Brugmans, Hendrik

Hendrik (Henk) Brugmans was een zoon van Hajo Brugmans (1868-1939), hoogleraar algemene geschiedenis aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam (nu Universiteit van Amsterdam/UvA). Hij studeerde Franse taal- en letterkunde aan de academische instelling waaraan zijn vader doceerde. Brugmans volgde nog een postuniversitaire opleiding aan de Sorbonne in Parijs en promoveerde in 1934 op een dissertatie over de Franse auteur Georges de Porto-Riche (1849-1930). Tijdens het academiejaar 1928-1929 was Brugmans, die er ook lid was van de Sociaaldemocratische Studentenvereniging, voorzitter van het Amsterdams Studentencorps.

Groot-Nederlander en marxist

In zijn studentenjaren ontwikkelde Brugmans zich tot een bevlogen en theoretisch geschoolde marxist. Tegelijk werkte hij mee aan de Vlaams-nationalistische en anti-Belgische weekbladen De Noorderklok De Noorderklok
Vlaamsch Nationaal Strijdblad, weekblad uitgegeven te Kapellen (Antwerpen) van 1926 tot 1933. Lees meer en Vlaanderen Vlaanderen (1922-1933)
Vlaanderen was een radicaal Vlaams-nationalistisch weekblad dat verscheen tussen 1922 en 1933. Het stond voor het grootste deel onder leiding van Robrecht de Smet en Josué de Decker. Het ... Lees meer , met in laatstgenoemd blad zijn oud-leraar Latijn en voormalig activist Josué De Decker De Decker, Josué
Classicus Josué de Decker (1879-1953) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een kopstuk van het activisme en hoogleraar aan de vernederlandste Gentse universiteit. Daarna week hij uit naar N... Lees meer – 'mijn eerste contact met het Vlaamse land' - als iemand die er in sterke mate de radicale redactionele lijn bepaalde. Vanaf 1927 was Brugmans als bestuurslid van het Dietsch Studentenverbond Dietsch Studentenverbond
Het Dietsch Studenten Verbond was een van oorsprong Nederlandse nationalistische studentenvereniging, die in de periode 1922-1941 actief was in Nederland en Vlaanderen. Op haar hoogtepunt... Lees meer (DSV) medeorganisator van de Dietsche Academische Leergangen Dietsche Academische Leergangen
De Dietsche Academische Leergangen (1927-1934) waren vier bijeenkomsten die door het Dietsch Studentenverbond (DSV) werden georganiseerd op verschillende locaties in Nederland. Lees meer (DAL), die Vlaamse studenten de gelegenheid boden om kennis te maken met (het academisch leven in) Nederland. In 1929 richtte hij mee het socialistische en Groot-Nederlandse tijdschrift Schakels Schakels
Schakels (1929-1935) was het ledenblad  van het Algemeen Nederlands Arbeidersverbond, dat zowel in Vlaanderen als in Nederland verscheen. Het probeerde Groot-Neerlandisme te verbinden me... Lees meer op. Zijn toespraak voor de DAL op 14 maart 1932, die werd gepubliceerd in het augustusnummer van dat jaar van het Haagsch Maandblad, was een van de vele waarin hij zijn toenmalige radicaal Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer overtuiging etaleerde.

In de nummers van november en december van 1933 van het tijdschrift De Socialistische Gids publiceerde Brugmans onder de titel ‘Het socialisme en de nationale bewegingen’ een uitvoerige en doorwrochte, marxistische analyse van de Vlaamse beweging, die hij – ondanks zijn grote sympathie - omschreef als 'een kleinburgerlijke boerenbeweging'. Pas als de nationale en de antikapitalistische klassenstrijd aan elkaar zouden worden gekoppeld, was volgens hem echte nationale en democratische emancipatie mogelijk. Een paar jaar eerder had hij in de meer propagandistische, ongedateerde en voortreffelijk gedocumenteerde brochure Kameraad! Brief aan een jonge Vlaming al hetzelfde betoogd. Die tekst besloot hij programmatisch als volgt: 'Op dan makker voor het vrije rode Vlaanderen in een bevrijde rode mensheid!'.

Toen Brugmans van 1932 tot 1935 leraar Frans was aan de Hogere Burgersschool (HBS) in het Zeeuws-Vlaamse havenstadje Terneuzen, breidde hij enerzijds zijn Vlaamse contacten uit en engageerde hij zich anderzijds in het vormingswerk en het naschools onderwijs voor arbeiders.

Partijsocialist in Nederland

Dat laatste leidde ertoe dat hij in 1935 werd aangesteld als voorzitter van het overkoepelende Nederlandse socialistische Instituut voor Arbeidersontwikkeling (tot mei 1945). In 1937 werd hij bovendien benoemd tot secretaris van de commissie die de herziening voorbereidde van het partijprogramma van de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP) en nam hij het redactiesecretariaat op zich van Socialisme en Democratie, het ideologisch-wetenschappelijk maandblad van de partij. In die periode kwam Brugmans onder de invloed van het ideeëngoed van Hendrik de Man De Man, Hendrik
Lees meer , die hij – afgezien van zijn meestappen met de Nieuwe Orde tijdens de Tweede Wereldoorlog – levenslang bleef beschouwen als een opmerkelijke intellectueel en een inspirerende politiekmaatschappelijke denker.

In april 1939 werd Brugmans verkozen tot lid van de Nederlandse Tweede Kamer voor de SDAP. Hij behield dat mandaat tot november 1945. Omdat het parlement na de Duitse bezetting van Nederland in mei 1940 niet meer bij elkaar kwam, werkte Brugmans tijdens de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog opnieuw als leraar. Van 4 mei 1942 tot 20 april 1944 was hij geïnterneerd in een gijzelaarskamp in het Noord-Brabantse Sint-Michielsgestel. Na zijn vrijlating engageerde hij zich in de verzetsgroep Je Maintiendrai. Vanaf juli 1945 was hij secretaris van de eerste naoorlogse Nederlandse premier Willem Schermerhorn (1894-1977), die hij in Sint-Michielsgestel had leren kennen en vanaf september van dat jaar ook communicatieverantwoordelijke van de coalitieregering van deze politicus van de Partij van de Arbeid (PVDA), sinds februari 1945 de opvolger van de SDAP.

Nadat zijn aanpak in dit verband en zijn opvattingen over politieke vernieuwing scherp werden bekritiseerd in het parlement, trok Brugmans zich in de loop van 1946 terug uit beide functies. Vervolgens leidde hij een missie in opdracht van het Nederlandse Rode Kruis om Nederlanders in vluchtelingenkampen in Thailand bij te staan. Van 1948 tot 1951 was hij hoogleraar Franse taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Zijn inaugurale rede handelde - aansluitend bij zijn grote belangstelling voor nationalisme en internationalisme - over ‘Het begrip peuple Michelet bij Michelet en Péguy’.

Europa

In 1946 was Brugmans medestichter en eerste voorzitter van de Europese Unie der Federalisten en vanaf 1949 vicevoorzitter van de Europese Beweging en voorzitter van de Nederlandse afdeling van deze internationale organisatie. Op het congres ervan in Den Haag in 1948 werd onder meer beslist tot de oprichting van een Europacollege als een soort van postuniversitair vormingsinstituut. Van 1950 tot 1972 was Brugmans rector van het in Brugge gevestigde Europacollege, waarvan hij de oprichting vanaf midden 1949 mee had voorbereid. Die functie bood hem de gelegenheid om invloed uit te oefenen op het Europese integratieproces in het algemeen en op de honderden academici en professoren met wie hij er in contact kwam in het bijzonder. Gedurende bijna een halve eeuw stond zijn publieke leven vooral in het teken van de Europese samenwerking en integratie. 'Na de oorlog ben ik tot de conclusie gekomen dat maatschappelijke vernieuwing niet binnen een eng nationalisme te verwezenlijken is', verklaarde hij daarover.

Nadat hij zijn rectorsfunctie had neergelegd, was Brugmans van 1973 tot 1977 buitengewoon hoogleraar Europese Cultuurgeschiedenis aan de Leuvense universiteit, die hem al in 1962 een eredoctoraat had verleend. Tot 1994 publiceerde hij op regelmatige basis opiniestukken en boekrecensies in De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer (der Letteren), niet altijd maar wel vaak in verband met de Europese eenmaking. Over dat thema in de brede zin publiceerde hij vanaf het begin van de jaren 1950 meer dan 15 boeken.

Intussen was Brugmans, die afkomstig was uit een protestants-remonstrants milieu, in 1957 toegetreden tot de katholieke kerk. Onder de titel A travers le siècle publiceerde hij in 1993 zijn memoires. In 1951 ontving hij de Karel de Groteprijs, in 1990 de (eerste) penning van de Nederlandse Taalunie Nederlandse Taalunie
Lees meer en in 1991 de provinciale cultuurprijs van West-Vlaanderen.

Van 1963 tot 1967 was Brugmans, voor wie de Vlaams-Nederlandse samenwerking na de Tweede Wereldoorlog kaderde in een groter Europees verband, voorzitter van de Bestendige Commissie voor de Nederlandse congressen Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer . Samen met Julien Kuypers Kuypers, Julien
Julien Kuypers (1892-1967) was een Vlaamse, socialistische schrijver en ambtenaar. Hij was meerdere malen kabinetschef op socialistische ministeries en bekleedde hoge functies op het depa... Lees meer was hij in 1963 voorzitter van het congres in Antwerpen en in 1967 zat hij de editie in Rotterdam alleen voor. Van 1974 tot 1996 was Brugmans lid van de raad van bestuur van de Stichting Ons Erfdeel Ons Erfdeel
De Vlaams-Nederlandse vzw Ons Erfdeel werd opgericht in 1957 en informeert via haar tijdschrift over uiteenlopende ontwikkelingen in het Nederlandse taalgebied. De titel van het gelijknam... Lees meer en publiceerde hij tal van bijdragen in de periodieke publicaties van deze Vlaams-Nederlandse culturele organisatie.

Toen het Brugse stadsbestuur Brugmans in december 1996 huldigde naar aanleiding van zijn 90ste verjaardag, verzorgden de Poolse historicus en politicus Bronislaw Geremek (1932-2008) en de Franse voormalige voorzitter van de Europese Commissie Jacques Delors de laudatio’s. Zijn terugblik op bijna een halve eeuw in België besloot Brugmans bij die gelegenheid als volgt: 'Ik ben geen Vlaming, maar ik hoor erbij'.