De Smaele, Albert

Kinder- en jeugdjaren

Albert De Smaele werd geboren in Schaarbeek, op 18 juni 1921. Zijn kindertijd bracht hij door in Aalst, waar zijn vader Arthur een eigen fietsen- en motorenfabriek uitbaatte. Samen met zijn oudere zus werd hij Franstalig en katholiek opgevoed, en met sympathie voor de Vlaamse zaak. De Smaele ging naar school bij de Jezuïeten in het Sint-Jozefscollege van Aalst. Daar kwam hij in contact met de Katholieke Actie van paus Pius XI. Ook scherpte hij er zijn Vlaamsgezinde reflex aan, onder meer na zijn toetreding tot de KSA Katholieke StudentenActie
De Katholieke Studentenactie (KSA) was een (jeugd)beweging rond Katholieke Actie. Ze was gericht op scholieren en beschouwde zichzelf als een erfgenaam van de Katholieke Vlaamse Studenten... Lees meer -bond die er werd opgericht.

In 1938 ging De Smaele aan de Leuvense universiteit rechten, notariaat, thomistische wijsbegeerte, en politieke en sociale wetenschappen studeren. Zijn engagement in de KSA bleef (tot in 1941), nu op het niveau van de gouw Oost-Vlaanderen waar hij gouwhoofdman voor de kerels werd. In die hoedanigheid werkte hij samen met onder meer Jan Verroken Verroken, Jan
Jan Verroken (1917-2020) was een politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij was volksvertegenwoordiger en burgemeester van Oudenaarde en speelde een belangrijke rol in de totstandkom... Lees meer en Piet de Somer De Somer, Pieter
Pieter de Somer (1917-1985) stond van 1966 tot 1985 aan het hoofd van de Katholieke Universiteit Leuven en speelde een belangrijke rol in de splitsing van de universiteit in een Nederland... Lees meer . Naast zijn engagement in de KSA was De Smaele tijdens zijn universitaire studies ook actief in het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond
Lees meer (KVHV), de Ozanamgroep en Universitas Hoogstudentenverbond voor Katholieke Actie
Het Hoogstudentenverbond voor Katholieke Actie (HVKA) (1933 - circa 1965) was een studentenvereniging voor universitaire Katholieke Actie (KA) met als tijdschrift Universitas. Lees meer . Hier werd hij meermaals geconfronteerd met de gevolgen van de Duitse bezetting die in de lente van 1940 een aanvang had genomen. Zo spande hij zich tijdens KVHV-bijeenkomsten in om eerstejaarsstudenten ervan te weerhouden zich in te schrijven voor arbeidsdienst. Hij werd hiervoor door de Gestapo op de vingers getikt. De door hem opgerichte Ozanamkring in Aalst trachtte de nood te lenigen van arme families, wier positie nog precairder was geworden door de oorlogsschaarste. In Universitas, een reflectie- en discussiegroep onder leiding van Albert Dondeyne Dondeyne, Albert
Albert Dondeyne (1901-1985) was hoogleraar filosofie aan de KU Leuven en de mentor van Universitas. Hij was tegenstander van de splitsing van de Leuvense universiteit. Lees meer die het christelijk personalisme uitdroeg, leerde De Smaele zijn latere echtgenote kennen, Godelieve Sap, dochter van voormalig katholiek politicus en minister, bankier en eigenaar van De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer , Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer en Antoinette Gylsen. Samen zouden zij vijf kinderen krijgen.

Na afloop van zijn studententijd volbracht De Smaele, meteen na het einde van de oorlog, zijn legerdienst in Ierland. Die kon hij vroegtijdig beëindigen door aan het werk te gaan op het kabinet van minister van oorlogsschade Jacques Basyn, behorende tot de Union Démocratique Belge. Naar eigen zeggen nam De Smaele deze job aan, niet zozeer uit sympathie voor de Belgisch-patriottische en travaillistisch georiënteerde minister, maar om weg te kunnen uit zijn legerdienst in Ierland. Na een halfjaar ruilde De Smaele het kabinet in voor een stage bij de Brusselse Balie. Die stage werd echter algauw doorkruist door de strijd om de overname van De Standaard.

Strijd om De Standaard

Kort vóór het losbarsten van de Tweede Wereldoorlog in West-Europa stierf op 19 maart 1940 Sap, de eigenaar van de prominente en in intellectuele kringen veel gelezen en invloedrijke Vlaams-katholieke krant De Standaard. Toen niet lang daarna de Duitse bezetter de controle over België overnam, eiste die dat de vooroorlogse kranten opnieuw zouden verschijnen, anders zou hij deze zelf beginnen uitgeven. De Raad van Bestuur van de NV De Standaard, waar weduwe Sap deel van uitmaakte, koos ervoor de krant zelf opnieuw uit te geven: ze beschouwde dit als de weg van het minste kwaad. Wél besloot ze een nieuwe titel te kiezen: Het Algemeen Nieuws.

Onmiddellijk na de bevrijding werd de NV De Standaard op haar keuze afgerekend. Justitie spande een proces aan tegen Het Algemeen Nieuws wegens collaboratie. De persen van de NV vielen echter niet stil. Léon Bekaert Bekaert, Léon
Lees meer en Tony Herbert Herbert, Tony
Tony Herbert (1902-1959) was een aanvankelijk radicaal Vlaams-nationalistische en vanaf medio jaren 1930 Belgischgezinde ingenieur en textielindustrieel met autoritaire opvattingen. Hij ... Lees meer richtten de NV De Gids op, die op de persen van de NV De Standaard een nieuwe krant uitgaf: De Nieuwe Standaard. Ze sloten daartoe een gentleman’s agreement met weduwe Sap, die meerderheidsaandeelhouder was van de NV De Standaard. Ze mochten de titels, de gebouwen en de drukkerij huren, tot eind 1946. Toen deze deadline dichterbij kwam, ontspon zich een felle strijd tussen beide NV’s. De NV De Gids wenste haar machtspositie waar ze zich via een eigen krant van had verzekerd, niet zomaar afstaan. De NV De Standaard van haar kant wenste opnieuw zelf een krant uit te geven, om financiële redenen en vanuit ideologische motieven. Ze was immers niet tevreden met de lijn van De Nieuwe Standaard, die als te weinig strijdend Vlaams werd weggezet.

Het was op dat ogenblik dat weduwe Sap De Smaele, inmiddels verloofd met haar dochter Godelieve Sap, om advies vroeg in de overnamestrijd. Algauw groeide hij uit tot een sleutelfiguur in het bitse conflict. Bij ontstentenis van veel invloedrijke politieke contacten koos hij ervoor de kaart van het personeel te trekken. Hij sprak de personeelsleden toe en wist hen voor de zaak van de familie Sap te winnen. Na een algemene staking kantelde de strijd in het voordeel van de NV De Standaard. Uiteindelijk verscheen de oude De Standaard opnieuw vanaf 1 mei 1947. Meteen stelde zich ze zich erg expliciet op een strijdend Vlaams en katholiek standpunt. De Smaele zag zijn inspanningen in de strijd beloond. Hij werd benoemd tot directeur van de NV De Standaard.

De uitbouw van de Standaardgroep: De Smaele als captain of industry

Als directeur was De Smaele in 1947 verantwoordelijk voor de uitgave van twee kranten: De Standaard en Het Nieuwsblad. In eerste instantie richtte hij zijn aandacht op de uitbouw van een redactie voor beide kranten. Eenvoudig was dat niet, gegeven de reputatie van De Standaard als ‘zwarte’ krant, en het tekort aan beschikbare ervaren journalisten in de vroege naoorlog. Niettemin slaagde De Smaele erin zowel jonge als meer ervaren redacteuren aan te trekken. Zelf speelde hij een leidende rol in de redactie, zonder evenwel de formele functie van hoofdredacteur op te nemen. In de loop van de jaren 1950 schroefde De Smaele zijn rol binnen de redactie terug. Geïnspireerd door innovatieve organisatorische initiatieven in de Angelsaksische perswereld professionaliseerde hij de redactiestructuur, en paste op het bedrijf moderne managementtechnieken toe. Tezelfdertijd zette De Smaele in op een expansie van de NV De Standaard. In 1957 nam hij twee kranten over: Het Handelsblad en Het Nieuws van den Dag Het Nieuws van den Dag
Lees meer ; in 1959 volgde ook De Gentenaar - De Landwacht. Daarnaast richtte De Smaele enkele weekbladen op in Vlaanderen (zoals Zondagmorgen), Wallonië en Frankrijk, en liet een nieuwe drukkerij bouwen. Voor elk van deze initiatieven richtte hij nieuwe vennootschappen op. Zo bestond de Standaardgroep in de jaren 1960 uit zeven vennootschappen: de NV De Standaard (de uitgever van de Vlaamse dag- en weekbladen van de groep), de NV Periodica (hoog- en diepdruk van de dag- en weekbladen), de NV Mirax (uitgever van Franstalige periodieken), de NV Het Handelsblad (uitgever van Het Handelsblad), de SA Unide (uitgave van Chez Nous - France), de SA Editions du Lombard (waar ze 50% van bezat) en de NV Standaard Boekhandel. Aldus werd de Standaardgroep de grootste onder de Vlaams-katholieke dagbladuitgevers.  

In de jaren 1960 ging De Smaele op dit innovatief en expansief elan voort. In 1964 voerde hij als eerste Vlaamse kranteneigenaar de computer in: de IBM 1440. In 1965 kocht hij een nieuwe rotatiepers aan (de Courier), die kleurendruk voor kranten mogelijk maakte. In 1969 was hij de drijvende kracht achter de oprichting van NV Groep I Weekbladen, die samenwerking tussen NV’s binnen en buiten de Standaardgroep bewerkstelligde om gezamenlijk advertenties te verwerven. De Standaardgroep groeide uit tot de grootste uitgeverij van dag- en weekbladen in België. Ze stelde niet minder dan 2600 mensen te werk.

De Smaele ging eind jaren 1960 ook buiten de mediasector op zoek naar opportuniteiten. Zo werd hij afgevaardigd beheerder van de NV Suncomfort, een belangrijke Belgische touroperator. Ook in andere vennootschappen binnen de toerismesector was hij actief. 

Groeiende politieke invloed: De Smaele als politieke speler

De Smaele was niet alleen zakelijk leider van de Standaardgroep, en gaandeweg een Vlaamse captain of industry. Vanuit deze positie trachtte hij ook te wegen op de politieke besluitvorming in het land. In de naoorlogse decennia bouwde hij een invloedrijke positie op. Van een leien dakje liep dat evenwel niet. In de beginjaren van zijn directeurschap van de NV De Standaard beschikte De Smaele over weinig contacten in de politieke wereld, die bovendien niet happig was om de banden aan te halen. Het wantrouwen ten aanzien van De Standaard was groot.

Dit was niet alleen het geval (en logisch) buiten de Vlaams-katholieke wereld, maar ook daarbinnen. De Christelijke Volkspartij Christen Democratisch & Vlaams
Lees meer (CVP) bijvoorbeeld had onvoorwaardelijk de NV De Gids gesteund in de overnamestrijd en weigerde nadien vaak Standaard-journalisten te woord te staan. De opstelling van De Standaard was hier niet vreemd aan: ze profileerde zich dan wel als een Vlaamse en katholieke krant, maar gaf duidelijk aan dat ze zich onafhankelijk zou opstellen jegens de CVP, en de partij slechts voorwaardelijk zou steunen, voor zover die de Vlaamse en katholieke belangen goed behartigde. In de feiten nam de krant effectief een zweepfunctie op tegenover de CVP en schuwde ze de harde kritiek niet, onder meer in de dossiers van repressie Repressie
Lees meer en epuratie, en van de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer . Het gebrek aan politieke contacten maakte anderzijds wel dat De Smaele ten volle een onafhankelijke positie kon ontwikkelen en zich in de beginjaren kon richten op het leiden van de redactie en het uitzetten en bewaken van een ideologische lijn, gericht op de verdediging van Vlaamse en katholieke waarden, en van de parlementaire democratie en (sociaal-gecorrigeerde) vrije markteconomie. De Smaele investeerde tevens sterk in contacten met de brede buitenparlementaire Vlaamse beweging.

Gaandeweg ging de CVP vanaf 1950 het bestaan van De Standaard aanvaarden. Heel voorzichtig en bescheiden begon De Smaele met CVP-politici contacten aan te knopen, onder meer met verruimingskandidaten zoals Victor Leemans Leemans, Victor
Victor Leemans (1901-1971) was een politiek en sociaaleconomisch theoreticus, die het gedachtegoed van de revolutie van rechts introduceerde in de Vlaamse beweging. Tijdens de Tweede Were... Lees meer . Die bleven vooralsnog echter beperkt: veel invloed kon hij achter de schermen niet uitoefenen. Pas in de Schoolstrijd, toen De Standaard onvoorwaardelijk de lijn van de katholieke zuil verdedigde, groeiden het vertrouwen en daarmee ook de (Vlaams-katholieke) politieke contacten. Een concrete illustratie hiervan was het aanbod dat de Vlaamse fractie van de CVP-PSC aan De Smaele in 1958 deed om gecoöpteerd Senator te worden. De Smaele bedankte voor de eer, omdat hij geen politicus wilde worden en stond op zijn onafhankelijke positie. Bovendien had hij op dat ogenblik de minimumleeftijd (van 40 jaar) voor coöptatie nog niet bereikt.

Vanaf dan ging het echter snel crescendo met de politieke invloed van De Smaele. In 1960 werd hij gevraagd door de CVP-PSC om zitting te nemen in de Raad van Beheer van de BRT, wat hij effectief zou doen, tot in 1972. Hij nam ook bestuursfuncties op in het Vlaams-Economisch Verbond Vlaams Economisch Verbond
Het Vlaams Economisch Verbond (VEV) is een Vlaamsgezinde belangengroep en patronale organisatie, die werd opgericht in 1926. Tijdens het interbellum zette het VEV zich in voor algemeen ec... Lees meer (VEV), het Verbond van Katholieke Werkgevers (VKW) en het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO). Zijn (pogingen tot) politieke invloed groeide. Daartoe paste De Smaele diverse strategieën toe. Achter de schermen was hij geregeld aanwezig op zogenaamde politieke lunches: discrete etentjes op vraag van De Smaele of van de politicus in kwestie, waarin informatie en ideeën werden uitgewisseld of waarin men elkaar van een standpunt probeerde te overtuigen en steun ervoor vroeg. Aanvankelijk schoven vooral CVP-PSC-politici aan, zoals Theo Lefèvre Lefèvre, Theo
Theo Lefèvre (1914-1973) was een advocaat en politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij zetelde in de Kamer en was minister en premier in een periode van belangrijke wetgevende initi... Lees meer , Gaston Eyskens Eyskens, Gaston
Gaston Eyskens (1905-1988) was een Vlaamsgezinde katholieke econoom en politicus, die onder andere eerste minister was ten tijde van de Koningskwestie en aan de basis lag van de eerste st... Lees meer , Maurice van Hemelrijck, August de Schryver De Schryver, August
Lees meer , Arthur Gilson Gilson, Arthur
De Franstalige christendemocratische advocaat Arthur Gilson (1915-2004) was als minister van Binnenlandse Zaken in 1962 verantwoordelijk voor het officieel vastleggen van de taalgrens en ... Lees meer , Andries Dequae, Frans van Mechelen Van Mechelen, Frans
Frans van Mechelen (1923-2000) was professor aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Katholieke Universiteit Leuven en politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij was volksverte... Lees meer en Paul vanden Boeynants Vanden Boeynants, Paul
De rechts-conservatieve christendemocraat Paul vanden Boeynants (1919-2001) werd twee keer premier, in 1966-1968 en in 1978-1979. Tegelijk drukte hij zijn stempel op het bestuur van de st... Lees meer .

Ook met de zogenaamde ‘ Groep van Acht Groep van Acht
De Groep van Acht bestond uit vier CVP-Kamerleden en vier CVP-Senatoren. Ze werd in 1960 opgericht om de Vlaamse actie beter te concerteren, zowel binnen de Vlaamse vleugel van de CVP, al... Lees meer ’ onderhield De Smaele nauwe contacten. In de jaren 1960 en in de jaren 1970, parallel aan de groeiende pluralistische opstelling van De Standaard, namen ook de vertrouwelijke contacten toe met politici uit de andere (socialistische, liberale en Vlaams-nationalistische) zuilen. Zo onderhield De Smaele een goed contact met onder meer Willy de Clercq De Clercq, Willy
Willy de Clercq (1927-2011) was een Vlaamse liberale politicus. Hij was een van de stichters en de eerste voorzitter van de Vlaamse Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV). Lees meer , Frans Grootjans Grootjans, Frans
Frans Grootjans (1922-1999) was een Vlaamsgezind liberaal politicus en journalist, die in 1966 minister werd in de regering Vanden Boeynants-De Clercq en aan de basis lag van een formele ... Lees meer , Omer van Audenhove, Willy Claes, Edmond Leburton, André Cools en Guy Spitaels. Intern hadden De Smaele en leidende Standaard-redacteuren het over ‘vrienden van de krant’, die er op communautair, socio-economisch en/of ideologisch vlak gelijkgezinde ideeën op na hielden. Verba volant, scripta manent: wat er tijdens deze lunches precies werd besproken valt niet te achterhalen, maar andere bronnen bieden toch een goede inkijk in de wijze waarop De Smaele invloed trachtte uit te oefenen. Ten tijde van de regeringsvorming in 1961 was De Smaele met geelzucht aan zijn ziekbed gekluisterd. In de hoop te wegen op de regeerformatie schreef hij een vijf pagina’s tellende brief aan formateur Lefèvre waarin hij suggesties deed om de Vlaamse grieven op te lossen en de Vlaams-Waalse verhoudingen te regelen. Als Lefèvre hieraan tegemoet kwam, kon hij rekenen op de steun van de krantengroep, aldus De Smaele. In een handgeschreven post scriptum voegde hij nog toe dat het hem veel genoegen zou doen mocht Lefèvre Jan Piers, schoonbroer van De Smaele, tot staatsecretaris benoemen (wat in 1961 overigens niet gebeurde). Ook op latere regeringsformaties in de jaren 1960 en 1970 trachtte De Smaele te wegen, op zowel het regeerakkoord als de regeringssamenstelling.

De Smaele aarzelde niet om De Standaard in te zetten in zijn streven naar politieke invloed. Zo gaf de krant tot het einde van de jaren 1960 een stemadvies mee aan haar lezers, ten tijde van gemeenteraads- en parlementsverkiezingen. Heel frequent voerde de krant virulente campagnes voor of tegen bepaalde beleidsplannen en -maatregelen. Aanhoudend werden dan over dezelfde materie dagen of soms zelfs weken achter elkaar artikelen gepubliceerd op de voorpagina of eerste pagina’s van de krant. Soms gebeurde dat in opdracht van De Smaele zelf. Zo gaf hij in 1966, ten tijde van de troebelen over de splitsing van de unitaire Leuvense universiteit Hoger onderwijs in Leuven
De Franstalige Katholieke Universiteit Leuven werd vanaf 1910 geleidelijk vernederlandst. De strijd voor ‘Leuven Vlaams’ leidde in 1968 tot een splitsing, het ontstaan van twee autonome L... Lees meer , de opdracht aan de Standaard-redactie om de Walen uit Leuven weg te schrijven.

De Smaele zat ook prestigieuze colloquia voor waarop maatschappelijk en politiek prominente personen werden uitgenodigd, en waarvan nadien een lijvig verslag verscheen in de krant. Ze handelden over uiteenlopende thema’s zoals de Belgische economie en financiën, de energiebevoorrading of de universitaire expansie. Nog een beproefde strategie betrof de nieuwsselectie. De Smaele was, zeker in de jaren 1950 maar ook later, zij het in veel mindere mate, actief betrokken bij beslissingen over welke thema’s wel of niet aandacht te geven in de berichtgeving, en welke politici al dan niet aan bod te laten komen in de krant, via bijvoorbeeld een interview.

Niet alleen binnen de politieke wereld bouwde De Smaele een uitgebreid netwerk uit. Datzelfde was ook het geval in de financieel-economische en industriële wereld, en in de kerkelijke hiërarchie. Met diverse bisschoppen had hij geregeld contact. Met het koningshuis vonden eveneens sporadische contacten plaats. Naar de brede publieke opinie toe stelde De Smaele zich veelal erg discreet op. Een uitzondering hierop vormde zijn Discours du flamingantisme, een krachtige rede die hij uitsprak op 10 april 1972 tijdens het RTB-radioprogramma Radioscopie de la presse belge. Daarin gaf hij voor Franstalige Belgen aan wat het flamingantisme niet en wél was, en pleitte hij fel voor een zelfbewust, open en tolerant flamingantisme.

Faillissement van De Standaard: einde van de publieke rol van De Smaele

In 1976 kwam aan het publieke leven van De Smaele, en aan zijn politieke invloed, een einde, toen de Standaardgroep failliet ging. Medio jaren 1970 deed zich een bijzonder ongunstige economisch klimaat voor. Er waren de olieschok van 1973, een recessie, een vertrouwenscrisis bij de consument, groeiende werkloosheid, stagflatie, stijgende grondstoffenprijzen (onder meer van papier) en lonen, en verminderde advertentie-inkomsten. Al deze factoren droegen ertoe bij dat de Standaardgroep het erg moeilijk kreeg. De Smaele probeerde het hoofd van de groep boven water te houden, onder meer via een sale-and-lease-back operatie, via de aanvraag van een krediet met staatswaarborg bij de Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid en via een kapitaalsverhoging. Toen de moeilijkheden van de groep eind 1975 bekend werden gemaakt in Le Soir, bemoeilijkte dit verder elke reddingsoperatie, aangezien het nu een politiek dossier werd. Hierin roerden zich niet alleen vrienden, maar ook vijanden van De Standaard. Uiteindelijk mochten alle inspanningen niet baten en werd de NV Periodica, de voornaamste vennootschap van de Standaardgroep, op 14 mei 1976 failliet verklaard. Eind juni 1976 werd de groep overgenomen door de Vlaamse Uitgeversmaatschappij onder leiding van André Leysen. De publieke rol van De Smaele was uitgespeeld. In zijn beroepsleven hierna voerde hij nog diverse consultancy-opdrachten uit. Hij overleed op 25 april 2009.