Baussart, Elie

Elie Baussart was de jongste van vijf uit het gezin van een smid in Couillet, nu een deelgemeente van Charleroi. Van 1899 tot 1904 volgde hij middelbaar onderwijs aan het Collège du Sacré-Coeur van de jezuïeten in Charleroi, maar nog voor hij die studie had afgerond ging hij werken op een handelskantoor. Vervolgens ontwikkelde hij zich intellectueel verder via lectuur, onder meer van de Franse auteurs Léon Bloy (1846-1917) en Maurice Barrès (1862-1923). Hij richtte in die jaren ook een literaire kring en een cultureel tijdschrift op. Begin 1909 werd Baussart  aangesteld als leraar Frans en geschiedenis aan zijn vroegere middelbare school, waaraan hij verbonden bleef tot hij in 1954 met pensioen ging.

Christendemocraat en syndicalist

Ondertussen was hij in de geïndustrialiseerde regio waar hij woonde en werkte ook geëngageerd geraakt in een door het daensisme Daensistische beweging
Daensistische beweging is de verzamelnaam voor een geheel van feiten, opvattingen, organisaties, personen en strijdmiddelen die tijdens de late 19de en de vroege 20ste eeuw een onderdeel... Lees meer geïnspireerde groep van christendemocraten die zich kritisch opstelden ten opzichte van de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer . In 1914 richtte hij het christelijke Syndicat des Employés et Voyageurs du Bassin de Charleroi op en werd er de eerste voorzitter van.

Wallingant

Een tentoonstelling over het Waalse cultureel en artistiek historisch erfgoed, die op initiatief van Jules Destrée Destrée, Jules
Lees meer in 1911 werd georganiseerd in Charleroi, maakte Baussart enthousiast voor de Waalse cultuur en de Waalse beweging Waalse beweging
De Waalse beweging ontstond op het einde van de 19e eeuw en heeft zijn wortels in een culturele, politieke en taalkundige dimensie. Ze was verdeeld in verschillende stromingen, waarvan de... Lees meer . Nog vóór de Eerste Wereldoorlog ondernam hij pogingen om ook katholieken te betrekken bij het tot dan door vrijzinnige liberalen en socialisten gedomineerde wallingantisme en sprak hij de hoop uit dat er zich – naar het voorbeeld van de toenmalige samenwerking van de ‘ Drie Kraaiende Hanen Drie Kraaiende Hanen
De ‘drie kraaiende hanen’ was de benaming voor de drie volksvertegenwoordigers die in 1910-1911 over de partijgrenzen heen een campagne voor de vernederlandsing van de Rijksuniversiteit G... Lees meer ’ Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , Louis Franck Franck, Louis
De inzet van Louis Franck (1868-1937) voor de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en de Gentse universiteit bracht hem rond 1910 op het hoogtepunt van zijn Vlaams-liberale roem.... Lees meer en Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer over partijgrenzen heen in de campagne voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit – een ‘bloc wallon’ zou vormen. Die ideeën van Waalse blokvorming lagen ook aan de basis van het in oktober 1919 opgerichte tijdschrift Terre wallonne, catholique et régionaliste, dat hij tijdens de Eerste Wereldoorlog had voorbereid. Het blad bestond tot 1940 en stelde – in een tijd van ideologische verzuiling – zijn kolommen ook open voor vrijzinnigen Vrijzinnigheid
Dit artikel belicht de relatie tussen de Vlaamse beweging en de vrijdenkersbeweging van de 19de eeuw tot nu. Lees meer . Al gebeurde dat in de jaren 1930 veel minder, ingevolge richtlijnen van het Belgische episcopaat en het Vaticaan dat het blad zich voor alles als katholiek moest profileren.

In 1921 trad Baussart toe tot de in 1912 door onder meer Destrée opgerichte Assemblée wallonne Assemblée Wallonne
Lees meer , een soort staten-generaal van de Waalse beweging. Hij vond Waalse bewustmaking, sensibilisering en identiteitsvorming echter belangrijker dan politieke actie en richtte daartoe in 1923 de vereniging Amis de la Terre Wallonne op. 

Regionalist en federalist

Baussart, die – zoals veel al dan niet wallingantische Franstaligen in België destijds – het Frans superieur achtte ten opzichte van het Nederlands, steunde het idee van een integraal Nederlandstalige universiteit in Vlaanderen, maar pleitte tegelijk voor het behoud van de Franstalige universiteit in Gent, die hij beschouwde als een anker- en oriëntatiepunt voor de Franstalige Vlamingen. Vanaf het midden van de jaren 1920 evolueerde hij evenwel in de richting van het regionalisme en toonde hij zich een voorstander van de eentaligheid van Vlaanderen en Wallonië, die richtinggevend werd nadat in 1929 door Nederlands- en Franstalige socialisten het zogeheten Compromis des Belges en het Compromis des socialistes belges Compromis van de Belgische Socialisten
Het ‘Compromis van de Belgische socialisten’ (herfst 1929) legde de houding van de Belgische Werkliedenpartij vast ten aanzien van de taalkwestie. Nadat de socialisten met het bekendere, ... Lees meer waren overeengekomen. Hij pleitte vanaf dan voor federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer , hoewel hij oordeelde dat de concrete invulling ervan in België alles behalve probleemloos zou verlopen. Vanuit die gedachtegang verliet hij de Assemblée wallonne, die bleef opkomen voor de (culturele) dominantie van het Frans in België en de Belgische eenheid, en sloot hij zich in 1930 aan bij de pas opgerichte, federalistisch georiënteerde Concentration wallonne. Dat belette niet dat hij zich bezorgd toonde toen de als Vlaams gepercipieerde Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer omstreeks die tijd haar werking uitbreidde naar Wallonië.

Waal en democraat

Toen in de loop van de jaren 1930 het autoritaire en fascistische nationalisme in heel Europa een sterke groei kende, legde Baussart uitdrukkelijk het verband tussen zijn inzet voor enerzijds Wallonië en anderzijds de parlementaire democratie. ‘Défendre la démocratie, c'est défendre la Wallonie et inversement’ (‘De democratie verdedigen is Wallonië verdedigen en omgekeerd’), zo verklaarde hij in 1936. Met zin voor nuance en pragmatiek tekende hij daarbij aan dat zich ook in Vlaanderen – ondanks het succes van het (uiterst-)rechtse Vlaams-nationalisme en de electorale doorbraak van het fascistische Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer –‘d’immenses réserve démocratiques’ (‘enorme democratische reserves’) manifesteerden.

Als vooruitstrevende katholiek sprak hij zich bovendien uit tegen de beweging en later de partij Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer van Léon Degrelle Degrelle, Léon
Léon Degrelle (1906-1994) was de leider van Rex, initieel een Belgische, extreemrechtse nationalistische beweging, nadien omgevormd tot partij, die na 1936 radicaliseerde in fascistische ... Lees meer . Dat de dissidente en antifascistische Italiaanse priester Luigi Sturzo (1871-1959), die op dat moment in Londense ballingschap verbleef, het voorwoord schreef voor Baussarts brochure ‘Essai d’initiation à la révolution anticapitaliste’ uit 1938, was evenzeer betekenisvol.

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de bevrijding in september 1944 sloot Baussart zich aan bij de uit de katholieke verzetsgroep Wallonie Catholique gegroeide Rénovation wallonne en bij het kortstondige experiment om met de Union Démocratique Belge (UDB) een progressief christelijk politiek alternatief tot stand te brengen, los van de eind 1945 opgerichte Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP)-Parti Social Chrétien (PSC).

Na de Tweede Wereldoorlog beantwoordde de unitaire Belgische staat volgens Baussart niet langer aan ‘la situation de fait’, stelde hij dat Vlaanderen en Wallonië ‘des réalités politiques’ waren geworden en dat Wallonië alleen via het federalisme ‘une garantie suffisante de ses intérêts vitaux’ (‘een voldoende waarborg voor zijn vitale belangen’) zou kunnen realiseren. De Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer , met de daarbij oplaaiende Vlaams-Waalse spanningen en tegenstellingen, bevestigde hem slechts in die overtuiging. In oktober 1945 was hij ondertussen gecoöpteerd als lid van het permanent comité van het Congrès national wallon, wat hij tot zijn overlijden zou blijven.

Inmiddels was Baussart sterk geïnspireerd geraakt door de evangelische spiritualiteit van de Franse trappistenpater Charles Foucauld (1858-1916). Baussart was na de Tweede Wereldoorlog ook op diverse manieren betrokken bij de christelijke arbeidersbeweging in Wallonië, bij een groep van priester-arbeiders in Charleroi en omgeving en - zoals tijdens het interbellum - bij de christelijke vredesbeweging. 

Naar aanleiding van de honderdste verjaardag van zijn geboorte werd in 1987 de Fondation Elie Baussart opgericht.