Nationale Kultuurdagen

De eerste en tweede Nationale Kultuurdagen (1939-1940)

De eerste Nationale Kultuurdagen vonden plaats van 4 tot 16 maart 1939 in Mechelen. Het was een initiatief van de radicale Vlaamsgezinde Kunst- en Kultuurclub Tijl Kunst- en Kultuurclub Tijl
Kunst- en Kultuurclub Tijl (1932-1944) was van 1939 tot 1944 de organisator van de Nationale Kultuurdagen in Mechelen, die als doel hadden om de jaarlijkse hoogdagen van de culturele Nie... Lees meer . Filip de Pillecyn De Pillecyn, Filip
Filip De Pillecyn (1891-1962) was schrijver en journalist. Hij was actief in de Frontbeweging, werkte voor De Standaard en De Tijd en stichtte het satirisch weekblad Pallieter. Tijdens de... Lees meer en Joris Lens Lens, Joris
Joris Lens (1902-1982) was een Vlaamsgezind studentenleider, advocaat en VNV-leider in Mechelen. Vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog organiseerde hij mee de Nationale Kultuurdagen... Lees meer waren prominente leden van het inrichtend comité. Een tentoonstelling van beeldhouwwerk en schilderkunst van eigen bodem vormde een hoogtepunt van deze eerste editie. Het werd een lofzang op de Mechelse kunstenaars sinds het begin van de 20ste eeuw: Rik Wouters, Prosper de Troyer De Troyer, Prosper
Prosper de Troyer (1880-1961) maakte in het interbellum een bewogen evolutie door van avant-garde naar volkse kunst. Door zijn stilistische veranderingen heen vormden het Vlaams-national... Lees meer , August Gillé, Jaak Schaepherders, Bartholomeus 'Barth.' Verschaeren en Sander Wijnants, neef van Ernest Wijnants. De conservator van het Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen Jozef Muls Muls, Jozef
Lees meer beklemtoonde bij de opening de verwantschap tussen de plastische kunsten en de architectuur tussen Noord en Zuid in de Nederlanden. De week werd afgesloten met een concert met muziek van Beethoven, Peter Benoit Benoit, Peter
Peter Benoit (1834-1901) was een Vlaamsgezinde componist en muziekpedagoog. Lees meer , Godfried Devreese, Gaston Feremans Feremans, Gaston
Gaston Feremans (1907-1964) was een Vlaamsgezinde componist en dirigent, die op tal van Vlaams-nationalistische bijeenkomsten optrad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stapte hij in de ‘cult... Lees meer , Art. en Lodewijk Mortelmans Mortelmans, Lodewijk
Lodewijk Mortelmans (1868-1952) was achtereenvolgens leraar en directeur van het Antwerpse conservatorium. Hoewel hij grote bewondering koesterde voor Peter Benoit, brak hij gaandeweg met... Lees meer , Flor Peeters Peeters, Flor (1903-1986)
Lees meer , Jef van Hoof Van Hoof, Jef
Lees meer en kanunnik Van Nuffel. De publieke opkomst was een succes en de Kultuurdagen kregen heel wat aandacht in de lokale én Vlaamse pers.

Van 25 maart tot 5 mei 1940 werd de tweede editie georganiseerd. In de pers werd ook wel de aanduiding 'Vlaamsche Kultuurdagen' gebruikt. Rubens en zijn tijd stonden in de schijnwerpers. In het erecomité zetelden leden van de Vlaamsche Kultuurraad en verder pater Jules Callewaert Callewaert, Jules
Dominicaan Jules Laurentius Callewaert (1886-1964) verwierf bekendheid als flamingantisch predikant. Zijn sympathie voor het VNV deed hem aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de colla... Lees meer , de secretaris van de eerste Nederlandse Cultuurraad Jan Grauls Grauls, Jan
Jan Grauls (1887-1960) was een ambtenaar en taalkundige afkomstig uit Hasselt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog oefende hij achtereenvolgens de ambten uit van provinciegouverneur van Antwer... Lees meer , de stichter van Heldenhulde en de Vereniging voor Wetenschap prof. Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer , de Gentse rector Guillaume De Smet, de Nobelprijswinnaar geneeskunde en latere ondervoorzitter van de Vlaamsche Kultuurraad Corneel Heymans Heymans, Corneel
De Gentse hoogleraar Corneel Heymans (1892-1968) won in 1938 de Nobelprijs voor geneeskunde. Over zijn rol tijdens de Tweede Wereldoorlog ontstond controverse. Na 1944 was hij – naast zij... Lees meer , de voorzitter van de Algemeene Toneelcentrale Algemeene Tooneelcentrale
De Algemeene Tooneelcentrale was een overkoepelende organisatie onder leiding van Frans Haepers, die tijdens de Tweede Wereldoorlog de toestemming van de bezetter voor de diverse uitvoeri... Lees meer Frans Haepers Haepers, Frans
Frans Haepers (1903-1976) was actief in het toneelleven in Vlaanderen. Tijdens de bezetting was hij stichter en voorzitter van de collaborerende koepelorganisatie Volk en Kunst. Lees meer , de reeds genoemde De Troyer en de stadsbeiaardier Jef Denyn Denyn, Jef
Jef Denyn (1862-1941) was een Vlaamsgezinde stadsbeiaardier van Mechelen, componist en medestichter-directeur van de Internationale Beiaardschool in Mechelen. Lees meer uit Mechelen (zie Beiaard Beiaard
De beiaard ontstond in de 16de eeuw in de Zuidelijke Nederlanden. Dit publieke muziekinstrument groeide tijdens de 19de eeuw uit tot Belgisch nationalistisch motief en werd vervolgens ee... Lees meer ). Prominente sprekers waren De Pillecyn, pater Callewaert en Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer . De concerten werden een verheerlijking van de Zuid-Nederlandse polyfonisten en de muziek Muziek
Lees meer in de Nederlanden ten tijde van Rubens. Vijf dagen na het einde van deze Kultuurdagen viel Duitsland België binnen.

De derde Nationale Kultuurdagen van 1941: het hoogtepunt

De derde Nationale Kultuurdagen werden van paasmaandag 14 april tot 22 mei 1941 door Tijl in Mechelen georganiseerd met de steun van de nieuw ingerichte Vlaamsche Kultuurraad. Naast een uitvoerige hulde aan De Pillecyn was de overzichtstentoonstelling voor Prosper de Troyer naar aanleiding van diens zestigste verjaardag de blikvanger. Felix Timmermans Timmermans, Felix
Felix Timmermans (1886-1947) is de auteur van een omvangrijk en veelgelezen oeuvre. Tot zijn bekendste romans horen Pallieter (1916) en Boerenpsalm (1935). Tijdens de Eerste Wereldoorlog ... Lees meer en Wies Moens Moens, Wies
Lees meer sloten zich bij de feesthulde aan en Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer zond een huldetelegram. De Troyer kreeg een retrospectieve tentoonstelling van 20 tot 30 april 1941 in de stadsfeestzaal. Op de viering van De Pillecyn op 27 april 1941 sprak Jef van de Wiele Van de Wiele, Jef
Jef van de Wiele (1903-1979) was een leraar, schrijver en leider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap. Hij trad tijdens de Tweede Wereldoorlog in de culturele en politieke collabor... Lees meer als secretaris van de Vlaamse Kultuurraad de feestrede uit. De Antwerpse toneelkunstenaar Arthur van Thillo, acteur en artistiek directeur bij de Koninklijke Nederlandse Schouwburg Koninklijke Nederlandse Schouwburg
Lees meer (KNS) in Antwerpen, gaf samen met onder anderen de jonge auteur Cyriel Verleyen een bloemlezing uit De Pillecyns roman De Soldaat Johan. Er volgde nog een tentoonstelling van 4 tot 13 mei 1941 in de stadsfeestzaal met werk van de met het nationaalsocialisme sympathiserende schilder Albert Servaes Servaes, Albert
Lees meer . De derde Nationale Kultuurdagen van 1941 waren de meest geslaagde door het programma en door het militaire succes van de bezetter op dat moment in de oorlog.

De vierde Nationale Kultuurdagen van 1942 onder het Nationaal Kultuurverbond van het VNV

De vierde Nationale Kultuurdagen van april 1942 in Mechelen waren organisatorisch in handen van het Nationaal Kultuurverbond, een creatie van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV). Kunst- en Kultuurclub Tijl was nog louter de praktische uitvoerder. Een academische zitting op 25 november 1941 vormde de lange aanloop. VNV-leider Staf de Clercq De Clercq, Staf
Staf de Clercq (1884-1942) was een Vlaams-nationalistische politicus, die zijn politieke carrière begon als kamerlid voor de Frontpartij. Hij staat vooral bekend als stichter en eerste l... Lees meer was ervoor naar Mechelen gereisd en werd ontvangen op het stadhuis. De stadsschouwburg aan de Keizerstraat zat afgeladen vol. De leiders van Tijl, het Verbond der Vlaamsche Oud-strijders Verbond VOS
Het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders (VOS), opgericht in 1919, was een flamingantische vereniging voor oud-strijders van de Eerste Wereldoorlog, die in de loop van het interbellum tot ee... Lees meer (VOS), de Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen
Lees meer (NSJV) en andere Vlaamsgezinde verenigingen waren aanwezig, maar geen van het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer . Het recent opgerichte zangkoor Het Vendel onder leiding van toondichter Gaston Feremans Feremans, Gaston
Gaston Feremans (1907-1964) was een Vlaamsgezinde componist en dirigent, die op tal van Vlaams-nationalistische bijeenkomsten optrad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog stapte hij in de ‘cult... Lees meer zorgde voor een muzikale noot en bracht een strofe van het Wilhelmus, niet de Brabançonne of De Vlaamse Leeuw De Vlaamse Leeuw
De Vlaamse Leeuw (1847) is een nationaal Vlaams lied op tekst van Hippoliet van Peene en muziek van Karel Miry. Op 11 juli 1985 werden tekst en muzikale notatie officieel vastgelegd als V... Lees meer , al werd dat laatste op de meeste manifestaties wel gebracht. De Pillecyn verwelkomde als voorzitter van het Nationaal Kultuurverbond in zijn openingsrede Kreiscommandant von Märcker en Sonderführer Marcus, die met hun komst ‘een bewijs willen leveren van hun waardering voor de Nederlandsche Cultuur’. Wies Moens wees in zijn hulde op de herkomst van ons volk ‘uit Germaansche stammen’, die met succes streden voor het behoud van hun eigenheid.

Het programma richtte de schijnwerpers ditmaal op de grote kunstenaars uit de Vlaamse en Nederlandse geschiedenis: Van Eyck, Vondel, Rubens, Rembrandt. Voordrachten werden gegeven door onder andere Jozef Muls en door de hoogleraar en overtuigde nationaalsocialist Antoon Jacob Jacob, Antoon
Antoon Jacob (1889-1947) was een atheneumleraar en later hoogleraar in Hamburg en Gent. Hij was actief bij activistische tijdschriften, nadien in de amnestiebeweging en later de culturele... Lees meer . De lezingen werden opgeluisterd met optredens van onder andere het ballet van Jozef Contryn Contryn, Jozef
Jozef Contryn (1902-1991) was een Vlaamsgezind toneelacteur, die het poppenspel in Vlaanderen en ver daarbuiten populair maakte. Lees meer . Meer dan de vorige edities lag de nadruk op de volksverbondenheid tussen de Vlamingen, Nederlanders en Duitsers, en op de ondersteuning die de bezetter daaraan wilde leveren.

De vijfde Nationale Kultuurdagen van 1943

De vijfde Nationale Kultuurdagen in Mechelen in juni 1943 werden voor het eerst georganiseerd door de ‘Interprovinciale Kultuurdienst’. Kunst- en Kultuurclub Tijl was opnieuw louter de praktische uitvoerder. Het initiatief werd nog uitdrukkelijker dan de vorige edities in heel Vlaanderen gepromoot. Op de academische zitting ging Verschaeve heftig tekeer in een geruchtmakende ‘lijkrede van de Vlaamse kultuur’, met een vlijmscherpe uitval naar de bolsjewieken in Rusland en de Joden. De Pilleyn was opnieuw medeorganisator en congresvoorzitter. Hij begroette met Emiel Buskens, die voorzitter van de Mechelse Kamer van Letterkundigen geworden was, de romanschrijvers Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer , Valère De Pauw Depauw, Valère
Valère Depauw (1912-1994) was een katholieke journalist en auteur. Hij schreef romans van diverse genres en richtte in 1948 de Boekengilde Brederode op, een uitgeverij die voornamelijk w... Lees meer , Ernest van der Hallen Van der Hallen, Ernest
Ernest van der Hallen (1898-1948) was een romantische katholiek-Vlaamse auteur, redacteur van Boekengids en Lectuurrepertorium, later bibliotheekinspecteur. Hij was een mentor van de jeug... Lees meer en Dirk Vansina Vansina, Dirk
Dirk Vansina (1894-1967) was een schrijver en schilder. Hij was betrokken bij meerdere tijdschriften, Het Vlaamsche Volkstooneel en de kunstenaarbeweging De Pelgrim. Hij schreef veel en b... Lees meer . Deze editie was veel meer polariserend dan de vorige en de volksverbondenheid met nazi-Duitsland kwam nog nadrukkelijker naar voor.

Concurrentie van de DeVlag: de Vlaamsch-Duitsche Kultuurdagen in 1943-1944

Ondertussen brak een machtsstrijd uit tussen het VNV en de DeVlag, die beide het monopolie op de Vlaams-Duitse culturele samenwerking wilden verwerven. De DeVlag had zich in mei 1941 in de SS-structuren laten opnemen. In maart 1942 legde de bezetter aan de concurrerende organisaties een taakafbakening op, waarbij de DeVlag de belangrijke brugfunctie mocht vervullen in de culturele relaties tussen Vlaanderen en nazi-Duitsland. De DeVlag bereikte inmiddels ca. 50.000 leden, al waren de meeste automatisch lid via een koepelorganisatie. Het VNV bood weerwerk met massamanifestaties die moesten bewijzen dat het een niet te onderschatten reële en geen papieren aanhang had, zoals de DeVlag. De band van de DeVlag met de SS-Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer kwam steeds meer neer op kritiekloze volgzaamheid.

Een opmerkelijk hoogtepunt in de spanningen tussen het VNV en de DeVlag waren de ‘Vlaamsch-Duitsche Kultuurdagen’. Die werden door de DeVlag georganiseerd, onder andere in Brussel in 1943 en in Antwerpen in april 1944. Het waren propagandameetings voor de DeVlag, waarop het nationaalsocialistische gedachtegoed werd uitgedragen en de culturele banden tussen het Vlaamse en het Duitse volk werden bejubeld. Ze concurreerden rechtstreeks met de Nationale Kultuurdagen van het Kultuurverbond van het VNV. In tegenstelling tot die Mechelse Kultuurdagen tot dan toe, kenden ze weinig succes.

De zwanenzang op de zesde Nationale Kultuurdagen van juli 1944

De zesde Nationale Kultuurdagen in Mechelen op 7 en 8 juli 1944 kregen een mini-programma in mineur, dat op twee dagen afgehaspeld werd en bestond uit een academische zitting en een beiaardconcert. De Pillecyn zorgde als directeur-generaal van het Middelbaar Onderwijs voor een subsidie van 10.000 frank door ‘zijn’ ministerie van Onderwijs.

Het was ondertussen zeker dat nazi-Duitsland de oorlog zou verliezen. Naast de voortdurende dreiging van geallieerde bombardementen was de onverwachte afwezigheid van Verschaeve een extra domper. Enkele nationaalsocialistische boegbeelden van eigen bodem moesten de zaak redden, zoals de VNV-gouwleider voor Limburg Theo Brouns Brouns, Theo
Lees meer . Antoon Jacob hield een naïef pleidooi voor een hechte culturele uitwisseling tussen Vlaanderen en nazi-Duitsland en hij sprak de hoop uit dat de cultuurdagen van 1945 in het teken mochten staan van de Germaanse zege. Dat de sfeer omgeslagen was, bewijst het luide protest van het Mechelse stadsbestuur nadien tegen de toespraken van Jacob.

De bevrijding, enkele weken later reeds, toonde aan hoe ver de organisatoren en sprekers van de politieke realiteit afstonden. Kunst- en Kultuurclub Tijl verdween, evenals de cultuurdiensten die de bezetter had gecreëerd. Niet alleen de initiatiefnemers van de Kultuurdagen, ook zij die actief meegewerkt hadden als spreker of kunstenaar, werden na de oorlog gestraft wegens collaboratie.