Nooit meer oorlog

Begrip
Antoon Vrints (2023, aanvulling), Etienne Van Neygen (1998)

‘Nooit meer oorlog’ is een leuze die bij de voltooiing van de IJzertoren in 1931 op de voet van het monument werd aangebracht. De spreuk was gangbaar in de hele Europese vredesbeweging van na de Eerste Wereldoorlog en  diende als motto van de pacifistische vleugel van de Vlaamse beweging.

Leestijd: 3 minuten

Terwijl het IJzerbedevaartcomité IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer
de IJzertoren IJzertoren
De IJzertoren is een Vlaamsgezind monument in Diksmuide, dat in 1928-1930 werd opgericht als eerbetoon aan de Vlaamse soldaten die sneuvelden aan het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoo... Lees meer
van bij zijn conceptie, in 1926, tot het midden van 1929 steevast voorstelde als een monument van de Vlaamse strijdbaarheid, dook vanaf augustus 1929 ook de betekenis op van een monument tegen de oorlog. Bij de afwerking van de IJzertoren in 1930 werd onderaan de leuze ‘Geen oorlog meer’ aangebracht. Op vraag van Armand Suls Suls, Armand
Lees meer
werd de spreuk nadien aangevuld met de vertalingen No more war, Nie wieder Krieg en Plus jamais de guerre, om het monument zo een internationaal karakter te verlenen. In 1936 werd het Vlaamse ‘Geen oorlog meer’ vervangen door het Nederlandser klinkende ‘Nooit meer oorlog’.

De leuze werd na de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer
door verscheidene Europese vredesorganisaties of samenwerkingsverbanden in het vaandel gevoerd. Ze dekte verschillende ladingen. Duidelijk pacifistisch Pacifisme
Lees meer
waren de Britse No more war-movement (opgericht in 1921) en de Nederlandse ‘Nooit meer oorlog’-federatie (opgericht in 1924) die vredesorganisaties, vakbonden en politieke partijen verenigde. Zij pleitten voor eenzijdige ontwapening. In Duitsland verenigden de Nie wieder Krieg-betogingen (1920-1924) internationalisten, zoals de sociaaldemocraten, en pacifisten. De Vlaamsche Nooit-Meer-Oorlog-federatie ( Verbond der Vlaamse Oud-strijders Verbond VOS
Het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS), opgericht in 1919, was een flamingantische vereniging voor oud-strijders van de Eerste Wereldoorlog, die in de loop van het interbellum tot ee... Lees meer
, IVB, WRI) van 1928 en het Vlaamsch-Waalsch- Nederlands Nooit-Meer-Oorlog-comité (1928 en 1929), waarbij Suls betrokken was, waren ook duidelijk pacifistisch. Op de IJzerbedevaart van 1931 werd de Vlaamsche Nooit-Meer-Oorlog- federatie heropgericht en verruimd met de nieuwe Vlaamse vredesorganisaties. De Vlaamse samenwerkingsverbanden hadden echter weinig concrete betekenis. Gerard Walschap Walschap, Gerard
Gerard Walschap (1898-1989) was een Vlaamse auteur. Lees meer
gebruikte de leuze in 1931 als titel voor een populair pacifistisch essay.

De wending naar radicaal-rechts Rechts-radicalisme
De rechts-radicale traditie begon toen het Vlaams-nationalisme in het interbellum koos voor Nieuwe Orde en collaboratie. Na de oorlog evolueerde radicaal-rechts in Vlaanderen van nostalgi... Lees meer
van het Vlaams-nationalisme deed de leuze tijdens de jaren 1930 op de achtergrond belanden en de fascistische collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer
al helemaal. Bij de IJzerbedevaarten na de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer
bleef ‘Nooit meer oorlog’, samen met ‘Zelfbestuur’ en ‘Godsvrede’ het klassieke drieluik vormen, maar de pacifistische boodschap was lang van ondergeschikt belang. Wel werd de leuze in 1958 opnieuw in vier talen aan de voet van de nieuwe IJzertoren aangebracht. Vanaf de jaren 1960 won het pacifisme weer aan belang bij de IJzerbedevaarten en binnen de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer
(VU), wat tot een frequenter gebruik van de leuze leidde. Met de actualisering van de IJzerboodschap werd ze in 1994 ingeruild voor ‘vrede’, dit tot ongenoegen van het IJzerbedevaartsforum IJzerbedevaardersforum
Het IJzerbedevaartsforum was een afscheuring van het meer gematigde IJzerbedevaartcomité en werd officieel opgericht op 13 mei 1995. Het was een uiting van de tweespalt tussen de traditi... Lees meer
De IJzerwake IJzerwakes
De IJzerwake is een Vlaams-nationale manifestatie die, na een eerste editie in 1995, sinds 2003 plaatsvindt als radicaal alternatief voor de IJzerbedevaart. Lees meer
, die uit de kritiek op de hertaalde IJzerboodschap voortkwam, hanteert nog steeds het traditionele drieluik: onder ‘nooit meer oorlog’ verstaat zij vooral vrede gestoeld op het zelfbeschikkingsrecht der volkeren. Gezien de marginalisering van de pacifistische strekking binnen het Vlaams-nationalisme na het uiteenspatten van de Volksunie, vervult de leuze tijdens de IJzerwake, net als bij het Vlaams Belang Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer
en de N-VA Nieuw-Vlaamse Alliantie
De N-VA is op electoraal vlak de meest succesvolle Vlaams-nationalistische partij ooit en slaagde er ook in om de grootste Belgische partij te worden. Ze zit bijna 20 jaar in de Vlaamse R... Lees meer
, vooral een signaalfunctie van trouw aan de traditie.

Literatuur

— P. van Looy, De vredesgedachte in de Vlaamse Beweging, in: Wij, 10 november 1989.
— E. van Neygen, Wegbereiders. Portretten van Vlaamse pacifisten, 1990.
— M. Lamot, Voorgeschiedenis en ontstaan van pacifistische bewegingen in Vlaanderen (1919-1931), KUL, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, 1984.
— A. Beck, De IJzerbedevaarten 1945-1965. Een politieke massamanifestatie,1996.
— A. Reyntjens, De IJzertoren, 2014.
— M. Schoups en A. Vrints, De overlevenden. De Belgische oud-strijders tijdens het interbellum, 2018.

Suggestie doorgeven

1998: Etienne Van Neygen

2023: Antoon Vrints

Inhoudstafel