Baekelmans, Lode
Lode Baekelmans (1879-1965) was een Antwerpse schrijver en bibliothecaris. In 1933 werd hij de eerste conservator van het Museum van de Vlaamsche Letterkunde, nu het Letterenhuis, en werd hij directeur van de Stedelijke Bibliotheken van Antwerpen.
Lode Baekelmans groeide op in de havenbuurt in Antwerpen, waar zijn vader een eethuis voor zeelieden uitbaatte. Hij volgde middelbaar onderwijs aan het Antwerps atheneum en ging in 1899 aan de slag als klerk op het Antwerpse stadhuis. Twee jaar later werd hij op eigen verzoek overgeplaatst naar de stedelijke Volksbibliotheek in de Blindenstraat. Die overplaatsing betekende het begin van een succesvolle carrière in het bibliotheekwezen Openbare bibliotheken
Openbare bibliotheken kennen een lange geschiedenis, die in de Zuidelijke Nederlanden teruggaat tot de 17de eeuw. Ze spelen een rol in de (stedelijke) leescultuur door op een laagdrempeli... Lees meer .
Biografische achtergrond
In 1913 werd Baekelmans onderbibliothecaris en in 1922 bibliothecaris van de stedelijke volksbibliotheek. Hij stichtte het maandblad Het Toneel (1915) en de Vereniging van Vlaamse bibliothecarissen (1921) met als tijdschrift De Bibliotheekgids (1922). In 1932 werd hij lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (KANTL, 1886) is een instelling die zich in de loop van haar geschiedenis heeft ingezet zowel voor taalculturele, -wetenschappeli... Lees meer (KVATL). Een jaar later werd hij de eerste conservator van het Museum van de Vlaamsche Letterkunde, het huidige Letterenhuis Letterenhuis
Het Letterenhuis in Antwerpen werd in 1933 opgericht en is verantwoordelijk voor het conserveren en ontsluiten van het literaire erfgoed in Vlaanderen. Het archiveert literaire nalatensch... Lees meer , en werd hij directeur van de Stedelijke Bibliotheken van Antwerpen, een functie die hij tot 1945 zou vervullen.
Baekelmans gaf een tijdlang lessen Nederlandse letterkunde aan een aantal Antwerpse scholen en was verantwoordelijk voor de opleiding van de bibliothecarissen. Vanuit zijn inspanningen voor de professionalisering van het uitgeversbedrijf in Vlaanderen (zie Boekbedrijf Boekbedrijf
In de 19de eeuw kwam het Vlaamse boekbedrijf moeizaam van de grond. Pas na de Eerste Wereldoorlog ontstonden in Vlaanderen de bestaansvoorwaarden voor een moderne cultuurindustrie. Tot d... Lees meer ), stelde hij in 1922 de oprichting voor van een nationale vereniging voor het innen en uitkeren van auteursrechten (Nationale Vereeniging voor Auteurs). In 1939 stichtte hij de Baekelmansprijs, die om de drie jaar zou worden toegekend aan een Vlaams letterkundig werk waarin de scheepvaart, de zee of de zeeman behandeld wordt.
Vanaf 1945 wijdde hij zich helemaal aan zijn letterkundige werk en zijn memoires; hij was voorzitter (1945-1957) van de door hem in 1907 mee gestichte Vereniging van Vlaamse Letterkundigen Vereniging van Vlaamse Letterkundigen
De Vereniging van Vlaamse Letterkundigen (VVL), opgericht in 1907 te Antwerpen, pleitte voor culturele toenadering tussen Noord en Zuid. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstonden interne... Lees meer , van het Provinciaal Comité van de Benelux en van de Vereniging van Antwerpse Bibliophielen (1946). In 1954 legde hij de eerste steen van het vernieuwde Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC).
Verhouding tot de Vlaamse beweging
Baekelmans' inzet voor de Vlaamse beweging situeert zich vooral op cultureel-literair vlak. Hij legde sterk de nadruk op de emanciperende kracht van Nederlandstalige literatuur Literatuur
De literatuur heeft een cruciale rol gespeeld in het ontstaan van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd en ook in de daaropvolgende fasen van de Vlaamse natiewording zijn schrijvers vaak richting... Lees meer en onderwijs Onderwijs
Lees meer . Als bibliothecaris spande hij zich in om het Vlaamse volk aan het lezen te krijgen. Hij ijverde daarbij voor een evenredige verdeling van de staatsubsidies voor de aankoop van Frans- en Nederlandstalige literatuur. Verder drong Baekelmans steeds aan op het invoeren van de schoolplicht, verdedigde hij de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en wees hij op de behoefte aan een Vlaamse, Nederlandstalige, universiteit
Onder invloed van Pol de Mont De Mont, Pol
Pol de Mont (1857-1931) was een dichter, essayist, folklorist, journalist, kunstcriticus en redenaar. In al zijn activiteiten gaf hij de Vlaamse strijd absolute prioriteit. Decennialang w... Lees meer en Antoon Moortgat Moortgat, Antoon
Antoon Moortgat (1862-1927) was een Antwerpse leraar, dichter, toneelauteur, drukker en journalist. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme, wat ertoe leidde d... Lees meer , zijn leraars aan het Antwerpse Atheneum, engageerde Baekelmans zich aanvankelijk in het anarchistische flamingantisme.
Hij was betrokken bij de oprichting van de letterkundige vereniging Elck wat wils (1894-1896), die sterk onder de invloed stond van het flamingantisch-anarchistische ideeëngoed van August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer en Van Nu en Straks Van Nu en Straks
Van Nu en Straks (1893-1901) was een literair en cultureel tijdschrift, dat voor Vlaanderen vernieuwend was doordat het aansloot bij internationale eigentijdse denkrichtingen zoals het an... Lees meer . In 1899 nam Baekelmans samen met Frans Franck, Jef van Overloop, Richard de Baseleer en Emmanuel de Bom De Bom, Emmanuel
Emmanuel de Bom (1868-1953) was een Vlaamse schrijver, redacteur, journalist en bibliothecaris. Lees meer het initiatief tot de Kapelbeweging (zie De Kapel De Kapel
De Kapel (1890-?) was een vergaderplaats in Antwerpen van Vlaamsgezinde jongeren. Er vonden kunstavonden, lezingen en vormingscycli plaats. Lees meer ). Hoewel veel van de aanhangers zich in het flamingantisme engageerden, stelde de beweging geen ideologische oriëntatie voorop, maar begreep ze zich als een vrije ontmoetingsplaats van jonge intellectuelen. Baekelmans werkte in die periode ook actief mee aan diverse tijdschriften zoals Onze Vlagge Onze Vlagge
Onze Vlagge (1897-1899) was een anarchistisch geïnspireerd Vlaams strijdblad, dat verscheen in Antwerpen. Lees meer (1897- 1898), De Alvoorder De Alvoorder
Tweemaandelijks letterkundig tijdschrift (oktober 1900 – oktober 1901) waarin werk van jonge schrijvers werd gepubliceerd. Lees meer (bestuurder, 1900-1901), Ontwaking Ontwaking
Ontwaking (1896-1910) was een anarchistisch tijdschrift dat sympathiseerde met de Vlaamse beweging. Het blad kwam op voor de Vlaamse taal en de ‘in het volk gewortelde’ Vlaamse literatuur... Lees meer (redactielid, 1909-1910) en De Tijd (redactielid, 1913-1914).
In 1919 werd hij door het stadsbestuur drie maanden geschorst naar aanleiding van een voordacht over de Nederlandse letterkunde die hij in 1918 had gehouden voor het activistische Verbond voor Vrede en Vrij Vlaanderen. Baekelmans’ houding ten opzichte van het activisme was echter niet eenduidig. Hij hing een Groot-Nederlands Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer gedachtegoed aan, maar keurde de pan-Germaanse gedachte en de proclamatie van de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer af. In 1927 was hij ondervoorzitter van de groep Vlaanderen van het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer en in 1928 ijverde hij voor amnestie Amnestie
Lees meer ten gunste van de activisten Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer . In 1954 sprong hij ter wille van ‘Antwerpen laat Brussel niet los’ (de leuze van de campagne van Lode Craeybeckx Craeybeckx, Lode
Lode Craeybeckx (1898-1976) was een socialistische politicus, die zich in zijn jeugd engageerde in het activisme tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hoewel hij later afstand nam van het radic... Lees meer ) in de bres voor de bescherming van het Nederlands in Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer .
Literair werk
De haven en de scheepvaart vormden een belangrijke bron van inspiratie in Baekelmans’ literaire werk. Zijn beschrijvingen van het Antwerpse leven in de havenbuurt vertonen naturalistische invloeden. Zo bijvoorbeeld in zijn meest bekende roman Tille (1912) waarin hij beschrijft hoe de titelheldin haar liefdesverdriet probeert weg te drinken in de kroegen in de havenbuurt. Naast romans schreef Baekelmans ook veel korte verhalen (bijvoorbeeld: Havenlichtjes (1905), Zonnekloppers (1906) of Havenvolk en Sinjoren (1910)). Zeker in zijn vroege werk ligt steeds een duidelijke verbinding voor tussen zijn voorkeur voor het “volkse”, zijn sociale onderwerpen en zijn flamingantisme.
Daarop reflecteerde hij in een postuum verschenen interview met Joos Florquin als volgt: ‘Als wij, jonge Vlamingen, onderwerpen zochten, dan zochten we ze toch niet bij de verfranste burgerij van dat ogenblik. […] Maar de kleine man van de straat, daar was ons hart aan verpand, dat waren mensen van ons, en ik heb heel mijn leven die mensen bezig gezien. Er kwam daar voor de mensen van mijn generatie ook sociale aanvoeling bij: we wisten dat het volk niet het leven had waar het recht mocht op hebben.’
Werken
Voordrachten:
– Wat Vlaanderen in de Letterkunde voortbracht. Voordracht gehouden op 4 Januari 1918 door den heer Lode Baekelmans. 5de voordracht van de reeks: Over het verleden, het heden en de toekomst van Vlaanderen, 1918.
Literair werk:
– Uit grauwe nevels, 1901.
– Marieken van Nijmegen, 1901.
– De waard uit de bloeiende Eglantier, 1903.
– De doolaar en de weidsche stad, 1904.
– Havenlichtjes, 1905.
– Wat Moeder zong, 1905.
– Zonnekloppers, 1906.
– Dwaze tronies, 1907.
– Sinjoorkens, 1910.
– Havenvolk en Sinjoren, 1910.
– Tille, 1912.
– Menschen, 1917.
– Meneer Snepvangers, 1918.
– Het gemoedelijk leven, 1919.
– De idealisten, 1919.
– Europa Hotel, 1922.
– De blauw schuyte, 1923.
– ’t Is de liefde, 1923.
– De mannen van Elck wat wils, 1925.
– De ongerepte heide, 1926.
– Het geheim van de drie snoeken, 1929.
– Het rad van avontuur, 1933.
– Pleisteren, 1939.
– Robinson, 1949.
– Carabas, 1950.
Literatuur
– L. Monteyne, Lode Baekelmans. Een inleiding tot zijn werk, 1914.
– E. de Bock, Vlamingen van beteekenis. V. Lode Baekelmans, 1923.
– M. Marten, Vlaamsche schrijvers. Lode Baekelmans. Levensschets en Keus uit zijn werken, 1939.
– P. Arents, Werk van Lode Baekelmans. Bibliografie., in: Verslagen en Medelingen van de KVATL, 1954, pp. 483-729.
– G.W. Huygens, Lode Baekelmans. Monografieën over Vlaamse Letterkunde, 1960.
– J. Florquin, Lode Baekelmans, in: Ten huize van…, dl. 3, 1966.
– E. Willekens, Lode Baekelmans, in: Twintig eeuwen Vlaanderen, dl. 14, 1976, p. 125.
– G. Schmook, Lode Baekelmans, in Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde te Leiden, 1967- 1968.
– G. Schmook, Lode Baekelmans (1879-1965), 1974.
– Stijn Vanclooster, Eenen nieuwen morgen vol zonnige dromen. Hoe De Kapel leven bracht in het Antwerpse cultuurlandschap, in: Vlaanderen, jg. 52, 2003.
– S. Vanclooster m.m.v. J. Moulaert & E. Joos, De Kapel tussen droom en daad. Anarchie en artistieke heropleving in Antwerpen rond 1900, 2013.