Veltmans, Hendrik

Hendrik Veltmans was de jongste uit een gezin van 13 kinderen uit de twee huwelijken van een landbouwer. Nadat in 1878 – na zijn vader – ook zijn moeder was overleden, werd hij verder opgevoed door familieleden. Hij volgde Grieks-Latijnse humaniora aan het Sint-Jozefscollege in Beringen (1879-1883) en het Klein Seminarie van Sint-Truiden Klein Seminarie van Sint-Truiden
Lees meer (1883-1885). Vanaf 1885 studeerde hij aan de pauselijke universiteit Gregoriana in Rome, waar hij in 1888 promoveerde tot doctor in de thomistische filosofie en in 1891 tot licentiaat in de theologie. Op 20 december 1890 werd Veltmans in de Italiaanse hoofdstad tot priester gewijd.

Vlaams en sociaal

Als onderpastoor van de Sint-Servaasparochie in Diepenbeek (1891-1893) deed het contact met naar Luik pendelende Vlaamse mijnwerkers Veltmans de noodzaak inzien van zowel Vlaamse als sociale hervormingen, een combinatie die een constante zou blijven in zijn leven. De encycliek ‘Rerum Novarum’ van paus Leo XIII (1810-1903) over de sociale leer van de katholieke kerk uit 1891 sterkte hem in die overtuiging.

Als onderpastoor in de parochie Saint-Christophe in het stadscentrum van Luik (1893-1898) werkte Veltmans in het verlengde daarvan nauw samen met de sterk sociaal geïnspireerde docent aan het Luikse Groot Seminarie Antoine Pottier (1849-1923). Zo richtte hij in 1895 mee de ‘Cercle démocratique Saint-Christophe’ op en was hij betrokken bij het Werk der Vlamingen Werk der Vlamingen
Werk der Vlamingen (19de eeuw-1969) was de benaming voor verschillende organisaties in Wallonië, Noord-Frankrijk en Parijs die onder leiding van de Kerk de Vlaamse arbeiders geestelijk en... Lees meer in Luik, twee initiatieven ten gunste van (de organisatie van) de arbeidsbevolking.

Vervolgens was Veltmans pastoor van het dorpje Saint-Remy-Argenteau in het Land van Herve, waar hij met de verstedelijking en industrialisering de opgang van het socialisme een aanvang zag nemen. In deze kleine lokaliteit van wapensmeden, landbouwers en mijnwerkers werd door hem een katholieke school opgericht, mede om de ontkerkelijking tegen te gaan.

Pastoor in de Voerstreek

Als pastoor van Sint-Martens-Voeren (1920-1948) leerde Veltmans de Voerstreek Voeren
Lees meer grondig kennen. Hij activeerde de (Nederlandstalige) afdeling van de Belgische Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer en richtte mee een coöperatieve aankoopafdeling, een zuivelfabriek en een spaar- en leenkas op. Veltmans steunde ook de taalgrensactie van Flor Grammens Grammens, Flor
Onderwijzer Flor Grammens (1899-1985) verwierf tijdens zijn leven grote bekendheid door zijn herhaalde en soms spectaculaire acties tegen de schendingen van de taalwetgeving. Lees meer en was van 1920 tot de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer als voorzitter de stuwende kracht van de mee door hem heropgerichte Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer afdeling in Aubel, die later werd overgebracht naar Sint-Martens-Voeren.

In 1928 presenteerde hij op het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer congres in Leuven onder de titel ‘Taaltoestanden in het Luikse (Overmaas)’ een Vlaams actieplan voor de Voerstreek Voeren
Lees meer . Hij pleitte voor een sterkere oriëntatie van het gebied op Limburg Limburg
Lees meer en Vlaanderen Vlaanderen
Lees meer en voor het beter bekend maken van de regio. Tot kort vóór zijn overlijden bleef hij zich inzetten voor het Nederlands in Overmaas Overmaas
De Overmaas is een historische regio tussen de Maas, de Belgisch-Nederlandse en Belgisch-Duitse grens. Lees meer , d.w.z. de Voerstreek Voeren
Lees meer , het gebied rond de dorpen Gemmenich, Moresnet, Kelmis en Montzen en de stadjes Aubel en Welkenraedt en omgeving. In 1938 was hij een van de initiatiefnemers voor de oprichting van een Vlaamsch Weekblad van Overmaas, dat echter niet uit de startblokken kwam.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer verdedigde Veltmans, net als in 1914-1918, zowel mentaal als materieel herhaaldelijk zijn parochianen en hun belangen tegen de Duitse bezetter. Meer dan eens werd hij door Duitsers met de dood bedreigd. In de nacht van 7 op 8 september 1944 werd de pastorie van Sint-Martens-Voeren, samen met verscheidene andere huizen in het dorp, door vluchtende dronken Duitse soldaten in de as gelegd.

Na de Tweede Wereldoorlog

Veltmans, die vrijwel elk jaar een grote buitenlandse reis met de trein maakte, was al in het oprichtingsjaar 1922 lid geworden van de Vlaamse Toeristenbond Vlaamse Toeristenbond
VTB-VAB (1922) was een cultureel-toeristische organisatie die bijdroeg aan de ontwikkeling van het toerisme en de mobiliteit in Vlaanderen. Ze was door haar financiële en culturele slagkr... Lees meer (VTB).

Toen Veltmans in 1948 als pastoor met pensioen ging, verhuisde hij naar het klooster van de Ursulinen in ’s Gravenvoeren. Hij nam toen ook het voorzitterschap op zich van de nieuw opgerichte gewestbond Overmaas van het Davidsfonds. In 1950 nam hij het initiatief tot een protest van geestelijken uit de Voerstreek bij de pastoor-deken van Wezet, die hun katholieke sociale verenigingen sterker onder het toezicht van (het Franstalige) Luik wilde brengen. Hij verzette zich ook tegen de talentelling Taaltelling
Talentellingen waren gekoppeld aan de tienjaarlijkse volkstellingen in België (1846-1947). De resultaten hadden grote gevolgen voor het taalstatuut van de gemeenten rond Brussel-hoofdsta... Lees meer van 1947: ‘het is toch klaar bewezen dat de dorpen der Voerstreek volgens de onvervalste taaltelling 1930 eentalig Nederlands waren en dat deze dorpen sedert dien niet veranderd zijn’. Een ander feit dat hem verontrustte was het schoollopen van Vlaamse leerlingen uit de Voerstreek in Waalse middelbare scholen. Een evolutie die volgens hem in de hand werd gewerkt door het niet tijdig herstellen van de verbindingsbruggen van Wezet over de Maas naar Limburg na de Tweede Wereldoorlog.

Op 7 oktober 1954, vlak vóór zijn overlijden, stelde Veltmans een bedrag ter beschikking van het hoofdbestuur van het Davidsfonds voor de stichting van een Pastoor Veltmansprijs voor de beste Nederlandse opstellen van jongens en meisjes uit de scholen van de Voerdorpen.

Postuum

Bij incidenten in de Voerstreek in 1962 – naar aanleiding van de overdracht van het gebied van Luik naar Limburg – werd Veltmans’ grafzerk in de piëtakapel naast de ingang van de dorpskerk van Sint-Martens-Voeren besmeurd en werd de tekst ‘Hij streed voor behoud van taal en volksaard’ onleesbaar gemaakt. In januari 1984 werden het kruis en de piëta op zijn grafzerk met hamers vernield, maar het volgende jaar werd een nieuw beeld geplaatst.

In de door Veltmans bewoonde, gerestaureerde pastorie in Sint-Martens-Voeren is een Vlaams Cultureel Centrum gehuisvest dat zijn naam draagt. Er werd in het voormalige dorp ook een straat naar hem genoemd.