Vrij België

Het weekblad Vrij België, waarvan het eerste nummer verscheen op 27 augustus 1915, werd gesticht als reactie tegen het dagblad De Vlaamsche Stem De Vlaamsche Stem (1915-1916)
De Vlaamsche Stem (1915-1916) was een Vlaamsgezind dagblad dat in Nederland verscheen en na een tijd in Duitse handen overging. De koerswijziging die het dagblad als gevolg daarvan onderg... Lees meer , dat de richting opging van de bestuurlijke scheiding van België en een voorwaardelijk loyalisme aan de Belgische regering.

Bij de oprichting van De Vlaamsche Stem in Amsterdam op 1 februari 1915 verenigde de redactie de Vlaamsgezinde vluchtelingen in Nederland Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer over de partijgrenzen heen. Het blad eerbiedigde aanvankelijk de Godsvrede Godsvrede
Godsvrede is een middeleeuws begrip dat een schorsing van de vijandelijkheden tussen verschillende partijen inhoudt. In de geschiedenis van de Vlaamse beweging werd het begrip op verschil... Lees meer , een tijdelijke opschorting van de tegenstellingen en conflicten in de Belgische samenleving, afgeroepen door koning Albert I van Saksen-Coburg, Albert I
Koning Albert I (1875-1934) werd aan de vooravond van en tijdens de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met een radicaliserende Vlaamse beweging. De communautaire kwestie groeide daardoor ... Lees meer na de Duitse inval bij het begin van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer . De pro-Duitse Nederlander Frederik Carel Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer slaagde er echter in om in april 1915 een meerderheidsaandeel in De Vlaamsche Stem te verkrijgen met Duits geld, waardoor de toon van het blad uitgesproken activistisch werd.

Als reactie op de koersverandering van De Vlaamsche Stem richtten de katholieke volksvertegenwoordiger Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en de liberale krantenuitgever Julius Hoste jr. Hoste, Julius (jr.)
Julius Hoste jr. (1884-1954) was een Vlaamsgezinde liberaal die actief was in de pers en de politiek. Hij behoort tot de kopstukken van de Vlaamse beweging. Lees meer een nieuw blad op, Vrij België, dat zich profileerde als Vlaamsgezind en loyaal aan de Belgische staat (zie Passivisme Passivisme
Het begrip ‘passivisme’ verwijst naar de Vlaamsgezinden die tijdens de Eerste Wereldoorlog verdere pogingen om de Vlaamse eisen te realiseren tot na het einde van het politiek-militair co... Lees meer ). Zij wilden in geen geval de Vlaamse strijd compromitteren door samen te werken met een buitenlandse bezettingsmacht.

Spreekbuis van het passivistische kamp

Vrij België had een cultuurflamingantische kijk op de Vlaamse beweging en stelde zich – binnen het principiële kader van onvoorwaardelijke trouw aan de unitaire Belgische staat en afwijzing van elke vijandige hulp – concreet tot taak het Vlaamse zelfbewustzijn te versterken en het binnenlandse karakter van de Vlaamse kwestie te bewaren door elke internationale regeling ervan af te wijzen. Het blad pleitte er weliswaar voor dat Vlamingen binnen het leger Leger
Lees meer voortaan in hun eigen taal zouden worden opgeleid, maar de werkelijke taalstrijd zou pas na de oorlog worden hervat.

Het blad veroordeelde het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer en zijn verwezenlijkingen scherp, maar niet de activisten zelf. Zij werden in Vrij België weggezet als onbezonnen jongelui die een vergissing hadden begaan. Deze houding paste binnen de inspanningen die Van Cauwelaert ondernam om de activisten binnen de Vlaamse beweging te houden. Zijn belangrijkste doel bestond erin om de eenheid te bewaren, zodat de Vlaamse beweging versterkt uit de oorlog zou komen en met hernieuwde kracht de taalstrijd kon verderzetten.

Over Van Cauwelaerts gespannen verhouding tot de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer , die pleitte voor Vlaams zelfbestuur, lichtte het weekblad zijn lezers niet in. De redactie beperkte zich tot een paar vermanende artikelen die enkel voor ingewijden betekenisvol waren. Op het vlak van de buitenlandse politiek sprak het blad zich uit voor het behoud van de Belgische neutraliteit, tegen eventuele annexaties door België en voor het hervatten van de vrijhandel na de oorlog.

Lage oplage, hoge impact

De oprichting van Vrij België leidde ertoe dat het activisme na de zomer van 1915 geen vruchtbare bodem meer vond bij de Vlaamse vluchtelingen in Nederland. Daarnaast betekende het de doodsteek voor De Vlaamsche Stem, waarvan het laatste nummer op 31 januari 1916 verscheen. Vrij België groeide vervolgens uit tot het meest vooraanstaande weekblad van de passivistische pers. Met het succes ervan boekte Van Cauwelaert heel wat prestigewinst. Terwijl hij voor de oorlog nog een jonge aankomende politicus was, slaagde hij er tijdens de oorlog in om samen met Alfons van de Perre Van de Perre, Alfons
Lees meer het leiderschap te verwerven van het katholieke flamingantisme, de grootste groep binnen de Vlaamse beweging. Samen wisten ze de meeste katholieke Vlamingen achter zich te scharen. De Belgische ministers erkenden zijn nieuwe politieke rol als leidersfiguur binnen de Vlaamse beweging. Ze wonnen zijn advies in over Vlaamse aangelegenheden en belastten hem met regeringsopdrachten. Het krediet dat Van Cauwelaert tijdens de oorlogsjaren dankzij Vrij België opbouwde, kon hij in de decennia daarna inzetten bij de geleidelijke realisatie van zijn zogenaamde minimumprogramma Minimumprogramma
Het Minimumprogramma was de benaming voor het eisenpakket dat de Belgisch-loyale flaminganten, in het bijzonder inzake taalwetgeving, in de periode tussen de beide wereldoorlogen nastreef... Lees meer .

Het laatste nummer van Vrij België verscheen op 20 november 1918. In dat nummer schreef Van Cauwelaert in zijn ‘Woord van Afscheid’ ‘dat wij geen andere bedoeling hebben gehad dan 't heil van ons Vlaamse volk en 't welzijn van België, in de overtuiging, dat beider belangen niet tegenstrijdig, maar harmonisch verenigbaar zijn. In deze overtuiging, en aan onze burgerplicht gehoorzaam, hebben wij het aktivisme [sic.] bestreden van meet af (...), hebben wij ook (...) met beslistheid de aanvallen afgewezen, welke de onverzoende tegenstanders van de Vlaamse gedachte aan dit onaantastbaar ideaal niet hebben gespaard (...)’.

De voornaamste medewerkers van Vrij België – naast Van Cauwelaert (met 120 hoofdartikels) en Hoste – waren Gabriël Opdebeek Opdebeek, Gabriël
Gabriël Opdebeek (1895-1979) was een Antwerpse journalist, literair auteur en uitgever. Samen met zijn vader, Lode Opdebeek, was hij in 1929 betrokken bij de oprichting van de Vereniging ... Lees meer , Aloïs Janssens Janssens, Aloïs
Aloïs Janssens (1887-1941) was een Vlaamse priester die vlak voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog een Vlaamsgezinde bedrijvigheid ontplooide, onder meer als medewerker van verschillend... Lees meer , Emiel Hullebroeck Hullebroeck, Emiel
Emiel Hullebroeck (1878-1965) was een Vlaamsgezinde componist en dirigent. Hij is van grote betekenis geweest voor de Vlaamse liedbeweging in de 20ste eeuw en voor het sociale statuut van... Lees meer , Alfons van de Perre, Edward Peeters Peeters, Edward
Edward Peeters (1873-1937) was een jeugdauteur, onderwijsuitgever en pedagoog. Hij bracht internationale theoretische vernieuwingen in de opvoedkunde tot bij een Vlaams leespubliek en ijv... Lees meer , Huib Hoste Hoste, Huib
Huib Hoste (1881-1957) was een vernieuwende architect en stedenbouwkundige, die onder meer deel uitmaakte van de Pelgrimbeweging en publiceerde in het Vlaams-katholieke, pro-federalistisc... Lees meer , Arthur Buysse Buysse, Arthur
Arthur Buysse (1864-1926) was een Vlaamsgezind liberaal politicus. Hij was het vooroorlogse boegbeeld van de Gentse Liberale Volksbond en medestichter van het Liberaal Vlaams Verbond (LVV... Lees meer , Leon van der Essen Van der Essen, Léon
De Leuvense hoogleraar geschiedenis Léon van der Essen (1883-1963) was tijdens zijn studietijd Vlaamsgezind, ontwikkelde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog tot een Belgische ‘patriottard... Lees meer , Paul de Keyser De Keyser, Paul
Paul de Keyser (1891-1966) was een hoogleraar en volkskundige. Hij doceerde esthetica, Middelnederlands en volkskunde. Hij werd in 1959 ondervoorzitter van de net opgerichte Kultuurraad v... Lees meer , André de Ridder De Ridder, André
André de Ridder (1888-1961) was hoogleraar statistiek en financiële wetenschappen, romanschrijver en een invloedrijk kunstcriticus en -promotor. Lees meer , René Verdeyen Verdeyen, René
René Verdeyen (1883-1949) was een Vlaamse filoloog, literatuurhistoricus en lexicograaf. Hij was professor neerlandistiek aan de universiteit van Luik en werd door collegae bestempeld als... Lees meer , F. Wittemans, Abraham Hans Hans, Abraham
Lees meer , Johan de Maegt De Maegt, Johan
Johan de Maegt (1876-1938) was een leraar en journalist. Hij schreef als Belgisch-loyale flamingant voornamelijk voor kranten uit het milieu van Frans van Cauwelaert en Julius Hoste jr.... Lees meer , Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer , Daan Boens Boens, Daan
Daan Boens (1893-1977) was kunstenaar, dichter en journalist. Als socialistisch politicus ijverde hij voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Lees meer , August van Cauwelaert Van Cauwelaert, August
De Vlaamsgezinde katholiek August van Cauwelaert (1885-1945), die professioneel aan de slag was als advocaat en rechter, was ook literair actief als dichter en essayist. Hij was betrokken... Lees meer , F. Francken en Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer .

Volgens eigen opgave van het weekblad verspreidde het 7000 nummers en telde het 700 abonnees. De verkoopdienst van het leger nam aanvankelijk 3.000 nummers af, maar amper een tiende daarvan raakte verkocht. Waarschijnlijk waren de onregelmatige levering en hoge prijs verantwoordelijk voor die lage verkoopcijfers. Het leger halveerde daarna de levering.