Hollands-Belgische Toenadering

De Hollands-Belgische Toenadering dient te worden gesitueerd tegen de achtergrond van de internationale ontwikkelingen in het begin van de 20ste eeuw in Europa, waarbij het Duitse Keizerrijk enerzijds en Groot-Brittannië en Frankrijk anderzijds meer en meer tegenover elkaar kwamen te staan. Er werd gevreesd dat er geen diplomatieke en militaire interventie van één van beide of van beide laatstgenoemde landen zou komen in geval Duitsland de neutraliteit van het Belgische grondgebied zou schenden.

Eugène Baie

De Belgische ambassadeur in Den Haag sprak vanaf 1905 herhaaldelijk met Nederlandse regeringsleden over een mogelijke versterking van hun defensie in gebieden waarin dat in functie van de Belgische nationale veiligheid belangrijk werd geacht, zoals Nederlands Limburg en de Scheldemonding. Die voorzichtige demarches stonden in schril contrast met de voortvarende campagne van de Franstalige Belgische jurist en journalist-publicist Eugène Baie (1874-1964). In het Brusselse liberale blad Le Petit bleu, waarvan hij in die tijd redacteur was, publiceerde hij van 15 oktober tot 20 december 1905 een artikelenreeks waarin hij een zogeheten Entente Hollando-Belge op militair en handelsgebied bepleitte, die zou aansluiten bij de Brits-Franse entente om zich teweer te stellen tegen Duitsland.

Terughoudende en afwijzende reacties

De Nederlandse reacties op deze plannen varieerden van terughoudend tot afwijzend. Een meer of minder vergaande samenwerking met België zou erop neerkomen dat Nederland de veiligheidsrisico's die België liep overnam, zonder dat het land daar welk voordeel dan ook uit zou halen. Nederland, waar de meeste inwoners in 1830 niet rouwig waren geweest over de Belgische Revolutie Belgische Revolutie
De Belgische Revolutie is de naam van de opstand van 1830-1831 in de zuidelijke provincies van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden van koning Willem I. De opstand leidde tot de splits... Lees meer en afscheiding, zag in het begin van de 20ste eeuw weinig meerwaarde in een (structurele) toenadering tot België, die bovendien een nieuw diplomatiek feit zou tot stand brengen dat Duitsland niet welgevallig zou zijn.

Toen het plan voor een Hollands-Belgische Toenadering tijdens het 29ste Nederlandsch Taal-en Letterkundig Congres Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer in Brussel in 1908 aan bod kwam, verklaarde de in Amsterdam geboren Antwerpse flamingant Marten Rudelsheim Rudelsheim, Marten
Marten Rudelsheim (1873-1920) was een progressief-liberale flamingant die tijdens de Eerste Wereldoorlog koos voor het activisme. Lees meer dat het de bedoeling van Baie was om - met een Duitse dreiging als alibi - de Franse invloed in België en Nederland te versterken en op die manier de Vlaamse beweging te verzwakken. Lodewijk de Raet De Raet, Lodewijk
Lodewijk de Raet (1870-1914) was een econoom en ambtenaar die in belangrijke mate bijdroeg aan de theorievorming over de Vlaamse beweging en deze van een sociaaleconomisch denkraam voorza... Lees meer wees er bij die gelegenheid op dat de Belgische en de Nederlandse economieën minder complementair waren dan werd gedacht en dat een tolunie zou kunnen leiden tot een verdringing en verarming van de Vlaamse landbouw. Bovendien vreesde hij dat Nederland zich aan de Franstalige dominantie in België zou conformeren, waardoor de positie van Vlaanderen en de Vlamingen in het kader van een meer intensieve Belgisch-Nederlandse samenwerking niet werd versterkt. Daar tegenover toonde hij zich een uitgesproken voorstander van meer culturele en intellectuele Vlaams-Nederlandse samenwerking.

Bilateraal overleg

Tegen deze achtergrond nam de katholieke, voormalige Belgische regeringsleider August Beernaert Beernaert, August
Auguste Beernaert (1829-1912) was een vooraanstaand katholiek politicus, die tweemaal minister van Openbare Werken was en als kabinetsleider in de jaren 1880-1890 mee de eerste voorzichti... Lees meer , aan wie in 1909 de Nobelprijs voor de Vrede zou worden toegekend omwille van zijn inzet voor de eenmaking van het internationaal recht en zijn strijd tegen de toenemende bewapening, contact op met de Nederlandse antirevolutionaire parlementariër Theodoor Heemskerk (1852-1932). Op vraag van de Nederlandse regering werden deze contacten beschouwd als een particuliere aangelegenheid tussen twee politici, die buiten haar verantwoordelijkheid vielen.

Het eerste overleg ging door in Brussel op 4 november 1907 onder de naam ‘Nederlands-Belgische commissie tot bestudering van economische vraagstukken, rakende de belangen van beide landen’. Van een eventueel defensieverdrag was dus al van bij het begin geen sprake. In subcommissies ging het onder meer over eenheidstarieven voor post, telegraaf, telefoon en spoorwegen, de formaliteiten bij het grensverkeer, de fiscale lasten van de ondernemingen met vestigingen in beide landen, auteursrechten en octrooien, de gelijkstelling van diploma's, de uitvoering van gerechtelijke uitspraken die betrekking hadden op beide buurstaten en regelingen en beschikkingen inzake scheepvaart en havenbeleid. Een tweede vergadering vond plaats in Den Haag op 17 en 18 mei 1909 en een derde opnieuw in Brussel op 27 en 28 mei 1910.

Een vierde bijeenkomst was voorzien voor juni 1912, maar kwam er niet. Vervolgens werd Beernaert na zijn overlijden in oktober 1912 niet vervangen. Heemskerk was ondertussen vanaf 1908 minister van Binnenlandse Zaken in het door hem gevormde geleide kabinet en had geen tijd en belangstelling meer voor besprekingen in dit verband. Van de intenties en de plannen van vooral Baie, die na de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer mee het Belgisch-annexionistische Comité de politique nationale Comité de Politique nationale
Het Comité de Politique Nationale (° december 1918-1930) was een rechts-nationalistische drukkingsgroep geleid door Pierre Nothomb die op rumoerige wijze ijverde voor gebiedsuitbreiding. ... Lees meer oprichtte en tot het eind van zijn leven opkwam voor de belangen van de Franstaligen in Vlaanderen, kwam uiteindelijk niets in huis.