Verschaeve, Cyriel

Cyriel Verschaeve, de jongste van de twee zonen uit het gezin van een linnenbleker en -verver, volgde na de lagere school in zijn geboortedorp Ardooie van 1886 tot 1892 de humaniora aan het Klein Seminarie van Roeselare Klein Seminarie van Roeselaere
In het Klein Seminarie van Roeselare, opgericht in 1806, liepen tal van belangrijke figuren uit de Vlaamse beweging school of gaven er les (Gezelle, Verriest, Rodenbach). In 1875 ontstond... Lees meer . In de Lettergilde deed hij er zich opmerken met enkele gedichten waarvan het thema vooruitliep op zijn poëziebundel Zeesymfonieën uit 1911.

Jeugd en opleiding

In 1892 leerde hij in de afdeling wijsbegeerte in Roeselare de Oostendenaar Robrecht de Smet De Smet, Robrecht
Robrecht de Smet (1875-1937) was een West-Vlaamse priester en kapelaan. Hij evolueerde in radicale anti-Belgische en autoritaire richting en was betrokken bij het Verbond van Vlaamsche Na... Lees meer kennen. Hun boezemvriendschap vormde voor Verschaeve de introductie tot de Vlaamse beweging. Onder impuls van De Smet kwam hij in contact met de toen sterk romantisch gekleurde katholieke Vlaamse studentenbeweging Katholieke Vlaamse studentenbeweging
De Katholieke Vlaamse Studentenbeweging was de georganiseerde deelname van de katholieke studerende jeugd aan de Vlaamse beweging. Ze leverde daartoe met haar grote aanhang van ca. 1875 t... Lees meer in Oostende en Gistel (met onder anderen Harry Baels Baels, Henri
Henri Baels (1878-1951) was een jurist, bedrijfsleider en politicus van de katholieke partij die zowel lokaal als nationaal een aantal leidende functies bekleedde. Hij behoorde tot een fl... Lees meer en Emiel Vliebergh Vliebergh, Emiel
Emiel Vliebergh (1872-1925) was een centrale figuur in de katholieke Vlaamse beweging. Hij stuurde aan op taalwetgeving, culturele ontwikkeling en eenheid onder de katholieke flaminganten... Lees meer ), las hij het oeuvre van Albrecht Rodenbach Rodenbach, Albrecht
Albrecht Rodenbach (1856-1880) was een West-Vlaams studentenleider en dichter, die een sleutelrol speelde in het ontstaan van de Blauwvoeterij en de katholieke Vlaamse studentenbeweging. ... Lees meer en begon hij epische en dramatische stukken te schrijven. Verschaeves Herred was bedoeld als een herschepping van Rodenbachs in 1882 postuum gepubliceerde toneelstuk Gudrun Gudrun
Lees meer . Rodenbachs literaire oeuvre en aura als opstandige Vlaamsgezinde jongeling zouden Verschaeve levenslang inspireren.  

Tijdens zijn theologische opleiding aan het Groot Seminarie in Brugge werd Verschaeve in 1894 opgenomen in de redactie van De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer . Hij publiceerde in dit katholieke flamingantische scholieren- en studententijdschrift belijdenispoëzie en enkele essays, waarin hij een überromantische kunst- en literatuuropvatting uitdroeg. In het kader van deze redactionele bedrijvigheid ontmoette hij Vlaamsgezinde priesters als Hugo Verriest Verriest, Hugo
De Vlaamsgezinde en progressieve priester en letterkundige Hugo Verriest (1840-1922) was een van de belangrijkste intellectuele inspirators van de katholieke flamingantische scholieren- e... Lees meer , Cyriel Delaere Delaere, Cyriel
Cyriel Delaere (1861-1917) was een Vlaams katholiek priester-leraar en schrijver. Hij steunde de Vlaamse scholieren- en studentenbeweging en trok mee de tijdschriften Biekorf en De Vlaams... Lees meer en Gustaaf Lamerant (1863-1953). Hoewel De Smet hem overtuigde van het belang van het algemeen Nederlands voor de Vlaamse beweging, bleef Verschaeve niet ongevoelig voor het West-Vlaams taalparticularisme (zie Taal Taal
De ontwikkeling van het Nederlands vormde tot diep in de 20ste eeuw een fundamenteel aandachtspunt in de Vlaamse beweging. De wijze waarop het geschreven en gesproken Nederlands gehanteer... Lees meer ). Ondertussen was hij op 12 juni 1897 tot priester gewijd.

Opmerkelijk is dat Verschaeve - in tegenstelling tot Verriest en Lamerant - de aansluiting miste met zowel de Vlaamse sociale als de christendemocratische stroming. Ook Achiel Lauwers Lauwers, Achiel
Achiel Lauwers (1864-1910) richtte in West-Vlaanderen Nederlandstalig onderwijs voor arbeiderskinderen in en stond aan het stuur van de Roeselaarse en Brugse Gildes der Ambachten en Chris... Lees meer , een van Verschaeves leraren in Roeselare en Prosper Moncarey Moncarey, Prosper
Prosper Moncarey (1876-1961) was een West-Vlaamse leraar, kapelaan en pastoor. Hij legde de nadruk op Vlaamse en sociale emancipatie. Lees meer , zijn collega-leraar in het Sint-Jozefscollege in Tielt tussen 1901 en 1912, werden beïnvloed door deze progressistische tendensen binnen de katholieke wereld. Ook de literaire en culturele vernieuwing van het tijdschrift Van Nu en Straks Van Nu en Straks
Van Nu en Straks (1893-1901) was een literair en cultureel tijdschrift, dat voor Vlaanderen vernieuwend was doordat het aansloot bij internationale eigentijdse denkrichtingen zoals het an... Lees meer ging aan hem voorbij, ondanks de betrokkenheid daarbij van Verriest.

Leraarschap in Tielt

In 1896 werd Verschaeve benoemd tot leraar aan het Sint-Jozefscollege in Tielt, waar hij twee jaar later promoveerde tot titularis van de poësisklas. Onder de aanmoedigende en stuwende leiding van principaal-directeur Jules Deberdt (1858-1937) werd tijdens het eerste decennium van de vorige eeuw in dit West-Vlaamse college een sterk en inspirerend leraarskorps gevormd, met – behalve de nog eerder teruggetrokken Verschaeve – onder meer Moncarey, Achiel Dewulf Dewulf, Achiel
Achiel Dewulf (1878-1962) was een West-Vlaamse priester, die deel uitmaakte van de kring rond Cyriel Verschaeve en Robrecht de Smet. Hij werd de eerste voorzitter van het aan Verschaeve g... Lees meer , Henri Blondeel Blondeel, Henri
Priester Henri Blondeel (1874-1950) was een Vlaamsgezinde priester, die Cyriel Verschaeve en Robrecht de Smet bijstond in de organisatie van flamingantisch geïnspireerde initiatieven op h... Lees meer en zijn vriend De Smet, die in 1900 Verschaeves collega werd in Tielt.

In het kader van de pedagogische transitie die de pas als bisschop van Brugge aangetreden Gustave Waffelaert Waffelaert, Gustave
Gustave Waffelaert (1847-1931) was bisschop van Brugge van 1895 tot 1931. Hij was voorstander van de West-Vlaamse gewesttaal. Ondanks een zekere Vlaamslievendheid kwam hij in conflict met... Lees meer toen in de colleges doorvoerde, werd Verschaeve tweemaal naar Duitsland gestuurd voor bijkomende scholing en vorming. Toen hij in de zomer van 1897 in Jena vakantiecursussen volgde, maakte hij van de gelegenheid gebruik om enkele lessen bij te wonen van de filosoof en latere Nobelprijs-laureaat Rudolf Eucken (1846-1926), wiens gevoelsmatige mystiek-religieuze gedachtegoed Verschaeve stimuleerde in zijn antimoderne en anti-rationele opvattingen. In 1901 woonde hij in Marburg de hoorcolleges bij van de neo-Kantiaan en Platokenner Paul Natorp (1854-1924). De lectuur van Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) en deze beide zomercursussen oriënteerden Verschaeve definitief naar het Duitse cultuurleven en legden de basis voor zijn pangermanisme Pangermanisme
Lees meer .

In deze vernieuwing van het katholieke humanioraonderwijs Middelbaar onderwijs
De geschiedenis van het middelbaar onderwijs is nauw verweven met die van de Vlaamse beweging. Tot diep in de 20ste eeuw bleef de middelbare school een grotendeels Franstalig bastion van ... Lees meer was er overigens volstrekt geen plaats voor stappen in de richting van de (gedeeltelijke) vernederlandsing ervan, ondanks de campagne daaromtrent van het Vlaamsgezinde middenveld en het desbetreffende wetsvoorstel van Edward Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer . Verschaeve legde zich daarbij neer. Zijn Tieltse collega De Smet, die al in conflict was met het bisdom omdat hij leerboeken uit (het protestantse) Nederland gebruikte, verzette zich echter en werd in 1906 ontslagen. Dat was ook het jaar van de Instructions Collectives van het Belgische episcopaat onder de leiding van de pas tot aartsbisschop benoemde Désiré Mercier Mercier, Désiré
Désiré Mercier (1851-1926) was van 1906 tot 1926 de kardinaal-aartsbisschop van het aarts­bisdom Mechelen. Hij was een vurig propagandist van het Belgisch patriottisme en leefde tijdens ... Lees meer (zie Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer ). Hoewel het document verbeteringen bevatte voor het taalregime in het katholiek middelbaar onderwijs, werd in de Vlaamse publieke opinie vooral onthouden dat het Nederlands niet geschikt werd bevonden voor wetenschappelijk onderzoek en academisch onderwijs. Zowel De Smets ontslag als Merciers Instructions oefenden een radicaliserende invloed uit op zijn Vlaamsgezinde opvattingen, maar Verschaeve hield zich gedeisd uit vrees om eveneens zijn positie te verliezen.

Publicist

Nadat Marie Elisabeth Belpaire Belpaire, Marie-Elisabeth
Marie-Elisabeth Belpaire (1853-1948) was een welgestelde Vlaamsgezinde auteur die verschillende projecten realiseerde ter promotie van de literatuur (zoals het tijdschrift Dietsche Warand... Lees meer hem eerder tevergeefs had verzocht om mee te werken aan   Dietsche Warande en Belfort Dietsche Warande en Belfort
Dietsche Warande en Belfort was een Vlaams tijdschrift voor literatuur- en geestesleven. Het ontstond in 1900 door de samensmelting van de tijdschriften Dietsche Warande en Het Belfort.... Lees meer , slaagde Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer er omstreeks die tijd in om Verschaeve te engageren voor Jong Dietschland Jong Dietschland (1898-1914)
Jong Dietschland (1898-1914) was een driemaandelijks studententijdschrift voor kunst en letteren, uitgegeven op initiatief van Lodewijk Dosfel. Het tijdschrift profileerde zich als kathol... Lees meer (1898-1914). Wat volgde, was een hele reeks publicaties, met onder meer de serie Uren bewondering voor grote kunstwerken. Tot de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer was Verschaeve samen met twee andere priesters, Joris Eeckhout (1887-1951) en Aloïs Walgrave Walgrave, Aloïs
Aloïs Walgrave (1876-1930) was een pastoor, leraar en dichter. Hij onderwees aan het Klein Seminarie van Hoogstraten en besteedde veel aandacht aan de moedertaal en poëzie, in het bijzond... Lees meer , een van de steunpilaren van het blad.  

Zijn belangrijkste vooroorlogse essay met betrekking tot de Vlaamse beweging, 1830-1908, dagtekende Verschaeve op 8 november 1908, maar publiceerde hij niet. Aansluitend bij zijn mislukte initiatief om samen met De Smet een katholieke congregatie te stichten met als doel de protestantse Zuid-Afrikaanse Boeren te bekeren, bepleitte hij in expliciet anti-Belgische bewoordingen de cultuurpolitieke eenheid van Vlaanderen, Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer en Zuid-Afrika Zuid-Afrika
Deze bijdrage belicht de relatie tussen de Vlaamse beweging en Zuid-Afrika van de 19de tot de 21ste eeuw. Lees meer , een ideaal waaraan hij tot het eind van zijn leven zou vasthouden. Verschaeve publiceerde de tekst pas een decennium later, in februari 1918, onder het pseudoniem Willem van Saeftinge.

Uit de schaduw

Ter gelegenheid van de Rodenbachfeesten Rodenbachfeesten
De Rodenbachfeesten is de verzamelnaam voor verschillende huldemanifestaties ter nagedachtenis van Albrecht Rodenbach. Lees meer in Roeselare in augustus 1909 presenteerde Verschaeve in Jong Dietschland het opstel ‘De dichter Albrecht Rodenbach’. Hij identificeerde zich met hem, prees de jonggestorven poëet als een geniaal talent, in het bijzonder vanwege het drama Gudrun, en eerde hem als de promotor van de Vlaamse beweging in het algemeen en van de (katholieke) Vlaamse studentenbeweging in het bijzonder. Hoewel Verschaeve bij de herdenking zelf op de achtergrond bleef, droegen de lovende recensies van Dosfel en Jules Persyn Persyn, Jules
Lees meer over het stuk sterk bij tot zijn bekendheid. De Vlaamsgezinde katholieke tijdschriften De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer (met zijn oud-leerlingen Arthur Coussens Coussens, Arthur
Arthur Coussens (1883-1926) was een legeralmoezenier, leraar en onderpastoor. Hij droeg bij aan vele tijdschriften en publiceerde over zijn buitenlandse ervaringen. Lees meer , Jules Faes Faes, Jules
Jules Faes (1882-1945) werkte als student en priester mee aan De Vlaamsche Vlagge. Lees meer en Oscar Verhaeghe Verhaeghe, Oscar
Lees meer ), Jong Dietschland Jong Dietschland (1898-1914)
Jong Dietschland (1898-1914) was een driemaandelijks studententijdschrift voor kunst en letteren, uitgegeven op initiatief van Lodewijk Dosfel. Het tijdschrift profileerde zich als kathol... Lees meer en Dietsche Warande en Belfort schoven hem naar voor als een nieuwe Vlaamse (intellectuele) leidersfiguur. Alfons de Groeve De Groeve, Alfons
Alfons de Groeve (1885-1945) werkte als student mee aan De Vlaamsche Vlagge en aan Ons Leven. Daarna was hij uitgever. Tijdens het interbellum was hij volksvertegenwoordiger voor de katho... Lees meer , Dosfel, Jozef Lootens Lootens, Jozef
Joris Lootens (1982-1955) was een West-Vlaamse brouwer, die als vriend, bewonderaar en mecenas een sleutelrol vervulde in de cultus rond het Vlaams-nationalistische boegbeeld Cyriel Versc... Lees meer en Joe English English, Joe
Joe English (1882-1918) was een Brugse kunstschilder, die zijn grote faam binnen de Vlaamse beweging vooral ontleende aan zijn tekenwerk als frontkunstenaar. Lees meer zochten hem regelmatig op in Tielt.

Datzelfde jaar 1909 voltooide Verschaeve het drama Jacob van Artevelde. Daarin stelde hij de volkse protodemocratie van de middeleeuwse gemeentenaren voor als een voorbeeld van nationaal zelfbewustzijn voor het actuele Vlaanderen (zonder daarom een lans te breken voor de democratie als politiek model). De politieke droom van Jacob van Artevelde Van Artevelde, Jacob
Jacob van Artevelde was een Gents volksleider (overleden in 1345) die in de jaren 1337-1345 de feitelijke macht uitoefende in Gent en in Vlaanderen. Hij verzette zich tegen de Franse invl... Lees meer (ca. 1290-1345) van een sterke Gentse stadsstaat verbond Verschaeve met de herinnering aan de toenmalige Nederduitse culturele ruimte van Duinkerke tot Riga. De verzuchting over ‘het Uur der volkeren’, die hij zijn titelheld in de mond legde, werd een leidraad in zijn nationalistische denken en handelen en verwees naar het glorieuze moment waarop het Vlaamse volk eindelijk uit zijn verdwazing zou opstaan. Ook in de latere cultus rond Verschaeves persoon speelden Van Arteveldes gevleugelde woorden een prominente rol.

Na zijn benoeming tot kapelaan (onderpastoor) in Alveringem op 4 november 1911 trad Verschaeve geleidelijk meer op de voorgrond in de Vlaamse beweging. In voordrachten in Tielt (1912) en Oostakker (1913) herdefinieerde hij de positie van het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer (AKVS) in volstrekte romantische trouw aan Rodenbach. In tegenstelling tot andere bekende figuren van het katholieke studentenmilieu zoals Dosfel en Floris Prims Prims, Floris
Floris Prims (1882-1954) was een Vlaamsgezinde priester en historiograaf. Hij stond mee aan de wieg van de christelijke sociale beweging en schreef tal van historiografische werken over A... Lees meer had hij daarbij geen aandacht voor de sociale problematiek. Die vormde in zijn ogen een dwaalspoor. De Vlaamse beweging kon volgens Verschaeve slechts slagen als ze naar romantiek en heldendaden streefde en zich niet door ‘vervreemdende’ en ‘materialistische’ moderne kwesties liet afleiden. Met de feesten rond Ferdinand Verbiest (1623-1688) in diens geboortedorp Pittem in augustus 1913 en de opvoering van Verschaeves theaterstuk over deze jezuïet-missionaris en astronoom van de Chinese keizer, bereikte zijn literaire aanzien een eerste hoogtepunt. Na een toespraak voor de katholieke Vlaamse meisjesbeweging Katholieke Vlaamse Meisjesbeweging
De Katholieke Vlaamse Meisjesbeweging was een beweging van katholieke, Vlaamsgezinde burgermeisjes en vrouwen ontstaan in 1912 naar het model van de katholieke Vlaamse studentenbeweging, ... Lees meer in Oostakker op 16 september 1913, gold Verschaeve als hun intellectuele en spirituele leidsman. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer werd Verschaeve beschouwd als een van de prominenten van het katholieke flamingantisme, naast Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer , Dosfel en Desideratus Stracke Stracke, Desideratus
Desideratus (Desideer) A. Stracke (1875-1970) was een jezuïet en literatuurhistoricus, die een invloedrijke rol speelde in de katholieke Vlaamse beweging en het Vlaams-nationalisme. ... Lees meer .

Cyriel Verschaeve in zijn werkkamer in Alveringem, 1914. (ADVN, VFAL319)

De Eerste Wereldoorlog

Door de toevallige omstandigheid dat Alveringem slechts tien kilometer van het IJzerfront verwijderd lag, kon Verschaeve vanuit zijn woonplaats uitstekend observeren wat er gebeurde en tal van contacten onderhouden (zie Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer ). Zijn kapelanij werd een drukke ontmoetingsplaats voor vele Vlaamse soldaten, intellectuelen zowel als volksjongens. Het confronteerde hem met de structurele taal gerelateerde onrechtvaardigheid en ongelijkheid in het Belgische leger. In het voorjaar van 1915 werd hij door Belpaire verzocht mee te werken aan de Vlaams voelende, loyaal-Belgische krant De Belgische Standaard De Belgische Standaard
Lees meer , die zij eind 1914 samen met de kapucijnerpater Ildefons Peeters Peeters, Ildefons
De loyaal-Belgische en Vlaamsgezinde kapucijnerpater Ildefonds Peeters (1886-1929) was samen met Marie-Elisabeth Belpaire de sterkhouder van de krant De Belgische Standaard (1915-1919). ... Lees meer had opgericht. Zijn stukken werden echter als te weinig anti-Duits gekwalificeerd en geweigerd. Verschaeve bundelde deze ongepubliceerde opstellen samen met vele bladzijden aan dagboeknotities uit die tijd tot een reeks Oorlogsindrukken, waarin hij zich onomwonden bekende tot een radicaal Vlaams-nationalisme Vlaams-nationalisme
Lees meer en vooruitliep op het eisenpakket van de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer . Na een ernstige psychische crisis in de zomer van 1915, onder meer als gevolg van de onverwacht lange duur van de oorlog, werkte Verschaeve in 1916 met een aantal soldatenliedjes uiteindelijk toch mee aan De Belgische Standaard. Ondertussen circuleerden zijn ongepubliceerde geschriften bij flamingantische soldaten aan het IJzerfront zoals Jeroom Leuridan Leuridan, Jeroom
Jeroom Leuridan (1894-1945), leraar en advocaat, was van 1929 tot 1944 parlementslid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), en vanaf 1934 VNV-gouwleider van West-Vlaanderen. Hij was een ... Lees meer en Maurits Geerardyn Geerardyn, Maurits
Oorlogsvrijwilliger en priester Maurits Geerardyn (1896-1979) was een aanhanger en medewerker van Cyriel Verschaeve. Tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog vertegenwoordigde hi... Lees meer .

Van Frontbeweging naar Frontpartij

In 1916 was Verschaeve betrokken bij de stichting van Heldenhulde Heldenhulde
Het comité Heldenhulde wilde tijdens de Eerste Wereldoorlog de gesneuvelde Vlaamse frontsoldaten eren door het plaatsen van stenen grafzerken met een Keltisch kruis, het Vlaamsgezinde ops... Lees meer , dat het initiatief nam om AVV-VVK Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus (AVV-VVK)
Deze leuze werd in 1881 gelanceerd door Frans Drijvers in het scholierentijdschrift De Student. Ze verwoordde de dubbele motivatie van Vlaamsgezindheid en ultramontaanse geloofsijver die ... Lees meer -zerkjes in een Keltisch kruis te plaatsen op graven van gesneuvelde Vlaamse soldaten. Tegelijk was hij – hoewel hij formeel niet tot de leiding behoorde – de belangrijkste raadgever van de Frontbeweging, waarvan de radicalisering parallel evolueerde met die van Verschaeve zelf. Hij stond vooralsnog afwachtend ten opzichte van het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer , maar veroordeelde het niet en steunde de beslissing van Dosfel om een professoraat te aanvaarden aan de door de Duitse bezetter vernederlandste Gentse universiteit. Hij schreef een Gebed voor Vlaanderen voor het Gebedenboek van den Vlaamschen Soldaat Gebedenboek van den Vlaamschen soldaat
Het Gebedenboek van den Vlaamschen Soldaat (1916) was een uitgave aan het IJzerfront van het Secretariaat der Katholieke Vlaamsche Hoogstudenten en enkele geestelijken. Lees meer , leunde aan bij de groep rond de fronterskrant Ons Vaderland Ons Vaderland (1914-1922)
Lees meer en redigeerde brieven van de Frontbeweging aan zowel koning Albert I van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer , paus Benedictus XV (1854-1922), kardinaal en aartsbisschop Mercier, de geallieerde mogendheden die Duitsland bevochten als de Franstalige Belgische journalist Fernand Neuray Neuray, Fernand
Fernand Neuray (1874-1934) was een Belgisch-nationalistische auteur en journalist. Lees meer . Hij zette er de Vlaamse grieven in uiteen en pleitte voor Vlaams zelfbestuur binnen het Belgische staatsverband (zie Open Frontbrieven Open Brieven van de Frontbeweging
De Open Brieven van de Frontbeweging waren gestencilde of gedrukte clandestiene manifesten die tussen 11 juli 1917 en 11 juli 1918 aan het front werden verspreid. Daarbij mogen ook een aa... Lees meer ). In de anoniem gepubliceerde Catechismus der Vlaamsche Beweging Catechismus der Vlaamsche Beweging
De Catechismus der Vlaamse Beweging was een naamloos uitgegeven vlugschrift aan het IJzerfront van Cyriel Verschaeve (maart 1918). Lees meer , bedoeld voor de Vlaamse soldaten aan het IJzerfront, schreef hij in dezelfde zin. De Belgische staatsveiligheid wilde Verschaeve vanwege al deze initiatieven verwijderen uit Alveringem, maar Belpaire, de katholieke minister Aloïs van de Vyvere Van de Vyvere, Aloïs
Aloïs van de Vyvere (1871-1961) was een advocaat en katholiek politicus. Hij zetelde twintig jaar in de Kamer en vervulde meerdere ministerfuncties. Hij werkte onder andere mee aan initia... Lees meer , hoofdaalmoezenier van het Belgische leger Jan Marinis Marinis, Jan
Priester Jan Marinis (1879-1942) was tijdens de Eerste Wereldoorlog hoofdaalmoezenier van het Belgische leger aan en achter het IJzerfront. Lees meer en de pauselijke vertegenwoordiger in het bezette België François de Brouwer De Brouwer, François
François-Marie de Brouwer (1847-1927) nam als superior van het Klein Seminarie van Roeselare een gematigde houding aan tegenover de blauwvoeterij. Als pauselijke vertegenwoordiger in het ... Lees meer (tevens zijn gewezen schoolhoofd aan het Klein Seminarie van Roeselare) konden dat in onderling overleg voorkomen. Verschaeve bemiddelde ook tussen de leiders van de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer en Van Cauwelaert, maar dat leidde niet tot enig resultaat.

De tweede open brief van de Frontbeweging aan koning Albert I werd opgesteld door Cyriel Verschaeve, september 1917. (ADVN, Y128/2)

Na de Wapenstilstand op 11 november 1918 toonde Verschaeve zich ontmoedigd omdat de versplinterde en weinig gecoördineerde Frontbeweging er niet in slaagde om enige druk uit te oefenen op de regering. Rond diezelfde tijd werd hij ter verantwoording geroepen door de Brugse bisschop Waffelaert in verband met zijn flamingantische bedrijvigheid tijdens de oorlogsjaren. Het belette hem niet om zijn steun te verlenen aan de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer , die zich begin 1919 uit de Frontbeweging ontwikkelde en al snel solidariseerde met het activisme. In het anonieme ‘De stem der Vlaamsche dooden aan den IJzer’, in 1919 gepubliceerd in Ons Vaderland en als aparte brochure, sprak hij zijn expliciete steun uit voor deze eerste Vlaams-nationalistische partij. In het paasnummer van De Vlaamsche Vlagge De Vlaamsche Vlagge (1875-1933)
De Vlaamsche Vlagge (1875-1933) was een West-Vlaams scholieren- en studententijdschrift onder wisselende redactie van seminaristen, universiteitsstudenten en priester-leraars. Het ademde ... Lees meer riep hij Vlaamsgezinde katholieke scholieren en studenten op om zich achter Vlaams zelfbestuur – het belangrijkste programmapunt van de ‘Fronters’ – te scharen. Hij herhaalde die oproep later dat jaar tijdens de Rodenbachfeesten Rodenbachfeesten
De Rodenbachfeesten is de verzamelnaam voor verschillende huldemanifestaties ter nagedachtenis van Albrecht Rodenbach. Lees meer . Bij de parlementsverkiezingen van november 1919 en november 1921 voerde Verschaeve campagne voor de Frontpartij.

Vlaams-nationalistisch icoon

Inmiddels had hij in enkele voordrachten, en met name op het Groot-Nederlands Studentencongres Groot-Nederlandse Studentencongressen
De Groot-Nederlandse Studentencongressen waren bijeenkomsten van Vlaamse en Nederlandse studenten, gericht op het versterken van de onderlinge banden - vanuit de overtuiging dat Vlamingen... Lees meer in Leuven in 1920, het zogenaamde Zoldercongres, aandacht gevraagd voor wat hij omschreef als de Dietse Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer cultuurgemeenschap. Bij rechtszaken over hun betrokkenheid bij het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer getuigde hij ten voordele van Dosfel en August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer . Hij werkte ook mee aan het vanaf januari 1921 verschijnende tijdschrift Ter Waarheid Ter Waarheid (1921-1924)
Ter Waarheid was een tijdschrift dat in 1921 werd opgericht door Joris van Severen en Achilles Mussche. Het zocht aansluiting bij het humanitaire expressionisme. Humanitaire en pacifistis... Lees meer (1921-1924) van Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer , die hij kende sinds 1917 en met wie hij uitvoerig over het concept ervan had gecorrespondeerd. Bisschop Waffelaert legde hem echter al in juni 1921 een verbod op om er verder voor te schrijven. Hij leverde ook bijdragen aan het begin 1920 door een aantal dominicanerpaters opgerichte blad Onze Jeugd Onze Jeugd
Onze Jeugd (1920-1933) was een idealistisch vormingstijdschrift voor de Vlaamse studerende jeugd, uitgegeven door de dominicanen. Met pater Callewaert als redacteur kwam het blad om zijn ... Lees meer , dat onder de invloed van Jules Callewaert Callewaert, Jules
Dominicaan Jules Laurentius Callewaert (1886-1964) verwierf bekendheid als flamingantisch predikant. Zijn sympathie voor het VNV deed hem aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de colla... Lees meer enkele jaren later het Vlaams-nationalisme propageerde. Hoewel hij het niet eens was met de revanchistische complotten tegen de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer van de in Nederland (en Duitsland) verblijvende activistische ballingen, publiceerde Verschaeve een aantal stukken in het weekblad Vlaanderen Vlaanderen (1922-1933)
Vlaanderen was een radicaal Vlaams-nationalistisch weekblad dat verscheen tussen 1922 en 1933. Het stond voor het grootste deel onder leiding van Robrecht de Smet en Josué de Decker. Het ... Lees meer (1922-1933), dat in 1922 werd opgericht door twee van de meest radicale onder hen, de hem al lang en goed bekende De Smet en de vrijzinnige Josué de Decker De Decker, Josué
Classicus Josué de Decker (1879-1953) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een kopstuk van het activisme en hoogleraar aan de vernederlandste Gentse universiteit. Daarna week hij uit naar N... Lees meer .

Verschaeve groeide stilaan uit tot het prototype van de Vlaams-nationalistische priester, niet het minst in het milieu van de katholieke flamingantische scholieren- en studentenbeweging. Dit verontrustte de kerkelijke overheid. Onder meer Joseph van der Meersch Van der Meersch, Joseph
Dogmatisch theoloog Joseph van der Meersch (1868-1952) kantte zich als grootvicaris en bisschoppelijk censor tegen de opkomende Vlaamse studentenbeweging en de vernederlandsing van het on... Lees meer (de vicaris-generaal van het bisdom Brugge) probeerde in 1924 de Brugse bisschop Waffelaert ervan te overtuigen om Verschaeves invloed (op de jeugd) aan banden te leggen. Een jaar later bereikten de aanslepende conflicten tussen Vlaams-nationalistische studenten en de inrichtende overheid van Leuvense universiteit een kookpunt. Verschaeve koos daarbij de kant van de studenten en moedigde hen aan in hun rebellie tegen het kerkelijke gezag met een anoniem, maar in zijn herkenbare stijl geschreven editoriaal in het studentenblad Ons Leven Ons Leven
Ons Leven (1888) is een Leuvens studententijdschrift en het blad van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV). Lees meer . Het hele conflict gaf mee de doorslag tot de bisschoppelijke veroordeling van het Vlaams-nationalisme op 11 oktober 1925. Deze clash met het Belgische episcopaat vervreemdde Verschaeve nog verder van het institutionele katholicisme en hardde hem in zijn ondertussen almaar radicalere anti-Belgische opvattingen. Aan zijn vriend en latere biograaf Dirk Vansina Vansina, Dirk
Dirk Vansina (1894-1967) was een schrijver en schilder. Hij was betrokken bij meerdere tijdschriften, Het Vlaamsche Volkstooneel en de kunstenaarbeweging De Pelgrim. Hij schreef veel en b... Lees meer schreef hij: ‘Ik zal er voor zorgen dat België mij na mijn dood verafschuwe’. Van bij de oprichting van het radicaalrechtse en Vlaams-nationalistische weekblad Jong Dietschland Jong Dietschland (1926-1933)
Jong Dietschland (1926-1933) was een radicaal Vlaamsgezind en Groot-Nederlands weekblad met veel interesse voor kunst en literatuur en met aandacht voor de Nieuwe Orde-stromingen. Het bla... Lees meer eind 1926 was Verschaeve een van de sterhouders. In zijn bijdragen fulmineerde hij onder meer tegen de volgens hem veel te gematigde IJzerbedevaarten IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer , hoewel hij in 1920 had behoord tot de stichters van dat jaarlijkse initiatief en hij op 7 juli 1928 de eerste steen zou leggen van de IJzertoren IJzertoren
De IJzertoren is een Vlaamsgezind monument in Diksmuide, dat in 1928-1930 werd opgericht als eerbetoon aan de Vlaamse soldaten die sneuvelden aan het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoo... Lees meer . De kapelaan sprak zich ook uit tegen het massakarakter van de bedevaarten en vóór de richtinggevende rol van een radicale voorhoede.

Eerstesteenlegging van de IJzertoren door Cyriel Verschaeve, 7 juli 1928. (Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis, tglhph27484)

Op weg naar het nationaalsocialisme

Parallel aan zijn radicalisering in anti-Belgische zin kwam Verschaeve in de ban van een antidemocratisch en rechts-revolutionair gedachtegoed. Medio jaren 1920 evolueerde zijn politieke overtuiging in de richting van die van Joris van Severen, die net als hij niets meer verwachtte van democratische verkiezingen, in het bijzonder om Vlaamse autonomie tot stand te brengen. Van bij de oprichting in oktober 1931 schaarde Verschaeve zich achter Van Severens paramilitaire en rechts-autoritaire Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer (Verdinaso). In het een jaar later opgerichte blad Dietbrand Dietbrand
Dietbrand (1932-1939) was een Groot-Nederlandsgezind tijdschrift gesticht door Wies Moens. Tot 1934 steunde het blad het Verdinaso. Na de Nieuwe Marsrichting stelde de redactie zich onafh... Lees meer , dat werd geleid door de toen nog in deze beweging actieve Wies Moens Moens, Wies
Lees meer , publiceerde hij in 1933 een reeks bijdragen onder de titel ‘Dietsche Gestalten’. Toen in 1934 het conflict tussen Moens en Van Severen uitbrak over de zogeheten Nieuwe Marsrichting – de Bourgondische en pro-Belgische koerswending van de Verdinaso-leider -- en de betekenis ervan ten volle tot  Verschaeve doordrong, keerde hij de organisatie diep ontgoocheld de rug toe.

Ondanks een nieuwe aanval op de IJzerbedevaarten IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer in de anonieme brochure Laat ze niet rotten, o Vlaanderenland uit 1933, die Verschaeve schreef op vraag van het Verdinaso en waarvan hij het auteurschap ontkende, probeerden voorzitter Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer en Alfons – Dom Modest - van Assche Van Assche, Alfons
Alfons van Assche (1891-1945) was als dom Modest abt van de Sint-Pietersabdij van Steenbrugge. Hij was tijdens het interbellum geestelijk leider van de Katholieke Jongeren Vredesactie. Hi... Lees meer hem er opnieuw bij te betrekken. Met dat doel werd vanuit die hoek voor hem en twee overleden flaminganten – Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer en Jan Oscar de Gruyter De Gruyter, Oscar
Lees meer – in 1935 een hulde opgezet. Een jaar voordien was hij naar aanleiding van zijn zestigste verjaardag al uitvoerig gevierd en was zijn verzameld werk uitgebracht door de geheel aan hem gewijde uitgeverij Boekbedrijf
In de 19de eeuw kwam het Vlaamse boekbedrijf moeizaam van de grond. Pas na de Eerste Wereldoorlog ontstonden in Vlaanderen de bestaansvoorwaarden voor een moderne cultuurindustrie. Tot d... Lees meer De Zeemeeuw, geleid door Martha vande Walle Vande Walle, Martha
Martha vande Walle (1902-1980) was actief in de katholieke Vlaamse meisjesbeweging en de drijvende kracht achter de uitgeverijen Zeemeeuw en Wiek Op. Vande Walle speelde onder andere als ... Lees meer .

Dat verhinderde niet dat zijn positie als Vlaamse leidersfiguur enigszins was aangetast, onder meer door zijn politieke ambiguïteit en zijn ambivalente houding ten opzichte van onder meer het IJzerbedevaartcomité IJzerbedevaartcomité
Lees meer , het in 1933 opgerichte Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), en het Verdinaso. Ondertussen was hij meer en meer in het vaarwater van het nationaalsocialsme terecht gekomen, zoals onder andere bleek uit voordrachten in Aken (1931), Stuttgart (1932) en opnieuw Aken (1934). Een beslissende stap in de ideologische evolutie van Verschaeve was het eredoctoraat dat hem, René de Clercq De Clercq, René
Lees meer (postuum) en Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer (die wegbleef bij de plechtigheid) in mei 1936 werd verleend door de universiteit van Hamburg, op dat moment een centrum van door het nationaalsocialisme geïnfiltreerde Nederduitse en pan-Germaanse activiteit. Het Leuvense eredoctoraat, dat hem op initiatief van het jubilerende literair-culturele studentengenootschap Met Tijd en Vlijt Met Tijd en Vlijt
Met Tijd en Vlijt was een Vlaamsgezind Studentengenootschap dat in 1836 aan de Leuvense universiteit werd opgericht en bleef bestaan tot na de Tweede Wereldoorlog. Het speelde tot 1875 e... Lees meer en op instigatie van voorzitter Paul Sobry Sobry, Paul
De priester en Leuvense hoogleraar Paul Sobry (1895-1954) was – mede vanuit flamingantische motieven - een pleitbezorger van de universiteit als een instituut dat in de plaats instond voo... Lees meer – samen met Marie Elisabeth Belpaire Belpaire, Marie-Elisabeth
Marie-Elisabeth Belpaire (1853-1948) was een welgestelde Vlaamsgezinde auteur die verschillende projecten realiseerde ter promotie van de literatuur (zoals het tijdschrift Dietsche Warand... Lees meer , Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer , Anton van Duinkerken Asselbergs, Willem
Willem Asselberghs (1903-1968), ook bekend onder zijn pseudoniem Anton van Duinkerken, was hoogleraar taalkunde in Nijmegen. Hij ijverde voor de Vlaams-Nederlandse culturele integratie.... Lees meer en Gerard Brom (1882-1959) – op 7 november 1937 werd verleend, kon deze ontwikkeling niet afremmen.

De Tweede Wereldoorlog

Na de overrompeling van West-Europa door nazi-Duitsland in mei en juni 1940, hoopte en geloofde Verschaeve dat zijn wensdroom, zelfbestuur voor Vlaanderen, zou kunnen worden gerealiseerd via de Duitse Nieuwe Orde. Nadat hij al vanaf 26 juli in contact stond met het bezettingsbestuur in Brussel, verklaarde hij zich de volgende maand in de tekst Het Uur van Vlaanderen zonder omwegen bereid tot collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer .

Op 7 november 1940 werd hij geïnstalleerd als voorzitter van de gereorganiseerde en her-samengestelde Vlaamsche Cultuurraad Vlaamsche Kultuurraad
Lees meer , die tot doel had het socioculturele leven in Vlaanderen te stroomlijnen en te uniformiseren volgens de maatstaven van de Nieuwe Orde. In Duitsland, waar hij op 17 mei 1941 in Berlijn een toespraak hield over Reichtum und Weltort der flämische Kunst, werd Verschaeve door de propaganda van het naziregime gepresenteerd als de geestelijke leider van Vlaanderen. Hij was ondertussen een van de prominenten van de Groot-Germaanse collaboratiebeweging Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer (DeVlag), die intensief samenwerkte met de Schtuzstaffel (SS).

Cyriel Verschaeve met prof. Schweitzer, de rijksverantwoordelijke voor kunstvormgeving, en generaal Harry von Craushaar op de tentoonstelling Hedendaagse Vlaamse Kunst in de Berlijnse kunstgalerij, 17 mei 1941. (ADVN, VFAL160)

In de winter van 1941-1942 werkte Verschaeve een, zoals bij hem zo vaak, breedvoerige maar aan de realiteit voorbijgaande studie uit over de verzoening tussen christendom en nationaalsocialisme. Toen het Duitse leger in de zomer van 1941 de aanval inzette op de Sovjet-Unie, manifesteerde Verschaeve zich  – meer nog dan anderen in het katholieke en Vlaams-nationalistische milieu – als een fanatieke anticommunist en koos hij onvoorwaardelijk en tot het bittere einde partij voor de Oostfrontstrijders Oostfronters
Het begrip oostfronters duidt in de context van de geschiedenis van de Vlaamse beweging op Vlamingen die als vrijwilliger aan de zijde van Duitsland vochten tegen het Sovjetrussische Rod... Lees meer .

In een ophefmakende redevoering op de Vlaamse Kultuurdagen in Mechelen op 13 juni 1943 alludeerde Verschaeve voor het eerst op de mogelijkheid van een Duitse nederlaag. Ondertussen slaagde hij er niet in om de ambitieuze rol van scherprechter tussen de Vlaamse collaboratiebewegingen VNV en DeVlag, die hij zichzelf had aangemeten, op te nemen. Hij raakte integendeel steeds meer geïsoleerd en alleen enkele vrienden van het Dietsch Eedverbond Dietsch Eedverbond
Het Dietsch Eedverbond was een informele en clandestiene organisatie die ijverde voor de prioritering van het Dietse streven. Lees meer , zoals Geerardyn en Albert Deckmyn Deckmyn, Albert
Albert Deckmyn (1915-1989) vestigde zich als advocaat in Kortrijk. Hij militeerde binnen het Verdinaso en sloot zich in mei 1941 aan bij de Eenheidsbeweging-VNV. In september 1941 werd hi... Lees meer , bleven hem trouw. Na een gesprek met Reichsführer van de SS Heinrich Himmler (1900-1945) op 26 juli 1944, waarin Verschaeve voor een autonome positie van Vlaanderen binnen het Duitse rijk pleitte en Himmler zijn studie over christendom en nationaalsocialisme aanbood, werd aan de kapelaan een eredoctoraat aangeboden van de universiteit van Jena, waar hij aan het begin van de 20ste eeuw colleges had gevolgd. Enkele weken voordien had hij ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag een eredoctoraat ontvangen van de universiteit van Keulen tijdens een academische zitting die was uitgedraaid op een propagandameeting van de DeVlag.  

Dankwoord van Cyriel Verschaeve voor zijn eredoctoraat van de universiteit in Keulen, voorgedragen in het Deutsches Institut in Brussel, 15 mei 1944. (ADVN, VFAL193)

Na de implosie van het nazisme

Eind augustus 1944, toen de bevrijding van het Belgische grondgebied in zicht was, werd Verschaeve naar Duitsland overgebracht. Een voorstel om de leiding op zich te nemen van de zogeheten Vlaamsche Landsleiding Vlaamsche Landsleiding
Lees meer , wees hij van de hand. Wel fungeerde hij samen met Borms en Antoon Jacob Jacob, Antoon
Antoon Jacob (1889-1947) was een atheneumleraar en later hoogleraar in Hamburg en Gent. Hij was actief bij activistische tijdschriften, nadien in de amnestiebeweging en later de culturele... Lees meer als een soort van superviserend adviseur van deze zelfverklaarde Vlaamse regering in ballingschap onder Duitse patronage. Op 2 oktober formuleerde hij in een redevoering nogmaals zijn steun aan de Oostfrontstrijders.

Toen in januari 1945 het Duitse Von Rundstedt-offensief om België te heroveren doodliep en de totale implosie van het nazisme dichterbij kwam, vond Verschaeve na een zwerftocht van enkele weken eind april van dat jaar een onderkomen in de katholieke pastorie-dekenij van het Oostenrijkse Solbad Hall. Hij voltooide er zijn met Blut und Boden doordrenkte Oorlogsgedenkschriften over de Tweede Wereldoorlog, waarin hij de collaboratie probeerde te legitimeren. In september 1946 schreef hij onder de titel Vaarwel Rodenbach! een intellectueel testament. Twee jaar later wijdde hij zijn laatste opstel, Voortrekkersmonument, aan Zuid-Afrika en wees hij – zoals zovele keren eerder – op de taal- en culturele verbondenheid van alle Nederlandssprekenden en de gebieden waar zij woonden. Intussen had de krijgsraad  in Brugge hem op 11 december 1946 bij verstek ter dood veroordeeld.

Postuum

Tussen 1954 en 1961 werd in 8 boekdelen - opnieuw door uitgeverij De Zeemeeuw - de tweede editie uitgebracht van Verschaeves Verzameld Werk, inclusief een biografische inleiding door Dirk Vansina en met weglating van passages in zijn gedenkschriften over de Tweede Wereldoorlog die ongeschikt werden geacht voor de door de bezorgers beoogde beeldvorming over hem. Voornamelijk de delen 7 en 8 bevatten de vele opstellen en teksten met betrekking tot de Vlaamse beweging die Verschaeve schreef en al dan niet publiceerde, geanonimiseerd of onder eigen naam.

Vanaf de jaren 1950 werden geregeld bedevaarten georganiseerd naar Verschaeves graf in Solbad Hall. In 1958 en 1959 was het Diets Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer geïnspireerde Blauwvoetjeugdverbond Blauwvoetjeugdverbond
Het Blauwvoetjeugdverbond (BJV) was een Vlaams-nationalistische, Heel-Nederlandse jeugdvereniging die tussen 1957 in 1961 de werking van het Algemeen Diets Jeugdverbond onder een andere n... Lees meer de initiatiefnemer; van 1965 tot 1971 nam Broederband Broederband
Broederband was een losse federatie van vriendenkringen van oud-collaborateurs, hoofdzakelijk oud-leden van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), die in aanraking waren gekomen met de rep... Lees meer , een vereniging voor oud-collaborateurs, het voortouw.

Van 1970 tot 1994 verscheen Verschaeviana, een jaarboek over Verschaeves leven en werk en over personen en organisaties met wie hij contacten onderhield, dat werd uitgegeven door het Jozef Lootensfonds Jozef Lootensfonds
Het Jozef Lootensfonds werd in 1960 opgericht met de opdracht het leven en oeuvre van Cyriel Verschaeve op wetenschappelijk verantwoorde wijze te bestuderen. Lees meer en een eerste stap betekende in de verwetenschappelijking van de studie van Verschaeve. Mijlpalen in dat proces waren de geannoteerde en volledige uitgave van zijn Oorlogsgedenkschriften (1990) en het verschijnen van de kritische, ontmythologiserende biografie Kapelaan Verschaeve (1998) van Romain Vanlandschoot Vanlandschoot, Romain
Romain Vanlandschoot (1933) verwierf bekendheid als auteur van door de historische wereld sterk gewaardeerde biografieën van Albrecht Rodenbach, Hugo Verriest en Cyriel Verschaeve. ... Lees meer .

In 1973 werd het lijk van Verschaeve met de zogeheten Operatie Brevier door leden van de Vlaamse Militanten Orde Vlaamse Militanten Orde (1950-1971)
De Vlaamse Militanten Orde was een Vlaams-nationale militantenorganisatie die werd opgericht in 1950, aanvankelijk ter ondersteuning van de Vlaams-nationale partijpolitiek. Lees meer (VMO) in Solbad Hall opgegraven en naar Vlaanderen overgebracht, waar het in augustus van dat jaar werd bijgezet in een grafkelder op de begraafplaats van Alveringem.  

Vendeljongens van de Vlaams-nationalistische jeugdvereniging Blauwvoetjeugdverbond (BJV), bij de onthulling van een gedenkplaat voor Cyriel Verschaeve tijdens een Verschaeve-hulde in Solbad Hall, 25 juli 1958. (ADVN, VFAL452)

In 2015 werd in de tuin achter de in 2005 als monument geklasseerde onderpastoorswoning in Alveringem – de zogeheten kapelanij – waar Verschaeve van 1911 tot 1939 woonde en werkte, een eigentijds bezoekerscentrum geopend onder de naam ‘Kapelanij Verschaeve, Alveringem in de Groote Oorlog’. De inboedel van dit erfgoedcentrum is eigendom van de vzw Kapelaan Verschaeve, die in 2009 werd opgericht als opvolger van het Verschaeve Komitee Alveringem en het Jozef Lootensfonds. Deze vereniging organiseert, al dan niet in samenwerking met andere instanties, colloquia en andere evenementen omtrent Verschaeve.   

Het Fonds Cyriel Verschaeve werd via diverse overdrachten in bewaring gegeven aan het ADVN - archief voor nationale bewegingen (Antwerpen) en omvat archief, documentatie, foto’s en objecten, onder andere beeldhouwwerken van Verschaeve. De collectie is eigendom van de vzw Kapelaan Verschaeve.

De controverse rond Verschaeve, die in brede kring wordt beschouwd als de ultieme incarnatie van de Vlaams-nationalistische collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog, laait op gezette tijden op, onder meer naar aanleiding van de aan hem gewijde straatnamen Straatnamen
Straatnamen kunnen als monumenten fungeren die een bepaalde nationalistische of andere politiek-ideologische agenda reflecteren. In de geschiedenis van de Vlaamse beweging dienden straatn... Lees meer .