Vooruit (1884-1991)

Vooruit werd in 1884 gesticht door Edward Anseele Anseele, Edward
Edward Anseele (1856-1938) was een Gents socialist en lag in 1885 mee aan de basis van de Belgische Werkliedenpartij. Hij was decennialang een van de tenoren van het socialisme in België.... Lees meer als het eerste socialistische dagblad in Vlaanderen. Het blad werd genoemd naar de in 1881 ontstane coöperatie Vooruit.

De eerste socialisten in Gent colporteerden het weekblad De Werker De Werker
De Werker was een Antwerps socialistisch weekblad, dat werd opgericht in 1868 en in 1914 opging in Volksgazet. Lees meer . In 1879 startten ze met de uitgave van een eigen weekblad, De Volkswil, dat vanaf januari 1882 werd vervangen door De Toekomst. Ondertussen was (in 1881) de coöperatieve maatschappij Vooruit opgericht, waarvan de benaming refereerde naar een oudere, progressief-radicale weversmaatschappij. In 1883 startte men met de uitgave van Vooruit! Volksalmanak voor Noord- en Zuidnederland. In 1884 besloten de Gentse socialisten, naar aanleiding van de verkiezingen voor de werkrechters- en gemeenteraden, een dagelijks propagandablad uit te geven, waarop de leden van de maatschappij Vooruit gratis een maand lang zouden worden geabonneerd.

De beginjaren

Het eerste nummer van Vooruit rolde van de persen op 31 augustus 1884, en werd op een ruime oplage van 15.000 exemplaren verspreid. Anseele werd hoofdredacteur, werkte mee in de drukkerij en leverde stof voor het romanfeuilleton dat het blad een populaire basis moest geven, een techniek die de socialisten al eerder hadden uitgeprobeerd met de publicatie van De verborgenheden des volks (Eugène Sue) en Anseeles roman Voor het volk geofferd. Anseele zou trouwens later voor de eerste vertaling van Germinal van Emile Zola zorgen.

Tijdens de kiescampagne in 1884 publiceerde het blad een aantal gematigd flamingantische standpunten: men moest immers de gunst zien te verwerven van een kiespubliek waarvan de kleinburgerij, maar ook de arbeidersaristocratie (voor de werkrechtersraden) een belangrijk segment vertegenwoordigde. Met de oprichting van de Belgische Werkliedenpartij Belgische Werkliedenpartij
Lees meer (BWP) in 1885 werd Vooruit de officieuze spreekbuis van de BWP in Vlaanderen.

Tot aan de Eerste Wereldoorlog werd de krant achtereenvolgens geleid door Ferdinand Hardijns Hardijns, Ferdinand
Ferdinand Hardijns (1864-1927) was een Gentse socialistische journalist en politicus die het primaat verdedigde van de sociale strijd op de taalstrijd. Lees meer (een gewezen vlasbewerker, bekend om zijn polemische stijl) en de vroegere onderwijzer Aimé Bogaerts, bezieler van de socialistische vrijdenkersorganisatie in Gent, die in 1909 hoofdredacteur werd. Beiden stonden niet bepaald bekend om een flamingantische houding. Inzake de eisen van de Vlaamse beweging bleef Vooruit trouw aan het minimalistische Minimalisten
De zogenaamd minimalistische flaminganten probeerden het eisenprogramma voor de Vlaamse beweging, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog onder de leiding van Frans van Cauwelaert was tot stan... Lees meer Gentse partijstandpunt, en ventileerde – vooral na de intrede van de socialisten in het Gentse schepencollege in 1909 – veel kritiek op de flaminganten die in symbiose ageerden met dissidente socialisten. Het is tegen die achtergrond dat men de artikelenreeks moet situeren die Anseele in 1913 publiceerde over Vooruit en de Vlaamsche beweging.

Ondertussen was – naast de Volksdrukkerij – een aparte coöperatieve uitgeversmaatschappij opgericht, Het Licht (1908), die vanaf begin 1909 de uitgever werd van Vooruit. Aan het einde van de jaren 1930 werd de Volksdrukkerij opgeslorpt door Het Licht, die voortaan ook drukker van Vooruit zou worden. Tot 1913 bleef Vooruit de belangrijkste spreekbuis van de Vlaamse sociaal-democratie. Toch bleef de verspreiding beperkt. Toen in 1913 in Antwerpen Volksgazet werd opgericht werd de territoriale verdeling tussen beide socialistische bladen bezegeld.

De Eerste Wereldoorlog en het interbellum

Tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer bleef Vooruit verschijnen onder Duitse censuur, en occasioneel werden er ook meer flamingantische standpunten in gepubliceerd. In 1915 begon Vooruit een Zondagsblad te publiceren als ‘letterkundig bijblad van Vooruit’. Hierin werd werk gepubliceerd van onder meer Virginie Loveling Loveling, Virginie
Virginie Loveling (1836-1923) was een Vlaamse, vernieuwende en vaak uitgesproken geëngageerde schrijfster. Ze was de zus van Rosalie Loveling en de tante van Cyriel Buysse. Lees meer , Cyriel Buysse Buysse, Cyriel
Cyriel Buysse (1859-1932) was een invloedrijk auteur van naturalistische romans en toneelstukken. Lees meer , Maurits Sabbe Sabbe, Maurits
Maurits Sabbe (1873-1938), zoon van Julius Sabbe, was een Germaans filoloog, een Vlaamsgezinde liberaal en een vrijzinnige letterkundige, hoogleraar en conservator van het museum Plantin-... Lees meer en Paul Kenis Kenis, Paul
Lees meer . Na de oorlog werd – inspelend op de massale golf van nieuwe potentiële lezers – in moderne stijl een grootscheepse promotiecampagne op touw gezet, met onder meer een (gesproken) film rond het dagblad Vooruit. Op het populaire niveau werd enerzijds de sportredactie uitgebouwd, terwijl anderzijds vanaf 1928 de culturele rubriek ‘Geestesleven’ gestoffeerd werd door progressieve intellectuelen als Paul-Gustave van Hecke Van Hecke, Paul-Gustave
Paul-Gustave van Hecke (1887-1967) was een Vlaamse schrijver, couturier en galeriehouder. Tijdens de Eerste Wereldoorlog flirtte hij met het activisme. Hij is vooral bekend als promotor v... Lees meer , Emile Langui, Frits van den Berghe Van den Berghe, Frits
Lees meer , Achilles Mussche Mussche, Achilles
Achilles Mussche (1896-1974) was een socialistisch en flamingantisch geïnspireerde leraar en dichter, die zich in zijn jonge jaren engageerde in het activisme en begin jaren 1920 mee aan ... Lees meer , Paul Rogghé en anderen. In die periode engageerde de redactie (waartoe nu ook Daan Boens Boens, Daan
Daan Boens (1893-1977) was kunstenaar, dichter en journalist. Als socialistisch politicus ijverde hij voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Lees meer en Joris de Leeuw De Leeuw, Joris
Lees meer behoorden; hoofdredacteur werd Marinus de Rijcke) zich ook in de nieuwe 'demanistische' partijlijn rond het Plan van de Arbeid en het Front van den Arbeid, en gaf ruim plaats aan de Vlaamse profilering die de BWP aannam vanaf de jaren 1937-1938. Dit uitte zich onder meer in de slogan ‘Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Vooruit’, die men in 1938 als vlag van een promotiecampagne gebruikte. Als bijproduct van Vooruit, naast de jaarlijkse uitgave van de Volksalmanakken, verdienen ook de Eén Mei-albums een bijzondere vermelding: daaraan werkten Adema van Scheltema, Paul de Mont De Mont, Paul
Paul de Mont (1895-1950) was toneelschrijver, journalist en hoofdredacteur van verschillende kranten. Als leidende figuur van Rex-Vlaanderen zette hij zich voor in voor de samenwerking va... Lees meer , Garmt Stuiveling Stuiveling, Garmt
Garmt Stuiveling (1907-1985) was een Nederlandse dichter en letterkundige. Lees meer , August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer en Leo Magits Magits, Leo
Leo Magits (1899-1990) was tijdens de Eerste Wereldoorlog betrokken bij het activisme. Later was hij secretaris van de Centrale Volksopvoeding voor Vlaanderen en directeur van de Arbeider... Lees meer mee.

Van de Tweede Wereldoorlog tot de overname (1991)

Op 17 mei 1940 werd de uitgave wegens oorlogsomstandigheden gestaakt. In de wondere zomer van 1940 speelde Hendrik de Man De Man, Hendrik
Lees meer met de gedachte van Vooruit de spreekbuis van zijn collaboratiepolitiek te maken, onder meer als orgaan van het nieuwe eenheidssyndicaat, de Unie van Hand- en Geestesarbeiders Unie van Hand- en Geestesarbeiders
Tijdens de Duitse bezetting in 1940-1945 probeerden Belgische vakbonden, zoals het Christelijk Vakverbond (ACV) en het Belgisch Vakverbond (BVV), hun positie te behouden. Onder druk van D... Lees meer . Eind januari 1941 werd een Duits Verwalter aangesteld, en verscheen Vooruit! (met uitroepteken) als een zogenaamd 'gestolen blad'. De nieuwe richting bleek onder meer ook uit een terug aanknopen bij figuren uit een verondersteld Vlaams-socialistisch verleden zoals Emile Moyson Moyson, Emiel
Lees meer .

Op 6 september 1944 werden de gebouwen van Het Licht ingenomen door leden van de socialistische weerstand, en op diezelfde dag liep een bevrijdingsnummer van de persen. August Balthazar Balthazar, August
De Vlaamsgezinde socialist August Balthazar (1893-1952) was tijdens het interbellum een van de sterkhouders van de Belgische Werkliedenpartij in Gent. Van 1938 tot 1944 was hij minister.... Lees meer , de vooroorlogse directeur, keerde uit Londen terug, maar hem werd duidelijk gemaakt dat er voortaan een cumulverbod was tussen politieke mandaten en een functie in het dagblad. Hij moest de kritiek incasseren dat hij geen voldoende uitleg kon verschaffen met betrekking tot de fondsen die hij tijdens de drôle de guerre op een Londense bank had gedeponeerd, met de bedoeling in Engeland een socialistisch dagblad uit te geven. Bijgevolg verdween hij uit de Gentse partijleiding, en werden de directie en redactie door anderen overgenomen.

Na de oorlog engageerde Vooruit zich – onder meer met redacteur Georges Hamers Hamers, Georges
Georges Hamers (1906-1954) was een socialistisch journalist. Hij werkte voor de krant Vooruit, maar sloot zich tijdens de bezetting aan bij het verzet. Na de oorlog publiceerde hij twee b... Lees meer – in de repressie Repressie
Lees meer politiek: de processen die men zelf inspande tegen de verantwoordelijken voor het 'stelen' van Vooruit, De Rijcke en Désiré Cnudde, eindigden echter op een vrijspraak voor deze laatsten. Een gerechtelijke procedure tegen Balthazar bleef uiteindelijk ook zonder gevolg.

De vooroorlogse politiek werd voortgezet door respectievelijk Gaston Crommen en August de Block De Block, August
August de Block (1893-1979) kwam als socialistisch partijbestuurder, politiek mandataris en krantendirecteur op voor de belangen van de Vlamingen. Tot het eind van zijn leven bleef hij ec... Lees meer : nadruk op sport- en populaire verslaggeving aan de ene kant, een culturele rubriek met figuren als Raymond Herreman Herreman, Raymond
Lees meer , Louis-Paul Boon Boon, Louis Paul
In zijn streven naar zelfontwikkeling omarmde Louis Paul Boon (1912-1979) begin jaren 1930 de radicaal-linkse strekking binnen de Vlaamse beweging. Zijn ideaal – een republiek van vrije V... Lees meer , Johan Daisne, Richard Minne Minne, Richard
Lees meer , Mussche en anderen aan de andere kant. Het status-quo qua gebiedsverdeling met Volksgazet bleef onverminderd behouden: 99% van de oplage werd (nog in 1971) afgenomen in de beide Vlaanderen (waarvan vier vijfde in de provincie Oost- Vlaanderen alleen). Vanaf 1965 werden voorstellen tot fusie met Volksgazet geformuleerd, maar concrete besprekingen in 1974 draaiden uiteindelijk enkel op een modernisering van Vooruit uit.

Vanaf 1974 begon een jonge redactieploeg onder leiding van Bob van de Voorde aan een facelift van het oude partijdagblad. Aarzelend stemde de nieuwe redactie zich qua standpunten af op het meer Vlaamsgezinde profiel dat de partij zich na een periode van Belgisch unitarisme aanmat.

Op 1 december 1978 werd Vooruit overgenomen door de nieuwe naamloze vennootschap De Roos die het onafhankelijke progressieve dagblad voor Vlaanderen De Morgen uitgaf: Vooruit werd een kopblad, de titel voor de Gentse editie van De Morgen, tot de titel in 1991 verdween. Toevallig of niet viel die omvorming samen met het verzelfstandigingsproces van de Vlaamse (Belgische) Socialistische Partij ((B)SP) onder leiding van Karel van Miert Van Miert, Karel
Lees meer . Hoewel de krant in naam onafhankelijk was van de partij, zou ook het nieuwe, autonome profiel van de 'Vlaamse Socialisten' een klankbord krijgen in haar kolommen. In 1984 vierde (de titel) Vooruit zijn eeuwfeest. Twee jaar later ging de oude uitgeverij Het Licht over kop. Op 6 juni 1991, 107 jaar oud, verdween de titel Vooruit tijdens een zoveelste herstructureringsfase van De Morgen (de fusie met de naamloze vennootschap Hoste J.) definitief in de annalen van de geschiedenis. Enkel in de Gentse partijkringen, vooral door de socialistische burgemeester Gilbert Temmerman, zelf een oudgediende van Vooruit, werden nog enkele vergeefse pogingen gedaan om dit symbool van meer dan een eeuw Gents socialisme te redden.

De rol van Vooruit als Vlaams dagblad ligt niet zozeer op het vlak van de standpunten die het innam tegenover de Vlaamse eisen. Haar rol was er vooral een van Nederlandstalige cultuurspreiding in Vlaanderen, en dit ondanks een eerder beperkte oplage (schommelend tussen de 10.000 à 30.000 exemplaren in de beginperiode en een 33.000 aan het begin van de jaren 1970), en ondanks het feit dat zijn cultuurspreidende functie beperkt bleef tot de eigen socialistische achterban.