Lysens, Jef
Jozef Lysens (1896-1950) was een advocaat en Vlaams-nationalistisch politicus uit Tongeren. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij veroordeeld voor zijn activiteit in de Frontbeweging. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij provinciegouverneur van Limburg.
Eerste Wereldoorlog
Jozef Lysens volgde lager en middelbaar onderwijs in Tongeren. Tijdens de Duitse bezetting werd hij als civiel gevangene afgevoerd naar het gevangenenkamp van Celle in Duitsland. Daar wist hij te ontsnappen en via Nederland Engeland te bereiken, waar hij zich in oktober 1915 als vrijwilliger bij het Belgisch leger aanmeldde. Hij arriveerde in april 1917 aan het IJzerfront en raakte er betrokken bij de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer . Zijn rang van adjudant werd hem ontnomen nadat een exemplaar van de eerste der Open Frontbrieven Open Brieven van de Frontbeweging
De Open Brieven van de Frontbeweging waren gestencilde of gedrukte clandestiene manifesten die tussen 11 juli 1917 en 11 juli 1918 aan het front werden verspreid. Daarbij mogen ook een aa... Lees meer in zijn bezit aangetroffen werd.
Op 11 januari 1918 nam hij deel aan de ‘ vliegtocht Vliegtochten
Vliegtochten was een naam die door leden van de Frontbeweging werd gegeven aan Vlaamsgezinde en propaganda- en protestacties, waarbij Vlaamse soldaten zich achter het front snel verplaats... Lees meer ’ in Hondschote en werd gearresteerd. In wat bekend zou worden als ‘het proces van de zesde divisie’ behoorde Lysens met Lode de Boninge De Boninge, Lode
Lode de Boninge (1896-1918) was een brancardier tijdens de Eerste Wereldoorlog, die zich aansloot bij de Frontbeweging. De Boninge sneuvelde op 7 mei 1918 en werd na de oorlog verheven to... Lees meer en Fons Raspé Raspé, Fons
Fons Raspé (1891-1966) nam deel aan de taalgrensactie in het Pajottenland. Tijdens WOI was hij militant van de Frontbeweging. Lees meer tot de voornaamste van veertien beklaagden die voor de krijgsraad werden gedaagd op beschuldiging van een aanslag tegen de staatsveiligheid, nadien herleid tot de verspreiding van demoraliserende geschriften. Vanwege zijn eerdere veroordeling werd Lysens met tien maanden gevangenis en 100 frank boete het zwaarst gestraft. In beroep werd deze straf bekrachtigd. Hij kwam vrij na zeven maanden en nam deel aan het Belgisch eindoffensief.
Interbellum
In 1924 behaalde Lysens aan de universiteit van Luik het diploma van doctor in de rechten en vestigde zich als advocaat in zijn geboortestad. Hij speelde een voorname rol in het plaatselijke culturele leven. Hij was bestuurslid van de Katholieke Vlaamsche Bond van Limburg en tot 1929 secretaris van het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer , afdeling Tongeren.
In 1929 was hij medeoprichter van de Katholieke Vlaamsche Volkspartij van Limburg Katholieke Vlaamsche Volkspartij van Limburg
De Katholieke Vlaamsche Volkspartij Limburg (KVVL) (1929-1936) werd door katholieke Vlaams-nationalisten in 1929 opgericht, haalde meteen parlementszetels en ging na de parlementsverkiezi... Lees meer (KVVL). Bij de wetgevende verkiezingen in mei nam hij een bescheiden vierde plaats in op de kamerlijst voor het arrondissement Tongeren-Maaseik, die aangevoerd werd door Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer . Eind 1933 kwam de KVVL tot een overeenkomst met het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) en sloot zich er in oktober 1934 bij aan, aanvankelijk met behoud van de eigen naam.
In juni 1936 werd Lysens in de provincieraad verkozen op een kartellijst van de Katholieke Partij en de KVVL en vervolgens door de raadsleden verkozen tot provinciaal senator. In april 1939 werd hij in deze functie herkozen, nu ook in naam als VNV’er, maar wederom met de steun van katholieke provincieraadsleden. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 16 oktober 1938 werd hij in Tongeren op een concentratielijst van katholieken, VNV en Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer verkozen en tot schepen aangesteld.
Tweede Wereldoorlog
In april 1941 volgde Lysens zijn voormalige KVVL-medestander Romsée op als Limburgs gouverneur ad interim. Hij toonde zich een overtuigd voorstander van de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer politiek van het VNV en was lid van organisaties zoals de ‘Tehuizen Moeder en Kind’ en de ‘Tollenaere Stichting’ (voor sociale hulp aan families van gesneuvelde Oostfronters Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer ). Hij gaf persoonlijke steun aan het werven voor de Waffen-SS en nam in 1942 deel aan een ontvangst van het Vlaamsch Legioen Vlaamsch Legioen
Het Vlaamsch Legioen (1941-1943) was een Vlaamse eenheid aan het oostfront tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Waffen-SS. Lees meer in het stadhuis van Hasselt. Eind 1941 werd hij voorzitter van de Provinciale Cultuurdienst en midden 1942 van de Interprovinciale Cultuurdienst. Hij stond mee aan de wieg van het Limburgse VNV-blad De Toekomst De Toekomst (1941-1944)
De Toekomst (1 mei 1941 - 2 september 1944) was het weekblad van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) gouw Limburg. Lees meer .
Meer dan onder Romsée vond er onder Lysens een politisering plaats van de administratie, met openlijke wervingen voor Nieuwe Orde-organisaties als de Unie van Hand- en Geestesarbeiders Unie van Hand- en Geestesarbeiders
Tijdens de Duitse bezetting in 1940-1945 probeerden Belgische vakbonden, zoals het Christelijk Vakverbond (ACV) en het Belgisch Vakverbond (BVV), hun positie te behouden. Onder druk van D... Lees meer . Op aangeven van Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer vulde hij de Limburgse bestendige deputatie met VNV’ers. In mei 1942 zat hij een vergadering met de Limburgse burgemeesters voor over de bestrijding van lokale oppositie. Hij maande hen ook aan om lijsten over te maken met namen van ‘asociale elementen’ en van boeren die hun voedselquota niet haalden en droeg hen op om mee te werken aan de Duitse opsporing van neergestorte geallieerde piloten. Onder zijn bewind ontstond in Limburg een parallelle, gepolitiseerde ordehandhaving voor de bescherming van VNV-leden, de zogenaamde ‘reservehulppolitie’.
Na de oorlog heerste onduidelijkheid over de mate van Lysens’ persoonlijke verantwoordelijkheid. Reeds bij zijn aanstelling kampte hij met gezondheidsproblemen en zeker vanaf 1943 liet hij steeds meer taken over aan zijn kabinetschef Theo Brouns Brouns, Theo
Lees meer , algemeen gezien als de echte sterke man in Limburg. Lysens bleef weliswaar van alle ontwikkelingen op de hoogte en dekte Brouns’ acties. Toch werd zijn veronderstelde afzijdigheid na de bezetting Lysens’ voornaamste verdediging.
In september 1944 vluchtte hij naar Duitsland waar hij zich volgens één bepaalde bron achter de Vlaamsche Landsleiding Vlaamsche Landsleiding
Lees meer schaarde. Na de oorlog werd hij naar België overgebracht. De krijgsraad van Hasselt veroordeelde hem in december 1945 in eerste aanleg tot de doodstraf, wat herleid werd tot 25 jaar hechtenis en een boete. In 1949 werd hij omwille van zijn gezondheidsproblemen voorwaardelijk in vrijheid gesteld. Hij overleed enkele maanden later.
Literatuur
– M. Cordemans, Dr. A. Van de Perre's Oorlogsjaren 1914-1918, 1963.
– W.C.M. Meyers, ‘De Vlaamse Landsleiding.’ Een emigrantenregering in Duitsland na september 1944? in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, jg. 4, 1972, pp. 29-86.
– W. Massin, De Belgische Werkliedenpartij in Limburg (1918-1940). Kroniek van een trage opgang, 1981.
– L. Reynders, Het Vlaams-nationalisme in Limburg (1929-1940), KUL, ongepubliceerde licentiaatsverhandeling, 1981.
– A.-M. Knevels, De Katholieke Vlaamse Bond van Limburg (1919-1928). Van katholieke partij naar nationalistische, in: Wetenschappelijke Tijdingen, jg. 42, 1983, nr. 3, pp. 150-159.
– J. Bouveroux, Terreur in oorlogstijd. Het Limburgse drama, 1984.
– P. Schrijvers, De Toekomst. Het oorlogsweekblad van het Limburgse VNV 1941-1944, 1987.
– L. Vints, P.J. Broekx en de christelijke arbeidersbeweging in Limburg (1881-1968), 1989.
– W. Massin, Van K.V.V. tot V.N.V. Vlaamse ondertonen in Limburg (1929-1940), in Het Oude Land van Loon. Jaarboek van de Federatie der Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Limburg, jg. 70, 1990, pp. 211-262.
– B. de Wever, Greep naar de macht. Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945, 1994.
– D. Coninckx, De politieke elite in Limburg (1936-1946), in: Het Oude Land van Loon. Jaarboek van de Federatie der Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Limburg, jg. 50, 1995, pp. 71-134.
– B. de Wever, Het Vlaams Nationaal Verbond in Limburg 1933-1944, in: Het Oude Land van Loon. Jaarboek van de Federatie der Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Limburg, jg. 50, 1995, pp. 23-50.
– N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44/ Lokaal bestuur en collaboratie in België, 2004.
– N. Wouters, De Führerstaat. Overheid en Collaboratie in België (1940-1944), 2006.
– A. Thomas, D. Luyten en N. Wouters, Provinciebestuur Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een verkennend onderzoek naar de rol van het provinciebestuur in het dagelijks leven van de Limburgse bevolking onder Duitse bezetting (1940-1945), 2023.