Pauwels, Adolf

Adolf Pauwels was de enige zoon in een gezin met twee kinderen uit de welstellende burgerij van Hoboken, dat kon leven van de opbrengsten en inkomsten van hun eigendommen. Hij volgde middelbaar onderwijs aan het Onze-Lieve-Vrouwcollege in Antwerpen. Tijdens het schooljaar 1880-1881 stichtte hij er eerst een lettergilde en vervolgens een Vlaamsche Bond, die onder de leerlingen onder meer de Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbladen De Student De Student
De Student was een katholiek scholieren- en studententijdschrift dat verscheen van 1881 tot in 1930. Het was voor 1914 het meest gezagvolle orgaan van de Katholieke Vlaamse Studentenbeweg... Lees meer , De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer en Onze Vlaamsche Wekker Onze Vlaamsche Wekker
Onze Vlaamsche Wekker was een Vlaamsgezind studentenblad dat tussen 1882 en 1887 verscheen in Leuven en West-Vlaanderen. Het ging uit van West-Vlaamse studenten aan de Leuvense universite... Lees meer verspreidde. Nadat Pauwels zich had verzet tegen pogingen om zijn vereniging te controleren en te sturen, werd de Vlaamsche Bond begin 1882 door de schooldirectie opgeheven.

Vlaamsgezinde scholierenwerking

Intussen onderhield Pauwels intensieve contacten met scholieren van katholieke middelbare scholen in het hele aartsbisdom Mechelen (de provincies Antwerpen en Brabant), die hij probeerde aan te zetten om zich te organiseren en in de school waar zij les volgden eveneens een Vlaamse bond op te richten. Dat leidde tot twee succesvolle, door hem opgezette studentenlanddagen op 27 maart en 10 september 1883, respectievelijk in Antwerpen en Mechelen. In de loop van de volgende jaren volgden gelijkaardige land- en gouwdagen, die bijdroegen tot zowel de Vlaamse bewustwording in het algemeen als tot de geleidelijke uitbouw van een georganiseerde katholieke en Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbeweging in het bijzonder.

Ondertussen stichtte Pauwels in zijn woonplaats Hoboken een Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer afdeling, die zich ontwikkelde tot een militante Vlaamsgezinde drukkingsgroep en waarover hij op de stichtingsvergadering (29 oktober 1883) duidelijk maakte dat het initiatief zich afzette tegen de liberale flaminganten: ‘Vlaming zijn en de godsdienst zijner katholieke voorvaderen verachten en beschimpen, dat is onmogelijk’.

Student in Leuven

Vanaf oktober 1883 studeerde Pauwels rechten aan de Leuvense universiteit, waar hij bestuurslid werd van de Vlaamsgezinde literaire (studenten)vereniging Met Tijd en Vlijt Met Tijd en Vlijt
Met Tijd en Vlijt was een Vlaamsgezind Studentengenootschap dat in 1836 aan de Leuvense universiteit werd opgericht en bleef bestaan tot na de Tweede Wereldoorlog. Het speelde tot 1875 e... Lees meer . Onder zijn impuls groepeerden de Vlaamsgezinde studenten zich omstreeks 1885 in regionale provinciale gilden, die zich inzetten voor de realisatie van flamingantische eisen. Op de studentenlanddag van 7 september 1885 in Antwerpen riep Pauwels op om via verzoekschriften aan de bisschoppen, de regering en het parlement een volledige vernederlandsing van het katholiek onderwijs tot stand te brengen, gespreid over een periode van 6 jaar. Wat zijn generatie betreft, de periode vlak na Albrecht Rodenbach Rodenbach, Albrecht
Albrecht Rodenbach (1856-1880) was een West-Vlaams studentenleider en dichter, die een sleutelrol speelde in het ontstaan van de Blauwvoeterij en de katholieke Vlaamse studentenbeweging. ... Lees meer , werd Pauwels omschreven als ‘dé Vlaamse agitator onder de Leuvense studenten’.

Ook na zijn afstuderen in 1887 bleef Pauwels, onder meer via de toenmalige rechtenstudent en latere katholieke Antwerpse volksvertegenwoordiger, activist Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer en Fronter Adelfons Henderickx Henderickx, Adelfons
Adelfons Henderickx (1867-1949) was een Antwerpse katholieke volksvertegenwoordiger. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme en tijdens het interbellum in het ... Lees meer , de Leuvense studentenbeweging aanzetten tot flamingantische inzet en bedrijvigheid, ook in samenwerking met vrijzinnigen.

Advocaat in Antwerpen

Pauwels vestigde zich als advocaat in Antwerpen, waar hij bijdroeg tot de vernederlandsing van het juridisch leven en de rechtspraak. Zo toonde hij zich een sterke propagandist van het wetsvoorstel van Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer en Julius de Vigne De Vigne, Julius
Julius de Vigne (1844-1908) was een Gentse advocaat en een Vlaamsgezind liberaal politicus. Hij was actief in talrijke Gentse Vlaamsgezinde liberale verenigingen. In het belang van de lib... Lees meer , dat in 1883 leidde tot een taalwet Taalpolitiek en -wetgeving
Situaties van taalonderdrukking vindt men wereldwijd. Daarom besteedt deze bijdrage eerst aandacht aan gehanteerde taalpolitieke strategieën. Ook in België verzette een gedomineerde taalg... Lees meer die het officieel middelbaar onderwijs gedeeltelijk vernederlandste.

Samen met zijn Brusselse confrater Maurits Josson Josson, Maurits
Maurits Josson (1855-1926) was een liberale Brusselse jurist die ijverde voor de vernederlandsing van het openbare leven. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vervulde hij een trekkersrol binne... Lees meer lokte Pauwels een reeks incidenten uit, die mede aanleiding gaven tot de wet Coremans Gelijkheidswet
De gelijkheidswet van 1898 stelde het Nederlands voor officiële publicaties gelijk aan het Frans. De wet werd vanuit de Vlaamse beweging breed ondersteund, en leidde, na de Waalse afwijzi... Lees meer van 1889 over de vernederlandsing van de strafrechtspraak. Op initiatief van Coremans en met de steun van minister van justitie Jules Lejeune Lejeune, Jules
Jules Lejeune (1828-1911) was minister van Justitie. Hij zette zich in voor een correcte toepassing van de taalwetten inzake strafzaken. Hij verzette zich tegen het streven van de Vlaamse... Lees meer (1828-1911) werd in 1891 een wet goedgekeurd die ook de beroepshoven van Brussel en Luik verplichtte om Nederlandstalige kamers in te richten. Pauwels, aan wie de Antwerpse krijgsraad verbood om in het Nederlands te pleiten, maakte zich ook sterk voor de volledige vernederlandsing van de burgerlijke rechtspraak, de handelsrechtbanken en de krijgsraden, evenals van de (Antwerpse) burgerwacht.

In de politiek

Ondertussen engageerde hij zich in Antwerpen ook politiek. Pauwels werd lid en later een tijdlang secretaris van de Nederduitsche Bond Nederduitsche Bond
De Nederduitsche Bond (1861-1914) was een Antwerpse kiesvereniging die flamingantische katholieken en liberalen verenigde. De Bond was een invloedrijke machtsfactor binnen de Meeting, voo... Lees meer en hoofdredacteur van een eigen maandblad De Nijptang De Nijptang
Lees meer (1888-1890). In het eerste nummer vatte hij zijn programma samen als volgt: “Vlaams in ’t onderwijs, Vlaams in ’t gerecht, Vlaams in ’t bestuur, Vlaams in ’t leger. Vlaams overal en in alles”. Met een aantal gelijkgestemden probeerde hij Vlaamsgezinde kandidaten naar voor te schuiven bij verkiezingen en trachtte hij het publiek te sensibiliseren voor de Vlaamse beweging. Via de in november 1887 opgerichte Algemene Geheime Vlaamse Maatschappij hoopte hij de Vlaamsgezinde studentenbeweging in dezelfde zin te activeren en te mobiliseren.

Pauwels was ook erevoorzitter van De Vlaamsche Wacht De Vlaamsche Wacht
De Vlaamsche Wacht (1878-1914) was een onafhankelijke Vlaamsgezinde vereniging met afdelingen in diverse steden die ijverde voor samenwerking van alle Vlamingen. Lees meer , een in 1885 opgerichte organisatie van jonge, radicale flaminganten en hij vertegenwoordigde deze groep ook in de politiek neutrale Vlaamsche Volksraad Vlaamsche Volksraad
De Vlaamsche Volksraad bestond van 1892 tot 1914 en probeerde Vlaamsgezinden van uiteenlopende ideologische signatuur samen te brengen. Lees meer . Hij was inmiddels in enkele jaren intellectueel en mentaal zodanig geëvolueerd dat hij samenwerking met niet-katholieke flaminganten geen probleem vond, wel integendeel. Pauwels ageerde als flamingant zowel binnen de katholieke structuren als over de ideologische en partijpolitieke grenzen heen. ‘En inderdaad, de toekomst der Vlaamse beweging ligt in haar vooruitgang op politiek gebied, in het stichten van een Vlaamse staatspartij, of ten allerminste in het vervlaamsen van alle politieke kringen die er thans in het land bestaan’, zo verklaarde hij.

Onder meer geïnspireerd door de Verklaring der Rechten van de Vlaming uit 1889 van de Vlaamsgezinde advocaat en opiniemaker Alfons Prayon-van Zuylen Prayon-Van Zuylen, Alfons
Jurist en publicist Alfons Prayon-van Zuylen (1848-1916) was een vrijzinnige en progressieve flamingant, die zich zowel engageerde in het (Brusselse) liberale flamingantisme als in de sam... Lees meer , begon Pauwels een campagne tegen het Frans als voertaal in de gemeente- en provincieraden in Vlaanderen en tegen de wijze waarop kandidaten ervoor bij verkiezingen door weinig transparante kiesbonden werden aangeduid. Zelf probeerde hij in mei 1890 tevergeefs de herverkiezing van de Franssprekende burgemeester van Brecht, de voormalige rechter en advocaat Thomas van der Veken (1843-1895), als provincieraadslid te beletten. Dat initiatief bracht hem en zijn bondgenoot Jan Ignaas de Beucker De Beucker, Jan
Jan Ignaas de Beucker (1827-1906) was een pleitbezorger van de vernederlandsing van het publiek leven in Vlaanderen. Hij richtte mee de Nederduitsche Bond op, was actief in de Landdagbewe... Lees meer in conflict met de conservatie fractie van de Nederduitsche Bond Nederduitsche Bond
De Nederduitsche Bond (1861-1914) was een Antwerpse kiesvereniging die flamingantische katholieken en liberalen verenigde. De Bond was een invloedrijke machtsfactor binnen de Meeting, voo... Lees meer en de Meetingpartij Meetingpartij
De Meeting (1862-1914) was een Antwerpse politieke formatie die ontstond uit een coalitie van flaminganten, progressieve liberalen en katholieken. Ze liet zich kenmerken door een uitgespr... Lees meer , de kiesverenigingen waarvan zij beiden deel uitmaakten.

Daensist

Na de invoering van het algemeen meervoudig stemrecht in 1893 richtte Pauwels in Antwerpen in 1895 samen met advocaat Hector Lebon Lebon, Hector
De Vlaamsgezinde en maatschappelijk bewogen advocaat Hector Lebon (1863-1935) begon zijn politieke loopbaan in de daensistische beweging, maar stapte later over naar de katholieke partij.... Lees meer de daensistisch georiënteerde Vlaamsche Christene Volkspartij Vlaamsche Christene Volkspartij
De Vlaamsche Christene Volkspartij (1895-1906) (VCV) was de belangrijkste daensistische partij in het arrondissement Antwerpen. Lees meer op. Dat de kandidatuur van zijn medestander Jan Ignaas de Beucker als Kamerlid, na het overlijden van Jan de Laet De Laet, Jan Jacob
Antwerpenaar Jan J. de Laet (1815-1891) was een liberale en flamingantische letterkundige. Ook ijverde hij als Kamerlid van de Meetingpartij voor het stemmen van taalwetten. Lees meer het jaar voordien, door de Meetingpartij was afgewezen, vormde daartoe - na eerdere incidenten en wrijvingen - vermoedelijk de aanleiding. In 1897 keerde Pauwels echter terug naar de Meetingpartij, langs dewelke hij ondanks alles hoopte meer te kunnen bereiken in verband met het flamingantische eisenpakket. Dat belette overigens niet dat hij daarna nog meermaals verscheen op activiteiten van daensistische groepen en organisaties.

Laatste levensjaren

Pauwels was in 1886 ook betrokken bij de oprichting van de Antwerpse tak van het Algemeen Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) en leidde mee de buitenparlementaire actie ten gunste van het wetsvoorstel-Coremans- Juliaan de Vriendt De Vriendt, Juliaan
Juliaan De Vriendt (1842-1935) was een pedagogisch en uitvoerend kunstschilder, die van 1894 tot 1900 kamerlid was voor de katholieke partij. In 1895 legde hij een wetsvoorstel neer voor ... Lees meer , dat uitmondde in de Gelijkheidswet (1898), waardoor de Nederlandse tekst van wetten en koninklijke besluiten dezelfde rechtsgeldigheid verwierf als de Franse. Na 1900 trad hij nog af en toe op als spreker bij flamingantische manifestaties en voerde hij campagne voor de Transvaalse boeren, die in Zuid-Afrika waren verwikkeld in een oorlog met de Britten.

Pauwels’ laatste publieke wapenfeit, drie weken vóór zijn dood, was een poging om in een rechtsgeding voor het Brusselse hof van beroep, dat in het Frans verliep, in het Nederlands te pleiten. Hij overleed onverwachts op 37-jarige leeftijd.

Pauwels was een representant van de Vlaamsgezinde, zich intellectueel emanciperende en democratisch geïnspireerde kleinburgerij, die vanaf de late 19de eeuw het politieke monopolie van de Franstalige hoge burgerij en aristocratie contesteerde met een programma dat ‘katholiek, Vlaams en volksgezind’ was. ‘Democratie was voor hem synoniem van Vlaamse emancipatie en Vlaamse politieke macht’, aldus zijn biograaf Dirk Luyckx.

Pauwels’ enige kind werd priester. Een actie om voor hem een gedenkteken op te richten werd, ondanks ‘een erekomitee van gekende flaminganten van uiteenlopende kleur’, uiteindelijk niet gerealiseerd.