Landdagbeweging

Een moeizame start

De Landdagbeweging probeerde in de halve eeuw tussen 1864 en 1914 politieke samenwerking te organiseren tussen Vlaamsgezinden uit diverse steden en regio’s en over partijgrenzen heen. Het was de bedoeling om de kracht van de Vlaamse beweging te versterken via het doorbreken van ideologische tegenstellingen en het overstijgen van het plaatselijk particularisme. Een van de eerste initiatieven in dat verband, het in 1861 gestichte Vlaamsch Verbond Vlaamsch Verbond (1861-1869)
Het Vlaamsch Verbond was een flamingantische politieke drukkingsgroep in Gent. Lees meer , dat als een federatie van verenigingen als drukkingsgroep wilde optreden bij verkiezingen, was zo goed als doodgeboren.

De weigering van het hof van beroep in Brussel om een beklaagde, Jacob Karsman Karsman, Jacob
Lees meer , toe te laten zich in het Nederlands te verdedigen, lokte eind 1863 en begin van 1864 een reeks protestmeetings uit waaraan flaminganten van zowel katholieke als liberale signatuur en uit verschillende streken deelnamen. De Nederduitsche Bond Nederduitsche Bond
De Nederduitsche Bond (1861-1914) was een Antwerpse kiesvereniging die flamingantische katholieken en liberalen verenigde. De Bond was een invloedrijke machtsfactor binnen de Meeting, voo... Lees meer van Antwerpen probeerde als Vlaamsgezinde kiesvereniging deze samenwerking uit te bouwen en te coördineren door in overleg met andere verenigingen op gestelde tijden bijeenkomsten, de zogeheten Landdagen, samen te roepen. Deze volksvergaderingen werden afwisselend in verschillende steden opgezet. Vooraanstaande flaminganten en Vlaamsgezinde verenigingen uit heel het Vlaamse land werden opgeroepen om in het bestuur ervan zitting te nemen en er het woord te voeren, terwijl daarnaast brieven van instemming en adhesies van afwezige aanhangers en sympathisanten werden voorgelezen. Op die manier groeiden de Landdagen uit tot manifestaties van Vlaamsgezinde eendracht.

Op de Antwerpse Landdag van 27 november 1864 werd eenstemmig geprotesteerd tegen een recente redevoering waarin de Brusselse procureur-generaal Charles de Bavay De Bavay, Charles
Lees meer het monopolie van het Frans als taal van de (hogere) rechtspraak had bepleit. De tweede Landdag, in Gent op 2 april 1866, die tot doel had het ter ziele gegane Vlaamsch Verbond herop te starten, werd verstoord door franskiljonse Gentse liberalen en een maand later werd een poging om een Landdag te houden met het oog op de aanstaande parlementsverkiezingen met geweld verijdeld. De Landdagen in Brussel op 24 november 1867 en 29 juni 1873 waren voorlopig de laatste manifestaties van deze aard. Afgezien van de hoofdzakelijk katholieke Nederduitsche Bond in Antwerpen en de radicaal-liberale socioculturele en kiesvereniging De Veldbloem De Veldbloem
Lees meer in Brussel, ontbrak het aan enthousiasme om verder te doen. De Gentse liberale flamingant Julius Vuylsteke Vuylsteke, Julius
Lees meer , die aanwezig was op de Landdag van 1873, en zijn medestanders vreesden dat een eventueel te vormen onafhankelijke Vlaamse volkspartij zou worden gedomineerd door de katholieken, waardoor de strijd voor de vrijheid van denken die zij voerden in het gedrang zou komen. De scherpe levensbeschouwelijke tegenstellingen hypothekeerden vooralsnog de schuchtere pogingen van de Landdagen om een breed Vlaamsgezind front tot stand te brengen.

De jaren 1880

Op 10 september 1883 werd in Mechelen een landdag van katholieke studenten en leerlingen gehouden over de taaltoestanden in het vrij middelbaar onderwijs, waarbij ook het taalgebruik in de openbare besturen Bestuur
Het taalgebruik in het bestuur is een centraal aspect van de Belgische taalkwestie. Het omvat het proces van het afdwingen van taalrechten voor Vlamingen evenals de bestuurstaalwetgeving ... Lees meer , het gerecht Gerecht
Lees meer en het leger Leger
Lees meer aan bod kwam. Twee jaar later riep De Nederduitsche Bond in Antwerpen een ‘tweede landdag der studenten’ samen, die uitsluitend het onderwijs betrof, maar waarop ‘alle Vlamingen’ waren uitgenodigd. De liberale Brusselse stadsambtenaar Frans Reinhard Reinhard, Frans
Frans Reinhard (1850-1912) was een progressief-liberale en vrijzinnige Brusselse flamingant, die zich tijdens het laatste kwart van de 19de eeuw sterk engageerde in diverse initiatieven o... Lees meer , tevens voorzitter van de Liberale Vlaamsche Bond Liberale Vlaamsche Bond van Brussel
Lees meer in de hoofdstad, was er een van de sprekers. De Vlaamsche Penning werd gesticht, een kas om de organisatie van landdagen te bekostigen en als een stap in de richting naar een meer blijvende organisatievorm voor deze flamingantische buitenparlementaire actie. Op de ‘derde landdag der studenten’, die de Nederduitsche Bond in 1886 bijeenriep, bepleitten 15 sprekers – onder wie 4 liberalen – de vernederlandsing van het onderwijs, de administratie en het gerecht. Vanaf 1885 werd het goeddeels katholieke en sterk door de inbreng van studenten beheerste karakter van de Landdagen verruimd, open getrokken en verbreed. Er volgden – al werd dat woord toen nog niet gebruikt – pluralistische Landdagen in Brugge (1887), Brussel en Gent (1888), Antwerpen (1889) en Brussel (1890), waarbij de organisatie telkens in handen was van een vereniging uit de betreffende stad of de omliggende regio. Tegelijk werden ieder jaar in elke Vlaamse provincie één of twee gouwdagen gehouden, waarop vooral katholieke studenten, scholieren, seminaristen en normalisten aanwezig waren.

De Landdagen kregen veel weerklank in de pers en groeiden uit tot propaganda- en promotiefora van en voor de Vlaamse beweging. Ze hebben gezorgd voor een versnelling van het tempo van de taalwetgeving, administratieve verbeteringen voor het gebruik van het Nederlands uitgelokt en gestimuleerd en de geleidelijke vernederlandsing van het katholiek middelbaar onderwijs bevorderd.

Weifelende liberale flaminganten

Ondertussen beef een aantal leidende liberale flaminganten de Landdagen afwijzen met het argument dat de aanwezigheid van 5% liberale toehoorders en af en toe een vrijzinnige spreker niets veranderde aan wat zij het klerikale karakter van de bijeenkomsten noemden. Zo polemiseerde de Antwerpse liberale publicist Max Rooses Rooses, Max
Lees meer , die sinds 1876 conservator was van het Plantin-Moretus Museum in de Scheldestad, tussen 1888 en 1890 in de tijdschriften Nederlandsch Museum Nederlandsch Museum
Lees meer en Nederlandsche Kunst- en Dichthalle Nederlandse Dicht- en Kunsthalle
Lees meer met de eveneens liberale advocaat Alfons Prayon-van Zuylen Prayon-Van Zuylen, Alfons
Jurist en publicist Alfons Prayon-van Zuylen (1848-1916) was een vrijzinnige en progressieve flamingant, die zich zowel engageerde in het (Brusselse) liberale flamingantisme als in de sam... Lees meer , die medeorganisator was geweest van een Landdag. Allicht vreesden Rooses en zijn medestanders dat de Vlaamsgezinde samenwerking van de Landdagen zou kunnen uitlopen op de stichting van een zelfstandige flamingantische partij, mede omdat ter zelfder tijd gelijkaardige Vlaamse samenwerkingsverbanden tot ontwikkeling kwamen, zoals De Vlaamsche Wacht De Vlaamsche Wacht
De Vlaamsche Wacht (1878-1914) was een onafhankelijke Vlaamsgezinde vereniging met afdelingen in diverse steden die ijverde voor samenwerking van alle Vlamingen. Lees meer en het Verbond der Vlaamsche Grievencomiteiten.

Federatieve pogingen

In 1890 besloot de meerderheid van het ‘Bestuur der Landdagen’ een Nationaal Vlaamsch Verbond Nationaal Vlaamsch Verbond
Het Nationaal Vlaamsch Verbond was een vereniging waarin vrijzinnige en katholieke flaminganten van 1891 tot 1914 samenwerkten. Lees meer (NVV) te stichten, dat de activiteiten van de Landdagen een permanent karakter wilde geven en uitbreiden door plaatselijke afdelingen op te nemen of te stichten, wetsvoorstellen op te stellen, grievenacties te stimuleren en te financieren, enzovoort. Op de landdag van 18 april 1892 in Brussel werd de stichting van deze federatie, die onder de leiding zou komen te staan van een door de leden van de meewerkende organisaties gekozen Vlaamsche Volksraad Vlaamsche Volksraad
De Vlaamsche Volksraad bestond van 1892 tot 1914 en probeerde Vlaamsgezinden van uiteenlopende ideologische signatuur samen te brengen. Lees meer , bekrachtigd.

Intussen hadden ook nogal wat katholieke flaminganten, onder wie de West-Vlaamse bestuursleden van de Landdagen, verstek laten gaan omdat ze de structurele samenwerking met niet-katholieken niet zover wilden drijven als het NVV voor ogen had. In 1890-1891 hadden die katholieke deelnemers aan de Landdagen een vergelijkbare drukkingsgroep gesticht, de Vlaamsche Katholieke Landsbond Vlaamsche Katholieke Landsbond
Lees meer (VKL), die een honderdtal maatschappijen telde en waarvan Kamiel van Caeneghem Van Caeneghem, Kamiel
Kamiel van Caeneghem (1860-1944) was een katholieke en Vlaamsgezinde onderwijzer. Hij was één van de oprichters van het folkloristische maandblad Volk en Taal en lag mee aan de basis van ... Lees meer en Emiel de Visschere De Visschere, Emiel
Emiel de Visschere (1861-1910) engageerde zich tijdens zijn Leuvense studietijd in de katholieke Vlaamsgezinde scholieren- en studentenbeweging. Nadat hij zich in Brugge als advocaat had ... Lees meer de sterkhouders waren. Tussen 1893 en 1903 organiseerde de VKL 11 jaarlijkse ‘zitdagen’, waar de Vlaamse problematiek in verschillende congresafdelingen werd besproken, met de bedoeling om die standpunten in de katholieke partij meer aan bod te brengen. Mede ten gevolge van de scheuring in het katholieke Vlaamsgezinde kamp tussen daensisten en aanhangers van de katholieke partij, verzwakte echter de activiteit van de VKL In 1907 werd hij door de verenigde Katholieke Oud-Hoogstudentenbonden gereorganiseerd onder de naam Katholieke Vlaamsche Landsbond Katholieke Vlaamse Landsbond (1919-1964)
De Katholieke Vlaamsche Landsbond (1919-1955) was de federatie van de Katholieke Vlaamsche Arrondissementsbonden, die als drukkingsgroep streed voor de vernederlandsing van Vlaanderen met... Lees meer , die bleef bestaan tot na de Tweede Wereldoorlog.

Het NVV en de Vlaamsche Volksraad steunden inmiddels in hoofdzaak op de Nederduitsche Bond van Antwerpen en - nog meer - op de Liberale Vlaamsche Bond van Brussel, die in 1892 was gefusioneerd met De Veldbloem. De aanvankelijke rivaliteit met de VKL werd omgebogen tot een betere verstandhouding. Nogal wat vooraanstaande katholieke flaminganten waren actief in beide koepelorganisaties.

De 20ste eeuw

In 1894 was het intussen bij de Brusselse vrijzinnige flaminganten tot een breuk gekomen, toen de actiefste voormannen van het NVV en van de Vlaamsche Volksraad met een onzijdige Vlaamsche Volkspartij Vlaamsche Volkspartij
De Vlaamsche Volkspartij (1892) was een Brusselse progressieve en liberale partij. Ze streefde naar vervlaamsing en democratisering van het openbare leven. Electoraal bleef het succes uit... Lees meer opkwamen bij de eerste parlementsverkiezingen volgens het algemeen meervoudig stemrecht. Dat woog uiteraard op de slagkracht van de Landdagen.

Pas in de strijd om de Gelijkheidswet Gelijkheidswet
De gelijkheidswet van 1898 stelde het Nederlands voor officiële publicaties gelijk aan het Frans. De wet werd vanuit de Vlaamse beweging breed ondersteund, en leidde, na de Waalse afwijzi... Lees meer in de jaren 1897-1898 hervonden de NVV en de Vlaamsche Volksraad hun gezag, zelfs bij liberalen zoals Rooses, die voordien samenwerking met katholieke Vlaamsgezinden hadden afgewezen. Onder de inspirerende leiding van Reinhard concentreerden de NVV en de Vlaamsche Volksraad zich tot aan de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer op de vernederlandsing van het openbaar leven en bestuur. De Landdagen bleven een ontmoetingspunt voor flaminganten met uiteenlopende persoonlijke en politieke achtergronden. De Eerste Wereldoorlog betekende het einde van dit initiatief.