Dietsche Bond
De Dietsche Bond (1917-1941) werd opgericht als activistisch gezind alternatief voor het neutrale Algemeen-Nederlands Verbond. De bond nam verschillende prominente activisten op in zijn rangen en ijverde voor een zowel cultureel als politiek Groot-Nederland. In de zomer van 1941 werd de vereniging verboden door de Duitse bezetter.
De Dietsche Bond werd opgericht in 1917 op vraag van het Nationaal Vlaamsch Comiteit tot Verdediging van de Vlaamsche zaak in België, met als doel om in Nederland steun te vinden voor het activisme. De initiatiefnemers H.D.J. Bodenstein en Anton van Vessem Van Vessem, Anton
Anton van Vessem (1887-1966) was een Nederlands advocaat, politicus voor de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland en aanhanger van de Groot-Nederlandse gedachte. Lees meer waren voormalige leden van de Utrechtse afdeling van het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV), die het niet eens waren met de terughoudende opstelling van deze door Nederlanders gedomineerde vereniging tegenover de tweespalt tussen activisten en passivisten in Vlaanderen. Op 23 juni 1917 werd in Utrecht de officiële stichtingsvergadering gehouden. Erevoorzitter werd Generaal James Barry Munnik Hertzog, leider van de nationalistische partij (Nasionale Party) in Zuid-Afrika Zuid-Afrika
Deze bijdrage belicht de relatie tussen de Vlaamse beweging en Zuid-Afrika van de 19de tot de 21ste eeuw. Lees meer . De band met de als ‘stamgenoten’ beschouwde Afrikaners was heel belangrijk voor de Bond, voor wie de eenheid van de ‘Dietsche stam’ een fundamenteel uitgangspunt en streefdoel was. De Nederlandse filosoof Bernard van der Wijck Van der Wijck, Bernard
Bernard H.C.K. van der Wijck (1836-1925) was een Nederlandse hoogleraar die in 1917 mee aan de basis lag van de Groot-Nederlandse drukkingsgroep De Dietsche Bond, waarvan hij bovendien v... Lees meer werd verkozen tot voorzitter.
De andere bestuursleden waren: Helgard Dewald Johannes Bodenstein, Anton van Vessem Van Vessem, Anton
Anton van Vessem (1887-1966) was een Nederlands advocaat, politicus voor de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland en aanhanger van de Groot-Nederlandse gedachte. Lees meer , René de Clercq De Clercq, René
Lees meer , August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer , Karel Heynderickx Heynderickx, Karel
Karel Heynderickx (1875-1962), die zich tijdens zijn rechtenstudie aan de Leuvense universiteit bijzonder actief betoonde in de katholieke flamingantische studentenbeweging, was vanaf 190... Lees meer , Willem van Es Van Es, Willem
De Nederlander Willem van Es (1886-1943) was betrokken bij verschillende culturele en politieke Groot-Nederlandse initiatieven zoals (respectievelijk) het Algemeen-Nederlands Verbond en ... Lees meer en Pieter W. de Koning De Koning, Pieter
Pieter W. de Koning (1867-1931) was een Nederlandse dichter, toneelschrijver, vertaler en jurist. Hij behoorde in 1917 tot de oprichters van De Dietsche Bond, die een politiek Groot-Nede... Lees meer . De eerste bestuursvergadering vond plaats in 1918 in Utrecht.
De communicatiekanalen van De Dietsche Bond waren Dietsche Stemmen Dietsche Stemmen
Dietsche Stemmen was een Groot-Nederlands georiënteerd tijdschrift (1915-1918) dat het activisme steunde, een zelfstandig Vlaanderen nastreefde en Nederlandse ‘stamgenoten’ voor dit prog... Lees meer (tot 1918) en later Dietsche Gedachte Dietsche Gedachte
De Dietsche Gedachte (1926-1941) was het maandblad van de Dietsche Bond, een in 1917 opgerichte organisatie van Groot-Nederlandse strekking. Lees meer (1926-1941).
Pro activisme
Na de oorlog speelden verscheidene uitgeweken activisten in De Bond een vooraanstaande rol en bezetten zij ook bestuursfuncties, wat in het ANV niet gebeurde. De vereniging verschafte bovendien financiële steun aan uitgeweken activisten in NederlandBorms werd in april 1925 benoemd tot erelid. Het ideaal van de vereniging was de totstandbrenging van een Groot-Nederland Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer , dat het einde van de Belgische staat zou betekenen. Het werd echter aan de leden overgelaten de nadruk te leggen op de politieke of de culturele dimensie van dit ideaal. Zo werd in De Dietsche Gedachte in de jaren 1930 het federalisme Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer (Vlaamse staatkundige autonomie binnen een Belgisch kader) niet onmiddellijk verketterd. Het karakter van de Bond was intellectualistisch. Het grote publiek werd niet bereikt. De leden kwamen in het algemeen uit een conservatief milieu waarin echter een sterk nationalistisch sentiment leefde. Ook de socialist Hendrik Brugmans Brugmans, Hendrik
Hendrik Brugmans (1906-1997) was Groot- en later Heel-Nederlander, socialist en na de Tweede Wereldoorlog vooral een onvermoeibare pleitbezorger van de Europese integratie. Lees meer leverde af en toe een bijdrage aan Dietsche Gedachte.
1920-1930: beperkt bereik
In Vlaanderen vond De Dietsche Bond niet zoveel weerklank. Zijn visie was vaak te theoretisch, evenals die van de groep rond het radicale Vlaams-nationalistische en Groot-Nederlandse weekblad Vlaanderen (1922-1933) Vlaanderen (1922-1933)
Vlaanderen was een radicaal Vlaams-nationalistisch weekblad dat verscheen tussen 1922 en 1933. Het stond voor het grootste deel onder leiding van Robrecht de Smet en Josué de Decker. Het ... Lees meer ( Josué de Decker De Decker, Josué
Classicus Josué de Decker (1879-1953) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een kopstuk van het activisme en hoogleraar aan de vernederlandste Gentse universiteit. Daarna week hij uit naar N... Lees meer ), waarmee de Bond wel contact had. In de Bond genoten figuren als Frederik C. Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer , Adriaan Loosjes Loosjes, Adriaan
De Nederlandse jurist Adriaan Loosjes (1883-1949) was een van de oprichters van De Dietsche Bond. Als voorstander van een staatkundig Groot-Nederland bekritiseerde hij de gematigde, cult... Lees meer , Leo Simons Simons, Leo
De Nederlandse uitgever en journalist-publicist Leo Simons (1862-1932) zette zich gedurende bijna een halve eeuw op diverse manieren in voor de Vlaamse en de Groot-Nederlandse beweging.... Lees meer , Hendrik Burger Burger, Hendrik
Hendrik Burger (1864-1957) was een Nederlandse arts-specialist en hoogleraar, die zich via De Dietsche Bond, waarvan hij van 1931 tot 1941 de voorzitter was, inzette voor de Groot-Nederl... Lees meer , Willem van Es Van Es, Willem
De Nederlander Willem van Es (1886-1943) was betrokken bij verschillende culturele en politieke Groot-Nederlandse initiatieven zoals (respectievelijk) het Algemeen-Nederlands Verbond en ... Lees meer en Marcel Minnaert Minnaert, Marcel
De vrijzinnige flamingant en Groot-Nederlander Marcel Minnaert (1893-1970) was ook een overtuigde links-radicaal en (atoom)pacifist. Vanaf het begin van de jaren 1920 tot zijn emeritaat a... Lees meer veel aanzien.
De Bond speelde een belangrijke bij de acties tegen het Belgisch-Nederlands Verdrag in de jaren 1925-1927, waartegen de vereniging fel protesteerde. Het ging daarbij niet in de eerste plaats om bedreigde Nederlandse economische belangen. Men zag in het verdrag vooral een poging om Franse en Waalse invloed op te dringen. Het kernprobleem was de aantasting van de Nederlandse soevereiniteit op de Schelde, die opengesteld zou worden voor Belgische oorlogsschepen.
Niet alleen een gebrek aan financiële slagkracht, ook interne strubbelingen zetten een rem op het bereik van De Dietsche Bond. Een kern slaagde er in 1930 uiteindelijk wel in om naar aanleiding van het Belgische eeuwfeest in Vlaanderen alternatieve herdenkingsinitiatieven op te zetten, waarbij de Belgische revolutie Belgische Revolutie
De Belgische Revolutie is de naam van de opstand van 1830-1831 in de zuidelijke provincies van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden van koning Willem I. De opstand leidde tot de splits... Lees meer werd herdacht vanuit het verliezende standpunt. Het grootste probleem was wellicht dat de Bond ondanks zijn vele Vlaamse leden in hoofdzaak een Nederlandse organisatie bleef.
De vereniging botste bovendien op de nodige argwaan bij centrumorganisaties, figuren en -periodieken, en moest regelmatig in het verweer. Zo verweet de Dietsche Bond in 1930 bladen zoals De Groene Amsterdammer een verkeerd beeld van de Dietse beweging op te hangen: ‘U, die dit leest, heeft men vermoedelijk wijsgemaakt, dat de Groot-Nederlanders of Dietschers gevaarlijke droomers, dwepers en dwazen zijn, die zonder nuchteren kijk op de werkelijkheid, fantastische plannen koesteren tot stichting van een Groot-Nederlandsch Rijk, annexionisten, die op een oorlog met België aansturen, de Vlaamsche provinciën bij Nederland willen inlijven, enz. enz. Geloof dit toch niet!’
De Dietsche Bond speelde rond 1934 met het idee om een federatie van verenigingen op te richten om de samenwerking tussen Groot-Nederlandse actiegroepen concreter gestalte te geven en tot een schaalvergroting te komen. Ook Groot-Nederlandsgezinde socialisten als Pieter Ursi Ursi, Pieter
Pieter Ursi (1877-1937) was geëengageerd in het Leuvense socialisme. Tijdens WOI was hij betrokken bij het activisme en was hij lid van de Raad van Vlaanderen. Nadien vestigde hij zich i... Lees meer en Leo Magits Magits, Leo
Leo Magits (1899-1990) was tijdens de Eerste Wereldoorlog betrokken bij het activisme. Later was hij secretaris van de Centrale Volksopvoeding voor Vlaanderen en directeur van de Arbeider... Lees meer waren dat idee niet ongenegen. Zover kwam het uiteindelijk niet, omdat het federatieplan door sommige Groot-Nederlanders te bureaucratisch werd bevonden.
Jaren 1930: De Bond en de opkomst van het fascisme
In de jaren 1930 werd de positie van De Dietsche Bond verzwakt door het opkomende fascisme, dat zich in Vlaanderen manifesteerde via onder meer het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer (Verdinaso) en het Vlaams Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV), en in Nederland via de Nationaal-Socialistische Beweging Nationaal-Socialistische Beweging
De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) was een Nederlandse politieke partij, op 14 december 1931 opgericht en geleid door Anton Mussert. Lees meer (NSB): organisaties die zich eveneens op Groot Nederland beriepen, maar gekant waren tegen de Dietsche Bond, wiens in (partij)politiek en ideologisch opzicht neutrale standpunt voor wrevel zorgde. Zo hekelde het Verdinaso de zogenaamde marxistische invloeden binnen de vereniging, waarmee gedoeld werd op de gewezen activist en communist Jef van Extergem Van Extergem, Jef
Jef van Extergem (1898-1945) was een Vlaamsgezinde, eerst socialistische en later communistische politicus. Lees meer . Op bevel van Verdinaso-leider Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer trad Wies Moens Moens, Wies
Lees meer uit vereniging. Ook enkele Nederlandse dinaso’s namen ontslag. In NSB-kringen (Volk en Vaderland) en binnen het VNV werd De Dietsche Bond zowaar als een 'mantelorganisatie van Moskou' gezien. Meer bepaald de communistische voorkeuren van gewezen activist Marcel Minnaert waren een doorn in het oog, hoewel Minnaert zelf het er in Dietsche Gedachte op hield dat hij een socialist was. Ook Pieter Ursi moest het ontgelden.
Hoewel enkele uithangborden van de vereniging zoals bestuurslid Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer en medeoprichter Anton van Vessem toetraden tot respectievelijk het VNV en de NSB, bleken de meesten leden van de Dietsche Bond ondertussen afkerig van de fascistische beweging(en) Kan men in Dietsche Gedachte weliswaar uitingen van waardering voor het nationaalsocialisme als ideologie terugvinden zijn, dan werd een gelijkschakeling met de nationaalsocialisten in Nederland in de regel uitdrukkelijk afgewezen. De NSB werd in Dietsche Gedachte het recht ontzegd om zich met de Dietsche beweging te vereenzelvigen en Het VNV viel kritiek te beurt vanwege zijn akkoord met het Waalse Rex Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer in 1936, dat een ‘slag in het gezicht van de Groot-Nederlanders’ werd genoemd, omdat het volgens de Bond de eenheid van België en de Belgische monarchie in stand hield.
De Bond tijdens de Tweede Wereldoorlog
Overeenkomstig zijn neutrale opstelling beoordeelde De Dietsche Bond politieke partijen en bewegingen vooral op grond van hun politieke Groot-Nederlandse verdiensten en ideeën. Die lijn werd doorgetrokken tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer . Het nam niet weg dat de vereniging na de Duitse inval in mei 1940 enige hoop koesterde dat de bezetter de Dietse gedachte gunstig gezind zou zijn. De Dietse strijd werd in dat verband voorgesteld als onderdeel van een ‘eeuwige wrijving tussen het Germaanse en Romaanse ras’ (september 1940).
In augustus 1940 nam De Dietsche Bond het initiatief om alle Groot-Nederlands denkende verenigingen te verenigen in een Verbond van Heel-Nederlandsche Vereenigingen in Noord-Nederland Verbond van Heel-Nederlandsche Vereenigingen in Noord-Nederland
Het Verbond van Heel-Nederlandsche Vereenigingen in Noord-Nederland was een Groot-Nederlands federatief verenigingsverband (1940-1941). Lees meer . Van het plan kwam nauwelijks iets terecht, aangezien in het volgende jaar (1941) De Dietsche Bond door de Duitse bezetter verboden werd, zoals trouwens alle Dietse verenigingen.
Het archief van de Dietsche Bond is integraal bewaard gebleven. Het is raadpleegbaar in het Brabants Historisch Informatie Centrum in Den Bosch. De Dietsche Gedachte en Dietsche Stemmen zijn digitaal raadpleegbaar op www.delpher.nl.
Literatuur
— De Dietsche Bond, in: Gazet van Brussel, 7 maart 1918.
— W. van Es, Onjuiste voorlichting, in: De Dietsche Gedachte, 1932, p. 145.
— De breuk tussen Tusschen het Verdinaso en den Dietsche Bond, in: Dietsche Gedachte, jg. 9, 1934, nr. 1-2, pp. 6-7.
— De uitlatingen van Mr. Van Vessem in de Eerste Kamer, in: Dietsche Gedachte, jg. 11, 1936, nr. 4, p. 4.
— Een brief van dr. Minnaert, in: Dietsche Gedachte, jg. 11, 1936, nr. 12, p. 127.
— A.W. Willemsen, Het Vlaams-nationalisme. De geschiedenis van de jaren 1914-1940, 19692. — L. Wils, Vlaanderen, België, Groot-Nederland. Mythe en geschiedenis, 1994.
— S. van Clemen, De steunverlening van de Dietsche Bond aan de uitgeweken activisten, in: WT, jg. 59, 2000, nr. 4, pp. 230-242.
— S. van Clemen, De herdenking door de Dietsche Bond in 1930 van 100 jaar Belgische onafhankelijkheid, in: WT, jg. 61, 2002, nr. 4, pp. 220-228.
— S. van Clemen, De houding van de Dietsche Bond tegenover Joris Van Severen en het Verdinaso, in: Jaarboek Joris Van Severen, vol. 8, 2004, pp. 175-184.
— S. van Clemen, De houding van de Dietsche Bond tegenover de Frontpartij en het Vlaamsch Nationaal Verbond, in: P.J. Verstraete (red.), Cahiers Staf De Clercq. Bijdragen ter bevordering van de studie van Staf De Clercq en zijn tijdgenoten, vol. 4. 2010, pp. 57-74.