "interpellatie van de drie Van’s" in de Kamer. Samen met Van de Perre en Van de Vyvere eiste Van Cauwelaert de uitvoering van het minimumprogramma. (Liberas)

Dat laatste gebeurde onder meer omdat een netwerk in oprichting was van Katholieke Vlaamse Bonden die als een minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer de eisen van het Vlaamsch-Belgisch Verbond aannamen. Dat programma werd bijgetreden door de christelijke arbeidersbeweging Christelijke arbeidersbeweging
In de christelijke arbeidersbeweging heeft steeds een uitgesproken belangstelling voor de Vlaamse kwestie bestaan. De groeiende invloed van deze beweging, in het kielzog van de democratis... Lees meer en de Belgische Boerenbond. Het werd bovendien onmiddellijk gesteund door de bisschoppen van Luik (met gezag over Limburg) en Gent, en weldra ook door die van Brugge. Met de stichting van een nieuwe Katholieke Vlaamsche Landsbond Vlaamsche Katholieke Landsbond
Lees meer (KVL) onder zijn leiding in september 1919 schiep Van Cauwelaert een instrument op het nationale vlak, waarmee hij de verstrengeling van de Vlaamse beweging met de christelijke sociale bewegingen kon voortzetten, in een periode waarin die sociale bewegingen een grote dynamiek ontwikkelden. Zijn hoge aanzien bij de priesters – onder andere bij de proosten van de sociale organisaties – was in dit verband een sterke troef waartegen zelfs het hardnekkige verzet van aartsbisschop Désiré Mercier niet opkon. Daarentegen bleef Van Cauwelaerts Algemeen Vlaamsch Verbond Algemeen Vlaamsch Verbond
Het Algemeen Vlaamsch Verbond (1919) was een bondgenootschap van Belgisch gezinde flaminganten. Het Verbond kon nooit een rol van betekenis spelen en hield na enkele jaren op te bestaan.... Lees meer een papieren tijger, bij gebrek aan medewerking uit de antiklerikale partijen. Zelfs August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer wees het Verbond af, omdat hij in het minimumprogramma, en in het bijzonder de splitsing van de legereenheden, een bedreiging zag voor de eenheid van het land.

De verkiezingen van november 1919 vernieuwden grondig de Kamer. Van Cauwelaert kon nu de grote meerderheid van de katholieke Vlaamse gekozenen ertoe brengen het minimumprogramma te aanvaarden, en een meerderheid ervan te verenigen als actieve leden van de Katholieke Vlaamsche Kamergroep. Met dat veertigtal van de 186 volksvertegenwoordigers kon hij druk uitoefenen, niet alleen binnen de 'rechterzijde' maar ook rechtstreeks op de regeringen. Omdat die zijn steun nodig hadden voor de grondwetsherziening met een tweederde meerderheid, kon hij de taalwet van 31 juli 1921 doordrukken die de overheidsadministraties van het Vlaamse land vernederlandste en de gelijkberechtiging binnen de centrale rijksdiensten poneerde (zie Bestuur Bestuur
Het taalgebruik in het bestuur is een centraal aspect van de Belgische taalkwestie. Het omvat het proces van het afdwingen van taalrechten voor Vlamingen evenals de bestuurstaalwetgeving ... Lees meer ). Dat gebeurde met de steun van de Vlaamse socialistische en van de meeste Waalse katholieke verkozenen, maar tegen zowat alle liberalen in. De Standaard, waarvan Van Cauwelaert politiek directeur was, stuurde aan op toenadering tot de socialisten, ook inzake de buitenlandse politiek en de verkorting van de legerdienst.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van april 1921 kwam het in Antwerpen tot een scheuring in de katholieke partij. De conservatieve vleugel verzette zich tegen een opname in het college van de socialisten, tegen wie de liberalen een veto hadden uitgesproken omdat ze onder leiding stonden van de man van Stockholm Camille Huysmans. Zo werd Van Cauwelaert burgemeester hoewel hij aanvankelijk minder raadsleden achter zich had dan zijn partner in het 'mystiek huwelijk'. Een persoonlijke vriendschap met Huysmans, zoals hij die had met Hoste, ontstond er niet, wel loyale samenwerking. De financiële gelijkstelling van de vrije scholen met de gemeentelijke maakte Van Cauwelaert tot de onaantastbare partijleider in Antwerpen. Ook de conservatieven zou hij behendig weten te lijmen, onder meer door zijn succesvolle beleid van uitbreiding en industrialisering van de haven.

‘Het mystieke huwelijk’. Affiche uitgegeven door de Liberale Partij voor de wetgevende verkiezingen van 1921. Ontwerp Louis Raemaekers. (ADVN, VAFC93)

Maar bij de parlementsverkiezingen van november 1921 werd een blok gevormd, van de onkerkelijke Albert I tot aartsbisschop Mercier, tegen Van Cauwelaert en het gevaar dat er op nationaal vlak een mogelijke katholiek-socialistische meerderheid zou ontstaan. Van Cauwelaert had frontaal gebotst met Mercier door onder de ouders en de priester-leraars een petitionnement te organiseren voor de vernederlandsing van het katholiek middelbaar onderwijs. In de provincies Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Limburg en in Brussel werden nationaal-conservatieve lijsten ingediend tegen de Vlaamsgezinde christendemocraten; in Brussel haalden ze 7 zetels tegen 3, elders 3 zetels tegen 24. De steun van de geestelijkheid aan Van Cauwelaert en zijn aanhangers was evident, ook in het eigen bisdom van Mercier. De poging om hen af te zonderen in de marge van de katholieke partij was mislukt.

In juli 1923, tijdens de semi-oorlog van de Ruhr-bezetting met dodelijke terreuraanslagen op het Belgische leger, slaagde Van Cauwelaert er niet in om de regering- Georges Theunis Theunis, Georges
Lees meer , toen die 5 jaar na de oorlog principieel gelijkheid tussen Vlaanderen en Wallonië weigerde, door zijn Kamergroep ten val te laten brengen. Hij nam ontslag als voorzitter en de groep sprong uiteen. De katholieke studentenleider Paul-Felix Beeckman Beeckman, Paul-Felix
Paul-Felix Beeckman (1900-1978) was als student actief in het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond en het KVHV. Later engageerde hij zich binnen het VNV. Na de Tweede Wereldoorlog... Lees meer schreef: ‘De zwijmelgang en de platbroekerij van een Katholieke Vlaamsche Kamergroep mag in de toekomst niet meer mogelijk gemaakt worden door het voort aankweken van flaminganten à la Van Cauwelaert.’ De Vlaamsgezinde jeugd keerde zich naar het Vlaams-nationalisme.

Na de parlementsverkiezingen van april 1925 kwam het tot de vorming van een katholiek-socialistische regering, die Van Cauwelaert al langer nagestreefd had en die nu door Prosper Poullet en Van de Vyvere als een noodoplossing werd aanvaard. Ze steunde aan katholieke kant niet op de 'rechterzijde' maar op de 'democratische groep' (van het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer -ACW) en vooral op de Katholieke Vlaamsche Kamergroep die Van Cauwelaert opnieuw oprichtte in juni 1925. Ze kreeg het financieel probleem niet onder controle en viel in mei 1926. De muntsanering gebeurde door een drieledige ploeg die tot november 1927 aanbleef en die evenmin het taalprobleem aanvatte. Pas daarna, onder de katholiek-liberale regering- Henri Jaspar Jaspar, Henri
Henri Jaspar (1870-1939) was een Brusselse katholieke politicus die een oplossing wilde voor de Vlaamse kwestie. Lees meer , kwam er opnieuw ruimte voor de taalwetgeving, toen het ACW als een afzonderlijke partij in de regeringscoalitie was opgenomen.

In 1928 kon Van Cauwelaert een nieuwe taalwet op het leger met onder andere de vorming van eentalige compagnies doordrukken, plus in januari 1929 een genadewet voor de activisten (zie Amnestie Amnestie
Lees meer ; Uitdovingswet Uitdovingswet
Lees meer ). In beide gevallen bleef de wet beneden haar gestelde doeleinden, onder andere omdat zij geen steun kreeg van de Vlaamse socialisten die sinds 1923 de partijeendracht met hun fel wallingantische, dat wil zeggen anti-flamingantische kameraden hadden hersteld. De eentaligheid van een nationaal leger gold zowat overal als een dogma. Van Cauwelaert verloor opnieuw aanhangers door deze toegevingen, die door radicale Vlaamsgezinden als nederlagen werden gepercipieerd.

Een aantal factoren overtuigde de regering-Jaspar ervan dat ze een globale oplossing van het taalprobleem moest nastreven: de opleving van de Vlaams-nationalistische agitatie sinds november 1927; de stimulans die ze kreeg van de Bormsverkiezing Bormsverkiezing
De Bormsverkiezing – de verkiezing van de onverkiesbare, in de gevangenis verblijvende ex-activist August Borms tot Kamerlid bij tussentijdse verkiezingen in 1929 – was een politiek feit ... Lees meer in december 1928; de weigering van de regering in Den Haag om op te treden tegen de anti-Belgische Groot-Nederlandse propaganda; ten slotte de parlementsverkiezingen van mei 1929 die een doorbraak brachten van de nationalisten en een nederlaag van de socialisten waardoor het kiezerskorps hun wallingantisch kiesplatform, het Compromis des Belges Compromis des Belges
Lees meer , leek af te keuren. Maar veruit de belangrijkste factor was dat het ACW in de taalkwestie het initiatief nam, dat het tot dan toe aan Van Cauwelaert gelaten had. In zijn wil om als een volwaardige partij erkend te worden stelde het -- destijds unitair-Belgische -- ACW in februari-maart 1929 een eigen programma op inzake de taalkwestie. Dat hield het Vlaams minimumprogramma in, maar met de toevoeging dat in de centrale besturen de posten billijk moesten verdeeld worden over Vlamingen en Walen, ‘zonder dat het toekennen van deze ambten, de hogere inbegrepen, afhankelijk gemaakt worde van de kennis der tweede landstaal’. Die bepaling moest dus uit de wet van 1921 geschrapt worden. Mits deze toegeving aan de wallinganten in acht werd genomen, was ook de Waalse vleugel van het ACW bereid om de eentaligheid van Vlaanderen niet alleen te erkennen, maar er een hoofdpunt van het partijprogramma van te maken.

1930-1939: Taalwetten, ministerschap en ontslag

Van Cauwelaert was wat ontstemd omdat op die manier het initiatief niet meer volledig bij zijn Katholieke Vlaamsche Landsbond (KVL) en Katholieke Vlaamsche Kamergroep lag, maar hij speelde ten volle in op de geboden kans. De taalwetgeving van 1930 op de universiteit van Gent, en van 1932 op het lager en middelbaar onderwijs en op de overheidsadministraties kon hij doordrukken samen met het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond (ACW), dat een onmisbare partner was in de regering, en op voorwaarde van de toegeving die het had bedongen voor de Waalse ambtenaren. Op basis van dit ACW-programma kon Van Cauwelaert namens de Vlaamse katholieken akkoorden sluiten met de socialisten, en zo wisselmeerderheden vormen om het hardnekkige liberaal verzet te omzeilen. Met zijn tactiek om steun te zoeken bij de socialisten, die vreesden dat de tweetaligheid Tweetaligheid
Lees meer ook in Wallonië zou worden ingevoerd, haalde hij dus ten slotte succes. Maar koning Albert I ontsloeg de regering- Jules Renkin Renkin, Jules
Jules Renkin (1862-1934) was een katholieke, christendemocratisch geïnspireerde politicus, die verschillende ministerposities bekleedde en vooral naam maakte als minister van Koloniën. H... Lees meer en verdaagde daardoor de voorziene taalwetten op het gerecht (1935) en op het leger (1938).

Frans van Cauwelaert onderhield goede banden met de Katholieke arbeidersbeweging. Toespraak van Van Cauwelaert op het congres van de Katholieke Arbeidersjeugd (KAJ) van 17 april 1932. (KADOC, kfa015090)

Na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 1932 verbraken de Antwerpse socialisten hun coalitie met de katholieken, volgens de centrale partijrichtlijn die ook door de liberale partij gegeven was: geen subsidiëring van het katholieke onderwijs. Van Cauwelaert verloor dus zijn burgemeesterssjerp, die hem ruim elf jaar lang een groot gezag verleend had als hoofd van de grootste Belgische stad. Hij kwam nu beschikbaar voor een ministerportefeuille. Typerend voor de instabiliteit van de toenmalige regeringen was dat hij tussen 10 januari 1934 en 19 januari 1935 drie verschillende portefeuilles beheerde, wel allemaal op het brede terrein van de economische zaken. Na een jaar moest hij ontslag nemen op beschuldigingen van financieel geknoei.

Van Cauwelaert was op het economische terrein niet alleen actief geweest als schepen van de Antwerpse haven en door zijn betrokkenheid bij het Gevaert-bedrijf ( Lieven Gevaert Gevaert, Lieven
Lees meer ). Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte hij aan plannen om aan België en Antwerpen rederijen en schepen te bezorgen, onder andere uit Duitse herstelbetalingen. Tegelijk overlegde hij met de jonge economist Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer om een Vlaams en Nederlandstalig bedrijfsleven Bedrijfsleven
Onder impuls van intellectuelen, ondernemers en gesalarieerde kaders verkreeg de Vlaamse beweging een economische oriëntatie. De uitbouw van een Vlaams bedrijfsleven behelsde een politiek... Lees meer op te bouwen. Hij was betrokken in de naamloze vennootschap De Standaard (krant, uitgeverij en Standaard Boekhandel), in de verzekeringsmaatschappij Mercator en in de Algemene Bankvereniging (van de Belgische Boerenbond-groep). Ten slotte was hij initiatiefnemer en voorzitter van de beheerraad van een Algemeen Beleggingskantoor, opgericht in 1925. Toen die naamloze vennootschap langzaam maar zeker ten onder ging in de grote economische crisis die in 1929 was uitgebroken, werd aan Van Cauwelaert verweten dat hij zijn gezag als burgemeester en minister had misbruikt bij de reddingspogingen, en steun had gekregen van de Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer die zelf in nood verkeerde en een beroep moest doen op overheidshulp.

La Libre Belgique La Libre Belgique
La Libre Belgique ontstond in 1884 als een strijdbaar katholiek dagblad en verscheen tot 18 november 1918 onder de titel Le Patriote. Tijdens beide wereldoorlogen gold het blad als de bel... Lees meer beet zich vast in de zaak en dwong Van Cauwelaert tot ontslag als minister. Daarna trachtten het dagblad van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), De Schelde (1919-1936) De Schelde (1919-1936)
Lees meer , en Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer hem de politieke doodssteek toe te brengen. Degrelle gebruikte daarvoor gegevens van Sap die zich als minister van financiën uitgerangeerd voelde door de groep Boerenbond-Van Cauwelaert. Van Cauwelaert won, ook in beroep, processen wegens eerroof tegen De Schelde en tegen Degrelle. Bij de parlementsverkiezingen van 1936 koos hij de laatste plaats op de katholieke lijst, hoewel hij er sinds 1921 de aanvoerder van was geweest. Met meer dan 20.000 voorkeurstemmen werd hij opnieuw de eerste katholieke verkozene.

Zijn positie als onbetwist hoofd van de Vlaamse katholieke partij won Van Cauwelaert niet meer terug, mede door zijn conflict met Sap die sinds 1929 eigenaar was van De Standaard. Bij de jongere generaties won het federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer veld, terwijl Van Cauwelaert in zijn dagboek noteerde: ‘Door het voorbarig stellen van de scheidingsgedachte doen de Vlamingen aan hun zaak veel kwaad. Indien ze eerst tot een macht groeiden zouden ze het hele gebied dat historisch Vlaams is, behouden kunnen en daarna vaststellen dat zij geen scheiding behoeven. Wellicht zouden de Walen ze vragen, maar dat stelt de vraag voor ons heel wat gunstiger.’ Van Cauwelaert bood zijn ontslag aan als erevoorzitter van de KVL omdat die de federalistische toer opging, die in zijn ogen tot het verlies van Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer en omgeving zou leiden.

Van Cauwelaert was medestichter en politiek leider van het weekblad Elckerlyc Elckerlyc
Elckerlyc (1935-1939) was een katholiek Vlaamsgezind weekblad dat werd opgericht door een groep rond de katholieke en flamingantische politicus Frans van Cauwelaert. Het verdedigde het mi... Lees meer , dat vanaf november 1935 verscheen. In 1937 zou hij het voortbestaan van het blad verzekeren door het beheer ervan in handen te nemen, ten koste van zware financiële inspanningen. Hij kon rekenen op een ruime ploeg medewerkers van niveau, onder andere uit de standsorganisaties waarmee hij goede contacten onderhield. Hij bestreed met dit blad de invloed van nazi-Duitsland, van Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer en het VNV, maar haalde niet de helft van de oplage van de concurrent Nieuw Vlaanderen.

Van Cauwelaert speelde een belangrijke rol in de oprichting van de Vlaamse wetenschappelijke academies en werd de eerste voorzitter van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten in 1938. Bij de voorbereiding had hij zich laten overtroeven door de Vlaams-nationalisten en mee de kandidatuur van de ter dood veroordeelde (maar in 1929 begenadigde) activist Adriaan Martens Martens, Adriaan
Lees meer gesteld. Over diens benoeming kon dan de regering ten val worden gebracht en werd het mogelijk verkiezingen uit te lokken, die leidden tot successen voor de nationalisten en voor de anti-Vlaamsgezinde liberalen.

De Tweede Wereldoorlog en de naoorlogse periode

Op 2 april 1939 werd Van Cauwelaert verkozen tot voorzitter van de Kamer. Samen met de senaatsvoorzitter leidde hij de parlementaire vergadering van 31 mei 1940 in Limoges waarin, afgaande op de verklaringen van de regering over haar contacten met de koning tijdens de Achttiendaagse Veldtocht, de 'afvalligheid' van Leopold III van Saksen-Coburg, Leopold III
Leopold III (1901-1983) werd aan de vooravond van en tijdens de Tweede Wereldoorlog het boegbeeld van een autoritaire stroming in de Belgische politiek. Zijn controversiële houding en mee... Lees meer werd veroordeeld. Via Lissabon week hij uit naar New York, waar hij het grootste deel van de oorlog zou verblijven. Hij aanvaardde regeringsopdrachten in Latijns-Amerika en in Engeland, van waaruit hij op 8 september 1944 in België terugkeerde.

Na de bevrijding probeerde Van Cauwelaert de repressie Repressie
Lees meer van de nationalistische collaboratie te beperken. Hij trachtte via aartsbisschop Ernest-Joseph van Roey Van Roey, Ernest-Joseph
Ernest-Joseph van Roey (1926-1961) was Kardinaal-Aartsbisschop van Mechelen. Hij aanvaardde geleidelijk de onvermijdelijkheid van een eentalig Vlaanderen en bestreed het Vlaams-nationalis... Lees meer Leopold III te bewegen tot een volledige koerswijziging en een onmiddellijke terugkeer om een Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer te voorkomen. Toen dat niet lukte verdedigde hij naar buiten het standpunt van de Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP), betreffende de grondwettelijke terugkeer, al zocht hij binnenskamers een compromis. Een groot deel van zijn aandacht ging naar de buitenlandse politiek, waarbij hij de verankering van Europa in een groot Atlantisch geheel bevorderde, de vorming van de Benelux Benelux
Het begrip Benelux verwijst naar de intergouvernementele samenwerking tussen België, Nederland en Luxemburg na de Tweede Wereldoorlog. Het concept kon op verschillende tijdstippen op bijz... Lees meer steunde maar er niet in slaagde het aanslepende Belgisch-Nederlands geschil over de waterwegen tot een voor Antwerpen gunstig einde te brengen. Tot 1954 bleef hij ononderbroken Kamervoorzitter, zelfs toen de CVP in de oppositie stond. In de Vlaamse beweging speelde hij geen stuwende rol meer, hoewel hij als politicus actief bleef tot in de verkiezingscampagne van maart 1961.