Studentenbeweging in Gent

De stichting van 't Zal wel Gaan

De eerste groepering van Vlaamsgezinde studenten aan de Université de Gand ontstond in 1852. Toen werd door Julius Vuylsteke Vuylsteke, Julius
Lees meer in de poësisklas van Jacob F. Heremans Heremans, Jacob
Lees meer aan het Gentse atheneum een Vlaamse kring onder de kenspreuk 'Klauwaert en Geus' gesticht. Deze kring droeg de naam Taalminnend Studentengenootschap 't Zal wel gaan 't Zal Wel Gaan
Lees meer . Vanaf 1853-1854 trok het 't Zal naar de universiteit. Een van de eerste eisen die het jonge studentengenootschap formuleerde, was de benoeming van een titularis voor de enkel op papier bestaande cursus in de Nederlandse letterkunde. De - facultatieve - ‘Cours de Littérature Flamande’ kwam er vanaf het academiejaar 1854-1855. Heremans werd de eerste docent Nederlandse literatuur in Gent.

Heremans' charisma als atheneumleraar en professor leverde de Vlaamse beweging belangrijke voortrekkers op: Vuylsteke, Tony Bergmann Bergmann, Anton
Anton Bergmann (1835-1874), zoon van George Bergmann, was een Lierse advocaat, Vlaamsgezind liberaal polemist, historicus en vernieuwend schrijver. Lees meer , Emiel Moyson Moyson, Emiel
Lees meer , Adolphe Dufranne, Paul Fredericq Fredericq, Paul
Paul Fredericq (1850-1920) was een vooraanstaande Gentse historicus, die als de officieuze ideoloog van het liberaal flamingantisme kan worden  omschreven. Als rector van de Gentse univer... Lees meer , Julius de Vigne De Vigne, Julius
Julius de Vigne (1844-1908) was een Gentse advocaat en een Vlaamsgezind liberaal politicus. Hij was actief in talrijke Gentse Vlaamsgezinde liberale verenigingen. In het belang van de lib... Lees meer , Julius Sabbe Sabbe, Julius
Lees meer . Hun engagement stond in de lijn van ’t Zal Wel Gaan in het teken van ‘Klauwaert en Geus’: Vlaams en vrijzinnig Vrijzinnigheid
Dit artikel belicht de relatie tussen de Vlaamse beweging en de vrijdenkersbeweging van de 19de eeuw tot nu. Lees meer . Velen van hen combineerden dat engagement met een uitgesproken sociale bewogenheid en een actieve inzet voor de opkomende Gentse arbeidersbeweging.

Onder meer door de zaak-Hubert Brasseur (1856), die door zijn rationele filosofie-onderwijs een ultramontaanse reactie had teweeggebracht, trad het geuzen Geuzen
De Geuzen waren opstandige edelen in de 16de-eeuwse Nederlanden, die rebelleerden tegen de Spaanse overheersing. Eind 19de eeuw groeide de term ‘geus’ in Vlaanderen uit tot een populair h... Lees meer karakter van 't Zal wel Gaan op de voorgrond. De Université de Gand bevond zich in het middelpunt van de levensbeschouwelijke strijd (zie Hoger onderwijs in Gent Hoger onderwijs in Gent
Met de vernederlandsing in 1930 als hoogtepunt is de Gentse universiteit een belangrijk strijdpunt geweest in de Vlaamse beweging. Van het Latijn uit 1817 tot het Engels van vandaag: het ... Lees meer ). Verschillende bisschoppelijke aanvallen en banvloeken werden in de jaren 1850 gericht tegen het zogenaamde goddeloze onderwijs dat er verstrekt werd. Op zijn beurt leidden die tot een antiklerikale reactie, waarin 't Zal wel Gaan zich niet onbetuigd liet. Paus Pius IX vaardigde in 1857 een breve uit waarin uitdrukkelijk de eerste literaire bundel (Noord en Zuid) van het studentengenootschap veroordeeld en op de index werd geplaatst.

Gé Catholique en Gé Libérale

Als Klauwaerts hadden de Zallers een Franstalig blok tegenover zich, dat vanaf de jaren 1870 de Gentse studentenbeweging domineerde. Het viel uiteen in twee 'Générale's' die als overkoepelende studentengenootschappen binnen hun levensbeschouwelijke zuil een veelheid aan kringen en genootschappen groepeerden. De Gé Libérale was opgericht in 1875, de Gé Catholique volgde in 1880. Het aanvankelijke liberale overwicht werd na 1884 stelselmatig tenietgedaan, en omstreeks 1900 waren de katholieke studenten in de meerderheid.

Elk van de Ge's beschikte over een studentenhuis en gaf een studentenalmanak uit, cultiveerde een repertoire aan studentenrituelen en -tradities en gaf onderdak aan verschillende levensbeschouwelijk verwante kringen. De Gé Catholique deed dit bijvoorbeeld aan het Taalminnend Studentengenootschap De Rodenbach's Vrienden Rodenbach's Vrienden (1887-1923)
Lees meer en de Société Littéraire et Scientifique, waarvan de katholieke letterkundige en intellectueel Firmin van den Bosch de bezieler was.

Binnen de Gentse studentenbeweging lag het hoofdaccent op de machtsstrijd tussen dit katholieke en liberale blok; de geuzenstrijd, die bijvoorbeeld in de schoolstrijd en verkiezingstijd tot uiting kwam, stond in de belangstelling van de studenten voorop. Daarbinnen ijverden aan katholieke zijde Rodenbach's Vrienden en aan vrijzinnige zijde 't Zal wel Gaan voor de Vlaamse eisen.

Er werd door 't Zal wel Gaan ook een poging ondernomen om, naar het model van de Duitse Burschenschaften, de flamingantische studenten te groeperen, ongeacht hun ideologische of levensbeschouwelijke overtuiging. Maar het in 1869 opgerichte Vlaams studentencorps Vlamingen Vooruit Vlamingen Vooruit
Vlamingen Vooruit was een Vlaamse en vrijzinnige organisatie in Brussel die in 1858 onder impuls van Eugène van Bemmel in Brussel werd opgericht. Het programma eiste de gelijkberechtiging... Lees meer was geen lang leven beschoren. Succesvoller werd de latere samenwerking rond de studentencongressen. Op 7 juni 1899 besloten de Rodenbach's Vrienden het 't Zal uit te nodigen voor het eerste algemeen Vlaams studentencongres, wat een ontdooiing in de voordien gespannen verhoudingen betekende. Het principe om de confessionele tegenstellingen te bevriezen en alle energie te richten op de vernederlandsing van de universiteit was ingegeven door Julius Mac Leod Mac Leod, Julius
Julius Mac Leod (1857-1919) was hoogleraar plantkunde aan de Gentse universiteit en een Vlaamsgezinde progressieve liberaal. Hij was een belangrijke pleitbezorger van de vernederlandsing ... Lees meer . Via de studentencongressen, die tussen 1899 en 1906 gehouden werden, vonden de Vlaamse studenten elkaar in een gezamenlijke strijd.

In februari 1906 blies de Société Générale des Etudiants Libéraux bij haar dertigste verjaardag verzamelen. Het meerdaagse evenement werd bekroond met een optocht van tientallen liberale kringen, werkmansverenigingen, fanfares en clubs. (Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis)

Strijd voor de vernederlandsing

Ondertussen waren er de eerste verwezenlijkingen op het terrein, met de taalwetten op het gebruik van het Nederlands in strafzaken (1873), bestuurszaken (1878) en het middelbaar rijksonderwijs (1883). Aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte kwamen ‘Vlaamse Normale Secties’ om leerkrachten op te leiden die in het Nederlands les zouden geven aan de athenea. Een aantal hoogleraren, onder wie Paul Fredericq Fredericq, Paul
Paul Fredericq (1850-1920) was een vooraanstaande Gentse historicus, die als de officieuze ideoloog van het liberaal flamingantisme kan worden  omschreven. Als rector van de Gentse univer... Lees meer (de opvolger van Heremans), Adolf de Ceuleneer De Ceuleneer, Adolf
Lees meer en Pierre Hoffmann Hoffmann, Pierre
De in Luxemburg geboren Pierre Hoffmann (1851-1918) was classicus, filosoof en in 1916-1918 rector van de Vlaamse Hogeschool. Lees meer , schakelde over op het Nederlands. In de natuurwetenschappelijke richting zorgde de in 1885 aangestelde Mac Leod voor een belangrijke dynamiek, onder meer met het Kruidkundig Genootschap Dodonaea Kruidkundig Genootschap Dodonaea
Lees meer . Dat alles bracht de vernederlandsing van het hoger onderwijs Hoger onderwijs
De evolutie van het Vlaamse hoger onderwijs werd gekenmerkt door een moeizame vernederlandsingspolitiek, gaande van het vroegste verschijnen van Nederlandstalig onderwijs tot de integrale... Lees meer volop in de belangstelling als actie- en strijdpunt.

De Vlaamse studentenbeweging speelde daarbij haar rol. Artikel 2 van de statuten van de in 1887 gestichte Rodenbach's Vrienden was duidelijk: ‘De gilde heeft tot doel niet alleen het bewerken eener nauwe verbroedering tusschen de Vlaamsche katholieke studenten, maar ook het verdedigen der Vlaamsche taalrechten en het voorstaan der zedelijke en stoffelijke belangen van het Vlaamsche volk.’ De kring stond bekend om haar letterkundige activiteiten én om haar voordrachten en discussies waarin het Vlaamse programma druk besproken werd. Maar de Rodenbachers namen ook deel aan betogingen, zoals de Coremans Coremans, Edward (1835-1910)
Advocaat Edward Coremans (1835-1910) was politicus voor de Meetingpartij en voorzitter van de Nederduitsche Bond. Gedurende 42 jaar was Coremans als kamerlid een leidende figuur van de Vl... Lees meer -betoging in februari 1889, en stelden memoranda en verzoekschriften op. Hetzelfde gold voor 't Zal. Het genootschap was intensief betrokken bij de stichting van Hooger Onderwijs voor het Volk Hooger Onderwijs voor het Volk
Hooger Onderwijs voor het Volk was de Nederlandstalige hogeschooluitbreiding van de Gentse universiteit, opgericht in 1892. Lees meer , de Nederlandstalige hogeschooluitbreiding van de Gentse universiteit opgericht in 1892. Het richtte in 1896 het 'referendum der intellectuelen' in, een groot referendum over de vernederlandsing waarvan het resultaat in de almanakken van 1897-1898 werd gepubliceerd. Het daaropvolgende jaar gingen de door de Rodenbachers en 't Zallers gezamenlijk ingerichte Studentencongressen van start.

Mobilisatie

De mobilisatie rond de vernederlandsing van de Gentse universiteit bereikte omstreeks 1900 een eerste hoogtepunt. Voorstanders werkten in de eerste en tweede Hoogeschoolcommissie praktische voorstellen uit voor de vernederlandsing van de universiteit. Die voorstellen leidden overigens tot spanningen binnen de Vlaamsgezinde vleugel, met een meer gematigd kamp rond Fredericq en een radicalere strekking rond Mac Leod. Tegenover die Vlaamse eisen mobiliseerde een tegenbeweging, in 1898 gegroepeerd in de Association Flamande pour la Vulgarisation de la Langue française en Flandre Association flamande pour la vulgarisation de la langue française
De Association flamande pour la Vulgarisation de la Langue française was een vereniging die ijverde voor het behoud van het Franstalige karakter van Vlaanderen. Ze was vooral in Gent acti... Lees meer , waaraan verschillende zogenoemde ‘ franskiljonse Franskiljon
'Franskiljon' is in het traditionele flamingantische discours de benaming van een voorstander en bevorderaar van de verfransing in Vlaanderen. Het begrip kenmerkt iemand die overtuigd is ... Lees meer ’ professoren en studenten hun medewerking verleenden.

Door die polarisatie verdrong het Vlaamsgezinde thema de levensbeschouwelijke tegenstellingen naar de achtergrond, ook in de studentenbeweging. Dat proces werd na de Eerste Wereldoorlog nog versterkt.

Affiche van het taalminnende studentengenootschap De Rodenbach’s Vrienden waarin werd gemobiliseerd voor Nederlandstalig hoger onderwijs, ca. 1900. (Stadsarchief Gent)

Op de Academische Raad belandde het thema van de vernederlandsing van de universiteit de eerste keer op 14 mei 1899 op de agenda. De tegenstanders domineerden nog het professorenkorps. De druk voor de vernederlandsing zwol intussen aan in de vorm van meetings, betogingen en straatrumoer, waarbij de studenten vaak de stoottroepen waren. De bekendste actie uit die tijd is de campagne van de ‘ Drie Kraaiende Hanen Drie Kraaiende Hanen
De ‘drie kraaiende hanen’ was de benaming voor de drie volksvertegenwoordigers die in 1910-1911 over de partijgrenzen heen een campagne voor de vernederlandsing van de Rijksuniversiteit G... Lees meer ’ – de socialist Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer , de katholiek Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en de liberaal Louis Franck Franck, Louis
De inzet van Louis Franck (1868-1937) voor de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs en de Gentse universiteit bracht hem rond 1910 op het hoogtepunt van zijn Vlaams-liberale roem.... Lees meer – in 1910 en 1911. Deze drie politici trokken met hun gezamenlijke eis tot de vernederlandsing van de Gentse universiteit door heel het land. Op 19 februari maakten ze hun opwachting in Gent, in het Nieuwe Cirkus in de Lammersstraat in een Vlaamse manifestatie waar volgens de toenmalige student (en latere rector) Edgard Blancquaert Blancquaert, Edgard
Edgard Blancquaert (1894-1964) was een neerlandicus die zich inspande voor de verspreiding van het Algemeen Nederlands. Hij ontpopte zich als antifascistische flamingant. Lees meer ‘revolutionaire elektriciteit in de lucht hing’. Het trio ontketende een ware volksbeweging. Met de vernederlandste Gentse universiteit als ultiem strijdpunt verzamelden ze meer dan honderdduizend handtekeningen en schaarden ze vijfhonderd gemeentebesturen achter zich.

In 1911 legden Huysmans, Franck en Van Cauwelaert een wetsvoorstel neer dat een geleidelijke vernederlandsing van de universiteit beoogde, een wetsvoorstel dat kans van slagen had, maar dat strandde in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog.

Studentenleiders

De Gentse studentenbeweging bood een klimaat waarin Vlaamsgezinden elkaar konden ontmoeten en zichzelf konden ontwikkelen gedurende de bijeenkomsten en activiteiten. Uit de rangen van Rodenbach en 't Zal waren belangrijke Vlaamse voormannen opgestaan, zoals René de Clercq De Clercq, René
Lees meer , Adiel Debeuckelaere Debeuckelaere, Adiel
Adiel Debeuckelaere (1888-1979) was een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij zou zijn imago vooral opbouwen dankzij zijn leidende rol in de Frontbeweging. Lees meer , Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer , Albert Kluyskens Kluyskens, Albert
Albert Kluyskens (1885-1956) was een Gentse hoogleraar die van groot belang is geweest voor de ontwikkeling van de Nederlandstalige rechtswetenschap. Lees meer , Hippoliet Meert Meert, Hippoliet
Hippoliet Meert (1865-1924) was de oprichter van het Algemeen-Nederlands Verbond. Hij ijverde voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit en engageerde zich tijdens de Eerste Were... Lees meer , Pieter Tack Tack, Pieter
De vrijzinnige flamingant Pieter Tack (1870-1943) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een van de leidende figuren van het activisme, onder andere als voorzitter van de Raad van Vlaanderen ... Lees meer en anderen. Sinds 1885 verenigden de oud-leden van het liberale studentenkamp zich in de Bond van Oudleden van 't Zal wel gaan, een initiatief waarbij behalve Fredericq en Mac Leod ook De Vigne, Vuylsteke en Leo Baekeland bij betrokken waren. In 1904 had een progressieve, socialistisch geïnspireerde vleugel van 't Zal zich afgescheurd in Ter Waarheid Ter Waarheid
De Gentse studentenkring Ter Waarheid ontstond eind 1904 als een afsplitsing van het liberale studentengenootschap ’t Zal Wel Gaan. De groep combineerde radicaal-flamingantische met maats... Lees meer , een intellectualistisch studentengenootschap dat de Vlaamse beweging vanuit een sociaal geëngageerd perspectief benaderde. Onder haar leden bevonden zich onder meer Paul van Oye Van Oye, Paul
Paul van Oye (1886-1969) was hydrobioloog en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Gent. Hij leverde als flamingant een cruciale bijdrage aan de vernederlandsing van het wetenschappelijke l... Lees meer , Oscar de Gruyter De Gruyter, Oscar
Lees meer , de gebroeders Jules Van Roy, Jules
Arts Jules Van Roy (1880-1940) was tijdens WOI lid van de Gentse groep van Jong-Vlaanderen en redactielid van De Bestuurlijke Scheiding. Ook was hij actief in de Vlaams Nationale Partij ... Lees meer en Alfons van Roy Van Roy, Alfons
Advocaat Alfons Van Roy (1882-1927) was in Gent politicus voor De Vlaamsche Blok. Tijdens WOI was hij lid van Jong Vlaanderen en lid van de Raad Van Vlaanderen. Hij overleed in Nederland... Lees meer , Adriaan Martens Martens, Adriaan
Lees meer , Paul Kenis Kenis, Paul
Lees meer , Reimond Kimpe Kimpe, Reimond
Reimond Kimpe (1885-1970) verhuisde na de Eerste Wereldoorlog naar Nederland om te ontsnappen aan gerechtelijke vervolging vanwege zijn activisme. Hij was er werkzaam in de huizen- en weg... Lees meer , Ferdinand Brulez Brulez, Ferdinand
Als radicale flamingant werkte Ferdinand Brulez (1887-1976) tijdens de Eerste Wereldoorlog nauw samen met de Duitse bezetter in de hoop een autonome Vlaamse staat te verwezenlijken. ... Lees meer , Irénée van der Ghinst, de gebroeders Antoon Picard, Antoon
Huisarts Antoon Picard (1881-1949) was tijdens WOI betrokken bij het Antwerpse activisme. Daarna was hij gemeenteraadslid voor de Frontpartij en medeoprichter van het Vlaamse Kruis. Tijd... Lees meer en Leo Picard Picard, Leo
De vrijzinnige flamingant en journalist-publicist Leo Picard (1888-1981) engageerde zich in het activisme, maar sloeg al in de nazomer van 1915 een andere weg in en verhuisde naar Nederl... Lees meer , Josué de Decker De Decker, Josué
Classicus Josué de Decker (1879-1953) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een kopstuk van het activisme en hoogleraar aan de vernederlandste Gentse universiteit. Daarna week hij uit naar N... Lees meer , George Sarton en Hendrik de Man De Man, Hendrik
Lees meer . Op organisatorisch vlak vond de Gentse studentenbeweging aansluiting bij enkele koepelverenigingen. In 1886 trad het 't Zal toe tot het Algemeen Verbond der Vlaamschgezinde Studenten. In 1889 zou deze vereniging omgevormd worden tot Verbond der Vlaamse Vrijzinnige Studentenkringen. Na de stichting van het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) in 1895 - door Meert, een oud-'t Zaller - werd in 1908 te Gent een ANV-studentenafdeling in het leven geroepen, met Albert Vlamynck Vlamynck, Albert
Albert Vlamynck (1886-1947) was tijdens WOI docent geschiedenis aan de Vlaamsche Hogeschool. Hij was ook lid van de Raad van Vlaanderen. Na de oorlog week hij uit naar Duitsland. Lees meer als voorzitter. Dit leidde in 1910 in Antwerpen tot de oprichting van een Algemeen Nederlandsch Studentenverbond, een vereniging die alle Nederlandstalige studentenkringen van Noord en Zuid omvatte. In die vereniging zetelden zowel liberale als katholieke studenten. Het Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer aspect herinnerde daarbij aan de ontstaansperiode van 't Zal wel Gaan, toen de verbondenheid met de 'stambroeders' uit het Noorden bezongen werd in de literaire bundels Noord en Zuid.

De Eerste Wereldoorlog

De periode van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer betekende ook voor de Vlaamse studentenbeweging een scharniermoment. Door de Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer van de bezetter kwam de Gentse universiteit al snel in het brandpunt te staan, met de oprichting in 1916 van de Vlaamsche Hoogeschool of zogenaamde Von Bissing-universiteit. Met de vernederlandsing van Gent kwam de bezetter tegemoet aan een van de vooroorlogse eisen van de Vlaamse beweging. Een minderheid van de Vlaamse studenten koos vanaf 1915 voor het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer en werd voorstander van de Duitse hulp om de Vlaamse eisen te verwezenlijken.

Begin 1916 nam een aantal Vlaamse studenten, vooral afkomstig uit de kringen van de vooroorlogse Vlaamsgezinde atheneumbonden met hun tijdschrift De Goedendag De Goedendag (1891-1940)
Lees meer , het initiatief om het Nationaal Vlaamsch Studentenverbond Nationaal Vlaamsch Studentenverbond
Het Nationaal Vlaamsch Studentenverbond (NVS), dat in 1916 werd opgericht in Utrecht, was een vereniging voor en door uitgeweken Vlaamse studenten met als voornemen aan de Rijksuniversite... Lees meer op te richten. Daarin werden alle Vlaamsgezinden verenigd die in Gent zouden studeren. Initiatiefnemers waren de Antwerpse studenten Robert van Genechten Van Genechten, Bob
Robert van Genechten (1895-1945) was een advocaat, docent en publicist. Hij was actief in het Vlaamsgezinde studentenleven en trad toe tot het activisme. Hij week uit naar Utrecht en groe... Lees meer , de laatste vooroorlogse hoofdredacteur van De Goedendag, en Geo van Tichelen Van Tichelen, Geo
Lees meer , die de eerste voorzitter werd. Het Studentenverbond organiseerde verscheidene studentenvergaderingen, met als doel propaganda te voeren voor de Vlaamsche Hogeschool. Het kreeg de actieve steun van een deel van de leden van de Katholiek Vlaamsch Oud-Hoogstudentenverbond Katholiek Vlaams Oud-Hoogstudentenverbond
Lees meer en van de Hoogeschoolbond. In deze organisaties zetelden een gezaghebbende Vlamingen die ook een grote invloed op de studenten uitoefenden, zoals Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer , Reimond Speleers Speleers, Reimond
Lees meer en Jules Persyn Persyn, Jules
Lees meer . Vanaf september 1916 organiseerden de studenten en de Hoogeschoolbond samen acties, meetings en handtekeningencampagnes ten voordele van de vernederlandsing van de Gentse universiteit.

Het aantal studenten dat zich uiteindelijk inschreef, overschreed nooit de vijfhonderd. Onderzoek heeft bovendien uitgewezen dat het niet alleen maar activisten waren. Een deel van de studenten schreef zich in om aan de verplichte tewerkstelling te ontsnappen. Bijna 70% was afkomstig uit Oost-Vlaanderen Oost-Vlaanderen
Dit artikel onderzoekt de vraag of en in welke mate de Vlaamse beweging in Oost-Vlaanderen een specifieke identiteit vertoonde. Lees meer .

Het Gentsch Studentencorps (1916-1918)

Onmiddellijk na de start van de vernederlandste universiteit werd besloten naar Nederlands voorbeeld een studentencorps op te richten. Op 27 oktober 1916 werd onder impuls van Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard Domela Nieuwenhuis Nyegaard, Jan
Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard (1870-1955) was predikant en pangermanist. Tijdens beide wereldoorlogen collaboreerde hij met de Duitse bezetter met de bedoeling een zelfstandig Vlaa... Lees meer het Gentsch Studentencorps Hou ende Trou Gentsch Studentencorps Hou ende Trou
Hou ende Trou – officieel het Gentsch Studentencorps Hou ende Trou (GSC) – was de overkoepelende studentenvereniging aan de door de Duitse bezetter vernederlandste Gentse universiteit (19... Lees meer (GSC) gesticht. Het zou als een koepel fungeren voor de faculteitskringen en thematische clubs en wilde in de geest van de activistische Godsvrede Godsvredefederatie
De Godsvredefederatie (1934-1935) was een organisatie van democratische Vlaams-nationalisten. Lees meer de traditionele partijpolitieke tegenstellingen overstijgen. Doelstelling van het corps was het vormen van een Vlaamse intellectuele elite en het op een hoger niveau brengen van de Vlaamse cultuur. Hou ende Trou werd geleid door een senaat die was samengesteld uit de presides van de faculteitskringen, met Arthur Mulier Mulier, Arthur
Arthur Mulier (1892-1979) engageerde zich als student in het activisme. Na de oorlog was hij eerst actief in de katholieke partij en daarna in het bedrijfsleven, waar hij pleitte voor ee... Lees meer als eerste corpspreses. In zijn eerste bestaansjaar telde het ongeveer tachtig leden. Het Corps gaf vanaf 1917 een eigen veertiendaags tijdschrift onder de naam Aula Aula (1916-1918)
Aula was het studententijdschrift aan de tussen 1916 en 1918 vernederlandste Gentse universiteit. Lees meer uit. Het blad publiceerde vooral literaire en wetenschappelijke bijdragen en werd – samen met De Goedendag – de spreekbuis van een jonge literaire, maar ook activistische avant-garde. Vrouwelijke studenten hadden in dit tijdschrift overigens een vaste rubriek, die hun de kans bood om pleidooien te houden voor de emancipatie van de (Vlaamse) vrouw (zie Gender Gender
Vrouwen en mannen kregen verschillende rollen binnen de Vlaamse beweging. De heersende verwachtingen spoorden echter niet altijd met de werkelijke genderverhoudingen en evolueerden boven... Lees meer ).

Openingsreceptie van het nieuwe studentenhuis van het Gentsch Studentencorps Hou ende Trou (GSC) op 3 juni 1918. Achter de tafel achteraan staat in het midden generaal Ludwig von Falkenhausen. Ook dominee Domela (met witte baard, links van de generaal) was die dag van de partij. (Universiteitsbibliotheek Gent)

Binnen het Corps bestond er nog een aantal kringen die van belang waren voor het Vlaamse studentenleven tijdens de oorlog. De studentensociëteit Uylenspiegel stond in voor het beheer van het studentenhuis en organiseerde het gezelligheidsleven. De belangrijkste en meest actieve kring was echter de Jan van Ruysbroeckkring, die eind november 1916 als katholieke studentenvereniging gesticht werd en tot doel had de Vlaams-katholieke studenten aan te groeperen. Lodewijk Dosfel Dosfel, Lodewijk
Lodewijk Dosfel (1881–1925) was een jurist die in de Vlaamse beweging bekendheid verwierf door zijn engagement in de Vlaamse katholieke studentenbeweging en in de campagne voor Vlaamse ta... Lees meer fungeerde als erevoorzitter. Hij probeerde de katholieke studenten uit het radicale activisme te houden en hun een christelijke opvoeding en levensstijl mee te geven. Het verhinderde niet dat het GSC verder radicaliseerde. In april 1918 keurde het een motie goed waarin geëist werd dat de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer zou worden erkend als het hoogste gezaghebbende lichaam in Vlaanderen.

Na de wapenstilstand en het beëindigen van de oorlogshandelingen werd de Vlaamsche Hoogeschool weer gesloten. Het GSC hield op te bestaan, maar werd net zoals het activisme zelf, algauw voorwerp van mythevorming en verheerlijking. De ex-Gandavenses, zoals de studenten werden genoemd, werden vanaf de jaren 1920 door vele flaminganten beschouwd als voorvechters van de Vlaamse universiteit. Er ontstond een sfeer van mystificatie rond het studentenleven aan de Vlaamsche Hoogeschool.

De Nolfbarak

Op 21 januari 1919, tijdens de academische ceremonie voor de opening van het academiejaar, wandelden de Gé Libérale en de Gé Catholique samen de Aula binnen. Het gezamenlijke optreden van deze gezworen tegenstanders van voor de oorlog markeerde symbolisch het einde van de levensbeschouwelijke spanningen in het licht van de oorlog. Tegelijk was het ook een anti-Vlaamsgezind statement. Een jaar later werd zelfs de Association Générale des Etudiants de l'Université de Gand gesticht, die tot doel had de Franstalige universiteit te verdedigen, ongeacht de ideologische verschillen tussen de (Franstalige) katholieke en liberale studenten. Gedurende enkele jaren publiceerde deze nieuwe Association de studentenalmanak Gand Université.

Aan Vlaamsgezinde zijde vond er ook een mobilisatie plaats. Al kort na de heropening richtten de flamingantische studenten het AVHV ( Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond
Het Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond (AVHV) was een overkoepeling voor Vlaamsgezinde studentenverenigingen van verschillende universiteiten, gesticht door Leuvense en Gentse Vlaamse... Lees meer ) op. Het wilde niet alleen alle Vlaamse studenten zonder ideologisch onderscheid verenigen en de universiteit vernederlandsen, maar eiste ook amnestie Amnestie
Lees meer voor activisten en zelfbestuur, al was de eerste generatie AVHV'ers nog niet (uitgesproken) anti-Belgisch. Onder leiding van Geert de Rijcker De Rijcker, Geert
Geert De Rijcker (1901-1940) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider die in 1927-1928 algemeen voorzitter was van het AVHV. Later vestigde hij zich als geneesheer in Stekene en wer... Lees meer groeide het AVHV-Gent in de jaren 1927-1929 uit tot een grote, sterk georganiseerde en Vlaams-nationalistische studentenvereniging. Ook werd in deze periode gestart met het studentenblad Den Uyl Den Uyl
Lees meer .

Tegenover het AVHV stond niet alleen de Association Générale, maar ook een Université de Gand die geleid werd door Henri Pirenne Pirenne, Henri
Henri Pirenne (1862-1935) was een van de invloedrijkste Belgische historici uit de 20ste eeuw. Zijn werk, met name zijn zevendelige Histoire de Belgique, reflecteerde een Belgisch-nationa... Lees meer en die in het licht van de gebeurtenissen tijdens de Eerste Wereldoorlog radicaal de Vlaamse eisen afwees. Op 22 november 1922 marcheerde het AVHV mee op met een door de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer ingerichte meeting ten voordele van de vernederlandsing van Gent; twee weken later vond de zogenaamde Paardenvijgenstoet plaats, waarbij 'Gand Français', waartoe de rector en de Fransgezinde professoren en studenten behoorden, met exact de tegenovergestelde boodschap op straat kwam; de manifestatie werd op vrij brutale wijze verstoord door Vlaamsgezinde tegenbetogers, die de Belgische vlaggen vertrappelden en met paardenvijgen gooiden. Tot aan het begin van de jaren 1930 vormde de straat het bijwijlen woelige strijdtoneel tussen Vlaamsgezinde (en later ook Vlaams-nationalistische) studenten en hun ideologische tegenstrevers.

Vanaf 1923 spitste de strijd zich toe op het toen door minister Pierre Nolf Nolf, Pierre
Pierre Nolf (1873-1953) was minister van Kunsten en Wetenschappen. Hij gaf zijn naam aan de zogenaamde Nolf-barak, de scheldnaam voor de gedeeltelijke vernederlandsing op zijn initiatief... Lees meer ingevoerde tweetalig stelsel van de universiteit. Het overkoepelende AVHV, dat zo'n twee- tot driehonderd studenten groepeerde, vaardigde een boycot tegen de zogeheten Nolfbarak uit, waarbij de Vlaamse studenten weigerden zich in de Nederlandstalige richting in te schrijven. Ter gelegenheid van deze actie werd het Aktiekomiteit ter Vervlaamsching van de Universiteit Gent opgericht. Ondanks de boycot, die overigens niet volledig standhield, had het Nolfstelsel de instroom van een nieuwe generatie Nederlandstalige professoren tot gevolg. Minister Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer leidde de benoemingsdans. Op termijn zou deze instroom de ‘franskiljonse’ meerderheid in professorenkorps en (en dus de Academische Raad breken) en de standpunten van de studentenbeweging en academische overheid dichter bij elkaar brengen. Tot de nieuwbenoemde professoren behoorden onder meer August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer , Hans van Werveke Van Werveke, Hans
Lees meer , Paul van Oye Van Oye, Paul
Paul van Oye (1886-1969) was hydrobioloog en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Gent. Hij leverde als flamingant een cruciale bijdrage aan de vernederlandsing van het wetenschappelijke l... Lees meer en Karel van de Woestijne Van de Woestijne, Karel
Karel van de Woestijne (1878-1929) was een Gentse dichter, prozaïst, criticus en journalist. Hij engageerde zich als gematigd flamingant binnen de Vlaamse beweging en was tijdens de Eerst... Lees meer .

Oproep van het Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond (AVHV), het Verbond der Vlaamse Oud-strijders (VOS) en het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond (AKVS) tot boycot van het tweetalig stelsel aan de Gentse Universiteit, ca. 1923. (Universiteitsbibliotheek Gent)

Blijvende contestatie

Met de Bormsverkiezing Bormsverkiezing
De Bormsverkiezing – de verkiezing van de onverkiesbare, in de gevangenis verblijvende ex-activist August Borms tot Kamerlid bij tussentijdse verkiezingen in 1929 – was een politiek feit ... Lees meer in december 1928 en de daaropvolgende protestmeetings kwamen anti-Belgische tendensen duidelijk aan de oppervlakte. Het Verbond radicaliseerde en schaarde zich mee achter de 'anti-30'-campagnes die tot doel hadden het Belgische eeuwfeest te boycotten. Het jaar van de officiële vernederlandsing van de Gentse universiteit (1930) stond in het teken van het 15de Groot-Nederlands Studentencongres Groot-Nederlandse Studentencongressen
De Groot-Nederlandse Studentencongressen waren bijeenkomsten van Vlaamse en Nederlandse studenten, gericht op het versterken van de onderlinge banden - vanuit de overtuiging dat Vlamingen... Lees meer dat te Gent werd gehouden. Dit congres keerde zich af van de Belgische staat en schoof de staatkundige eenheid van Vlaanderen en Nederland naar voren als na te streven doel.

Na de officiële vernederlandsing van Gent in april 1930 herriep het AVHV de boycot uit 1923 en verlegde het zijn doelstellingen naar het bestrijden van de Franstalige aanwezigheid in de universiteit. Een jaarlijks terugkerend hoogtepunt in die strijd was de plechtige openingszitting van het academiejaar, die telkens uitdraaide op relletjes en protestacties. De oprichting in 1930 van het Liberaal Vlaams Studentenverbond Liberaal Vlaams Studentenverbond
Het Liberaal Vlaams Studentenverbond (LVSV) is een Vlaamsgezinde liberale studentenvereniging die in 1930 werd opgericht in Gent, en ook afdelingen had in Brussel, Antwerpen en Leuven. He... Lees meer (LVSV), dat op het standpunt van het democratisch Vlaams liberalisme stond en zich afkeerde van de Franstalige liberalen, moet in deze context geplaatst worden.

Vanaf het academiejaar 1930-1931 werd gestart met de actie ‘Nu naar Gent!’, die vooral tot doel had katholieke Vlaamsgezinde studenten aan te trekken. Als gevolg van de vernederlandsing en aangespoord door de campagne, trokken volgens een schatting van het Leuvense Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV) ongeveer tweehonderd Leuvense studenten naar Gent om er hun studies voort te zetten. Het klimaat bleef daarbij woelig. Er vonden verschillende incidenten plaats, en uit vrees voor het studentengeweld werd in 1931 en 1932 geen plechtige openingszitting gehouden. Door hun tegenstanders werden de AVHV-studenten 'les stokslagers' genoemd.

De blijvende contestatie van de nu vernederlandste universiteit plaatste de nieuwe rector August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer in een moeilijke positie. Hij riep de studenten meermaals op om de tegenstanders van de vernederlandsing geen voorwendsels te geven. ‘Het moge nooit gezegd worden, dat gij zelf uw Vlaamsche universiteit in de grond hebt geboord’. Ook Van Oye riep in het studentenhuis van het GSC, Huize Mac Leod, de studenten op tot kalmte. Hij verwees naar zijn eigen studentengeneratie: die had moeten vechten en strijden, maar nu de Vlamingen hun recht gekregen hadden, was het aan de nieuwe generatie van de jaren 1930 om op een waardige manier invulling te geven aan het Nederlandstalige onderwijs en onderzoek.

Tegen België

Wat naar buitenaf een hecht en eensgezind anti-Franstalig studentenfront scheen, bleek intern echter sterk verdeeld. Steeds minder fungeerde het AVHV in de beginjaren 1930 als overkoepelende studentenvereniging, steeds meer werd het de spreekbuis van de katholieke Vlaamsgezinde studenten. Het vrijzinnige 't Zal en het liberale LVSV voeren een andere politieke koers en verwijderden zich van de AVHV-koepel. 't Zal heroriënteerde zich en stelde in de jaren 1930 de antiklerikale en antifascistische strijd centraal.

Binnen het overkoepelende AVHV stak vanaf 1931 de verdeeldheid tussen een federalistische Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer en Groot-Nederlandse strekking de kop op. Voor een deel was dit het gevolg van de Leuvense instroom. De Gentse tak van het AVHV schaarde zich onder impuls van de Vlaamse Debatingclub achter het standpunt van radicale studentenleiders als Reimond Tollenaere Tollenaere, Reimond
Reimond Tollenaere (1909-1942) was een Vlaams-nationalistisch studentenleider in Gent en politicus in het VNV. Hij was parlementair (1936-1942) en propagandaleider. Hij stuurde het VNV in... Lees meer en Willem Melis Melis, Willem
Willem Melis (1907-1984) was een advocaat, ambtenaar en journalist, vooral bekend als Verdinaso-lid, als directeur van de Dienst pers en propaganda van de Nationale Landbouw en Voedingsco... Lees meer , terwijl de Leuvense tak eerder opteerde voor het federalisme. Het radicalisme van de Gentse tak werd versterkt door de steun van bladen als Vlaanderen Vlaanderen (1922-1933)
Vlaanderen was een radicaal Vlaams-nationalistisch weekblad dat verscheen tussen 1922 en 1933. Het stond voor het grootste deel onder leiding van Robrecht de Smet en Josué de Decker. Het ... Lees meer en Jong Dietschland Jong Dietschland (1926-1933)
Jong Dietschland (1926-1933) was een radicaal Vlaamsgezind en Groot-Nederlands weekblad met veel interesse voor kunst en literatuur en met aandacht voor de Nieuwe Orde-stromingen. Het bla... Lees meer . Geleidelijk aan evolueerde de Gentse AVHV-afdeling in extreem antidemocratische en antiparlementaire richting en koos ze meer en meer voor de Nieuwe Orde. In 1932 vaardigde Tollenaere een beruchte motie tot vernietiging van de Belgische staat uit en in 1933 herdefinieerde hij de koers van het verbond in Groot-Germaanse richting.

Dit extremisme ging echter te ver voor een aantal studenten, hoofdzakelijk gegroepeerd in de Vlaamsche Studentenclub. Zij keerden zich van het AVHV af. Het waren die meer gematigde flaminganten die in maart 1933 overgingen tot de oprichting van het Gentsch Studenten Corps Gentsch Studentencorps
Het Gentsch Studenten Corps (GSC) was de overkoepelende vereniging van de Vlaamse studenten aan de Rijksuniversiteit Gent in de jaren 1930. Lees meer , wat dan ook de doodsteek voor het tanende AVHV betekende.

Het Gentsch Studenten Corps (1933-1940)

Het Gentsch Studenten Corps organiseerde zich als een corporatie op basis van de faculteitskringen en verenigde tot aan de Tweede Wereldoorlog het grootste deel der Vlaamsgezinde studenten. Het Corps wilde in een wetenschappelijke sfeer ijveren voor de verdere vernederlandsing van de universiteit. Ook wenste het GSC een hoogstaand en stijlvol cultureel leven tot ontwikkeling te brengen, gedragen door een Vlaamse intellectuele 'aristocratie'. In de naam van de vereniging en van haar blad, Aula, werd uitdrukkelijk gerefereerd aan de activistische studentengeneratie.

Principieel stond het GSC open voor alle politieke, filosofische of godsdienstige overtuigingen, wat tot gevolg had dat intern de verschillende studentenfracties de overhand probeerden te halen. Vanaf de oprichting van een studentenafdeling van het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer (Verdinaso) domineerden de Dinasostudenten met onder anderen preses Paul Persyn Persyn, Paul
Na een prominente rol te hebben gespeeld in de Gentse studentenbeweging werd Paul Persyn (1912-1976) actief in het Verdinaso in Antwerpen, waar hij in toenemende mate een leidende functie... Lees meer het GSC in de periode 1933-1935. Tegelijkertijd deden ook het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) en 't Zal pogingen om het Corps in handen te nemen. In feite speelde er zich een permanente strijd af tussen enerzijds katholieken en vrijzinnigen (liberalen, socialisten en communisten) en anderzijds VNV'ers, Dinaso's en Nieuwe Orde-gezinden.

De tijd van de grote studentenacties en -betogingen was voorbij, maar het GSC bleef zich wel tot het einde van de jaren 1930 verzetten tegen de nog steeds aanwezige Franstalige studenten en professoren; ook naar 'de geest' moest Gent volledig vernederlandst worden. Tegelijk bouwde het GSC een hoogstaand studentenleven uit rond Huize Mac Leod, het corpshuis in de Sint-Pietersnieuwstraat. Opvallend was het sociale luik, met brigadetochten ten voordele van behoeftige Gentenaars die enkele keren per jaar door de Sociale Hulp der studenten werden georganiseerd. Aan het einde van het academiejaar eindigde het corpsjaar met de zogenaamde Roelandtfeesten, een studentenfeest met een traditioneel kampvuur dat gehouden werd op het kasteel van de Club Roelandt in Mariakerke, dat eigendom was van Cyriel de Wael De Wael, Cyriel
Cyriel de Wael (1896-1969) speelde een prominente rol in het studentenleven aan de vernederlandste Gentse universiteit en in de organisatie van de ex-Gandavenses daarna. Hij maakte carriè... Lees meer , een van de oud-studenten van de Vlaamsche Hoogeschool.

Leden van het Gentsch Studenten Corps (GSC) poseren voor hun studentenhuis tijdens de actie Sociale Hulp. Ideologische tegenstanders overschilderden het opschrift ‘Vlaamsche Studenten-Sociale Hulp’, ca. 1933. (ADVN)

Het jaar 1938-1939 was nog een laatste topjaar van de GSC-werking. Het corps telde zevenhonderd leden en organiseerde lustrumfeesten en Dies Natalisvieringen, waardoor het duidelijk aanwezig was aan de universiteit. Toch kwam het GSC kort daarna ten val, als gevolg van de oprichting in maart 1939 van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond-Gent Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Gent
Een voorloper van de Genste afdeling van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Gent (KVHV-Gent) ontstond in 1887. De organisatie telde hoogdagen, maar ook mindere periodes. Ze had sed... Lees meer (KVHV). Het rechtse en bij de Nieuwe Orde aanleunende KVHV werd zeer snel zeer succesvol. Er bestond in Gent op dat ogenblik geen vereniging die het grote aantal katholieke studenten kon groeperen en in staat was om een tegenwicht te vormen tegen de vrijzinnige en links georiënteerde verenigingen. Maar het KVHV profiteerde ook van de verdeeldheid binnen het GSC. Vanaf het najaar van 1939 nam het KVHV de GSC-leiding volledig in handen, tot groot ongenoegen van de andere studentenverenigingen. Het GSC verloor zijn koepelfunctie en verdween in mei 1940.

Gentsch Studenten Verbond (GSV)

Ondanks de oorlog en de gewijzigde politieke situatie kwam het studentenleven in de zomer van 1940 opnieuw op gang. Binnen het KVHV werd er nagedacht over het oprichten van een nieuw overkoepelend studentenverbond, dat zich zou enten op de Nieuwe Orde, de christelijk-zedelijke principes zou onderschrijven en in de lijn van het vroegere GSC zou ijveren voor een hoogstaand Diets Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer cultureel leven aan de universiteit. In oktober 1940 ging het nagenoeg helemaal uit het KVHV voortgekomen Gentsch Studenten Verbond Gentsch Studenten Verbond
Het Gentsch Studenten Verbond (GSV) was de overkoepelende vereniging van de Vlaamse studenten aan de Rijksuniversiteit Gent tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer (GSV) van start.

Buiten dit GSV, dat zich geheel achter de Nieuwe Orde schaarde, waren er officieel geen andere studentenverenigingen meer actief aan de Rijksuniversiteit Gent. De liberale, socialistische en vrijzinnige studenten gingen in de clandestiniteit en sloten zich aan bij de nationale Studenten Groepering die gelieerd was aan het Onafhankelijksfront. Ook werd er gestart met de uitgave van een clandestien studentenblad onder de naam Klokke Roeland.

Het GSV raakte vanaf 1941-1942 verdeeld tussen een Dietsgezinde en een Duitsgezinde vleugel, waarbij de laatste het overwicht haalde. Door de radicale keuze voor de politiek van de bezetter keerden zich steeds meer faculteitskringen van het GSV af. Ondanks herhaalde pogingen om het GSV van koers te doen veranderen, bleef het de kant van het nationaalsocialisme kiezen. Het kwam daarbij terecht in interne collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer twisten en de opbodpolitiek van de Duitsers.

Deelnemers aan het Dietsch Studentencongres in Gent staan in formatie voor de Opera aan de Kouter en brengen de Hitlergroet, 3 april 1941. Foto Paul de Clercq. (Amsab-ISG, fo006945)

Met de nakende bevrijding verzwakte het GSV zienderogen, om tijdens de septemberdagen in 1944 geheel te verdwijnen. Vele studenten die tijdens de oorlog hadden gemiliteerd in VNV, Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer of GSV kwamen in de repressie Repressie
Lees meer molen terecht en werden politiek uitgeschakeld.

De naoorlogse herrijzenis

De eerste overkoepelende organisatie van Vlaamse studenten die na de oorlog aan de Rijksuniversiteit van Gent (RUG) ontstond, was de Nationale Studenten Groepering (NSG). Deze NSG ontstond uit de studentenmiddens die zich in het verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer hadden geëngageerd. Vanaf het begin poogde deze studentenvereniging, die ook culturele en ontspanningsactiviteiten aanbood, zich boven en buiten alle politiek te houden.

Inzake de Vlaamse strijd verlegde de NSG het accent naar taal en cultuur, wat zich onder andere vertolkte in contacten met Nederland en Zuid-Afrika Zuid-Afrika
Deze bijdrage belicht de relatie tussen de Vlaamse beweging en Zuid-Afrika van de 19de tot de 21ste eeuw. Lees meer . Als gevolg van die contacten werd in 1947 het Studentencongres der Lage Landen georganiseerd, dat honderden studenten uit Nederland, Vlaanderen en Zuid-Afrika bijeen bracht. Het congres knoopte aan bij de traditie van de Groot-Nederlandse Studentencongressen en leidde tot de erkenning van de NSG. In 1948 en daarna opnieuw jaarlijks van 1953 tot 1961 werden er dergelijke congressen gehouden in een van de Nederlandse universiteitssteden. Op het einde van de jaren 1940 nam de NSG ook deel aan de oprichting van de studentencomités voor Europees federalisme en voor de Benelux Benelux
Het begrip Benelux verwijst naar de intergouvernementele samenwerking tussen België, Nederland en Luxemburg na de Tweede Wereldoorlog. Het concept kon op verschillende tijdstippen op bijz... Lees meer . Tijdens het academiejaar 1957-1958 werd de NSG omgevormd tot Gents Studenten Korps (GSK). In dat GSK zetelden alle politieke en filosofische verenigingen die aan de RUG actief waren, naast het studentikoze Seniorenconvent en het Faculteitenconvent.

Ook het Liberaal Vlaams Studentenverbond (LVSV) en het 't Zal wel Gaan herleefden na de oorlog. Vanaf het voorzitterschap van Leon de Meyer in 1949 plaatste het LVSV de Vlaamsgezindheid weer bovenaan op de agenda en trad het krachtdadig op in de NSG. 't Zal stapte tijdelijk af van zijn flamingantisme en profileerde zich als volkomen vaderlands en Belgischgezind. Wel bleef de vereniging gehecht aan de Vlaamse taal en cultuur.

De Vlaams-nationalistische studentenbeweging

Leunde het NSG aan bij het GSC, dan was het KVHV de vereniging die de fakkel van de vooroorlogse radicale Vlaamse studentenbeweging overnam. Officieel werd het Gentse KVHV op 19 maart 1945 heropgericht. Het stelde zich aanvankelijk pro-Belgisch en fel katholiek op en kon rekenen op de steun van heel wat professoren. Het vond ook aansluiting bij de ideeën van de pas opgerichte Christelijke Volkspartij Christelijke Volkspartij
Lees meer (CVP).

De opgang van het KVHV ging gepaard met de uitbreiding van de verbondswerking: er kwam een studentenfanfare, een politieke en sociale studiekring, een volksdansgroep en het ledenaantal steeg aanzienlijk. Terwijl de gehele Vlaamse beweging na de oorlog geleidelijk herleefde en nieuwe strijdvaardigheid putte uit thema's als amnestie Amnestie
Lees meer en de dynamitering van de IJzertoren IJzertoren
De IJzertoren is een Vlaamsgezind monument in Diksmuide, dat in 1928-1930 werd opgericht als eerbetoon aan de Vlaamse soldaten die sneuvelden aan het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoo... Lees meer , kwamen binnen het KVHV de Vlaams-nationalisten weer op het voorplan. Onder leiding van Wim Jorissen Jorissen, Wim (sr.)
Wim Jorissen (1922-1982) was een radicaal Vlaams-nationalistisch boegbeeld van de Volksunie (VU), die in de pioniersjaren van de partij en tot het midden van de jaren 1970 het succes en d... Lees meer groepeerden zij zich in de radicale Groot-Nederlandse en Vlaams-nationalistische Oranjekring Oranjekring
De Oranjekring was in 1946-1947 een Vlaams-nationalistische en Groot-Nederlandse studentenkring aan de Rijksuniversiteit Gent binnen het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV). De k... Lees meer . De eerder gematigde flaminganten binnen het KVHV moesten in 1947 het onderspit delven toen Jorissen als preses aantrad. Vanaf dat moment tot het begin van de jaren 1960 zou het KVHV naast het katholicisme het Vlaams-nationalisme propageren. Het werd ook de grootste Vlaamse studentenvereniging in Gent. In thema's als de Koningskwestie Koningskwestie
Constitutioneel, politiek en maatschappelijk vraagstuk rond de persoon en de houding van koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog. Lees meer , amnestie en Schoolstrijd kwam het steeds lijnrecht tegenover de liberale, socialistische en vrijzinnige studenten te staan.

Vanaf 1958 verscheen er aan de Gentse universiteit een nieuwe studentenvereniging die na een langzame start steeds sterker zou worden en tijdens de late jaren 1960 en begin 1970 het studentenleven zou domineren: de Vlaams-Nationale Studentenunie Vlaams-Nationale Studentenunie (1958-1984)
De Vlaams-Nationale Studentenunie (VNSU), opgericht in 1958, was een studentenorganisatie aan de Vlaamse universiteiten die bij de Volksunie (VU) aanleunde en die haar hoogtepunt kende in... Lees meer (VNSU). Aanvankelijk werd de VNSU gesticht als Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer -studentenafdeling. Behalve door deze partijpolitieke binding verschilde de VNSU van het KVHV door haar pluralisme op levensbeschouwelijk vlak.

Affiche van de Vlaams-Nationale Studentenunie (VNSU) ter promotie van een lezing door historicus Arthur de Bruyne over Vlaams-nationalisme, ca. 1960. (ADVN, VAFB315)

Vlaams en progressief

De jaren 1960 werden gekenmerkt door progressisme en het omvergooien van heel wat tradities. Het was de periode van het studentensyndicalisme en een tijd waarin de gehele studentenbeweging naar een linkse en progressieve oriëntatie evolueerde. Als gevolg daarvan vond een duidelijke evolutie plaats binnen de Vlaamsgezinde studentenverenigingen. De eerste vereniging die een identiteitscrisis en koerswijziging doormaakte was het KVHV, dat zich vanaf het begin van de jaren 1960 kritisch opstelde tegenover de Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer . In 1964 liet het KVHV-tijdschrift Ons Verbond de AVV-VVK Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus (AVV-VVK)
Deze leuze werd in 1881 gelanceerd door Frans Drijvers in het scholierentijdschrift De Student. Ze verwoordde de dubbele motivatie van Vlaamsgezindheid en ultramontaanse geloofsijver die ... Lees meer -leuze (Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus) vallen en noemde het zich Vlaams-progressief. Het minder beklemtonen van de katholieke koers kon niet verhinderen – of was er mogelijk de oorzaak van – dat het met het Verbond bergafwaarts ging. Dit uitte zich in 1964 onder meer in twisten tussen een progressief en conservatief kamp rond thema's als het studentensyndicalisme. Bij deze tegenstellingen voegden zich financiële problemen en het KVHV ging in 1965 ten onder. Dat speelde in de kaart van de VNSU, die zich nu volop kon profileren als de enige Vlaams-nationalistische studentenvereniging.

De parlementsverkiezingen van 1965 betekenden de grote doorbraak voor de Volksunie (VU), die haar stemmenaantal bijna zag verdubbelen. Dit succes was mede een gevolg van een progressieve verruiming en een levensbeschouwelijk pluralistische opstelling van de partij, maar ook van haar centrumlinkse opstelling op sociaaleconomisch vlak. Samen met de VU sloeg ook de VNSU de weg van een sociaal-progressieve en volksnationalistische studentenbeweging in. De VNSU wist zich aan het tijdsklimaat aan te passen en speelde ook in op de eisen van de toenmalige studentenbeweging zonder haar Vlaams-nationalistische wortels te verloochenen.

Tijdens de jaren 1960 ontplooide de VNSU een zeer actieve werking en groeide uit tot de sterkste politieke studentenvereniging aan de RUG, wat zich vertaalde in successen bij de verkiezingen voor de algemene raad van het GSK in de periode 1966-1968.

Studentenprotest aan de gebouwen van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte op de Blandijnberg te Gent, maart 1969. Foto Renaat Willockx. (Archief Universiteit Gent)

De crisis van de jaren 1970

Na 1968 stak ook binnen het VNSU de verdeeldheid tussen een rechter- en linkerzijde de kop op. Preses Vik van Brantegem Van Brantegem, Vik
Vik van Brantegem (1946) was in 1967 één van de oprichters van het Vlaams Aktiekomitee van Oost-Europa (VAKOE), waarmee hij zich opwierp voor de bevrijding van Sovjet-dissidenten. Hij wa... Lees meer probeerde de VNSU te heroriënteren in rechts-Vlaams-nationalistische en traditioneel-katholieke zin, maar werd tot ontslag gedwongen. Dat bracht hem ertoe het KVHV opnieuw in te richten als een rechtse, Vlaams-nationalistische en katholieke vereniging. Gezien de woelige contestatieperiode en de studentenopstanden in 1968 en 1969, die uitmonden in de universitaire vernieuwing van maart 1969, bleek dit geen eenvoudige opgave. Het KVHV kwam nooit goed uit de startblokken en had al snel met interne problemen te kampen. In feite kwam het Verbond meer en meer in het vaarwater terecht van radicale rechtse groeperingen zoals Were Di Were Di
Were Di vzw was een radicaal Vlaams-nationalistische actiegroep die vooral met haar tijdschrift Dietsland Europa het rechts-nationalistische gedachtengoed verspreidde in de jaren 1960 tot... Lees meer en Vlaamse Militanten Orde Vlaamse Militanten Orde (1950-1971)
De Vlaamse Militanten Orde was een Vlaams-nationale militantenorganisatie die werd opgericht in 1950, aanvankelijk ter ondersteuning van de Vlaams-nationale partijpolitiek. Lees meer (VMO). Na rellen tussen rechtse en linkse studenten werd het KVHV in oktober 1975 uitgesloten uit het Politieke Convent van de RUG. In 1976 hield de vereniging opnieuw op te bestaan, waarna enkele ex-verbondsleden zich engageerden in de oprichting van de bij het Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer aanleunende Nationalistische Studentenvereniging Nationalistische Studenten Vereniging
De Nationalistische Studentenvereniging is een uiterst-rechtse Vlaams-nationale studentenvereniging, opgericht in 1976, met afdelingen in Leuven, Gent, Antwerpen, Brussel, Hasselt, Mechel... Lees meer (NSV).

Met de terugval van het KVHV in 1973 kwam er ruimte voor de VNSU, die zich pluralistisch, democratisch, Vlaams-nationalistisch en federalistisch opstelde. Dat vertaalde zich in een stijgend ledenaantal tot 1978. Vooral het sociale gedeelte van het VNSU-programma, met veel aandacht voor de sociale sector en het universitair beleid, sloeg aan bij de studenten. Maar ook Vlaamsgezinde thema’s kwamen aan bod, met deelname aan acties van het Taal Aktiekomitee Taal Aktie Komitee
Het Taalaktiekomitee (TAK) (1972) is een partijpolitiek-onafhankelijke Vlaams-nationalistische actiegroep met – zeker tot in de jaren 1990 – als handelsmerk ludieke stunts en verrassende ... Lees meer , amnestieacties en een grote aandacht voor de problematiek van Frans-Vlaanderen Frans-Vlaanderen
Dit artikel belicht de belangstelling vanuit de Vlaamse beweging voor de Vlaamse cultuur in Noord-Frankrijk. Lees meer en de Brusselse Rand Vlaamse Rand
De Vlaamse Rand omvat de negentien gemeenten grenzend aan Brussel of aan een faciliteitengemeente. De relatie tot Brussel leidt er tot specifieke uitdagingen. Lees meer . Tot 1977 bleef de VNSU een van de sterkste politieke verenigingen aan de RUG.

De Vlaams-Nationale Studentenunie (VNSU) was tijdens de jaren 1960 en 1970 de directe concurrent van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenvebond (KVHV). Na 1973 kende de VNSU een nieuwe bloei door naast het Vlaamse ook sociale accenten te leggen. (ADVN, VY425)

Nationalistische Studentenvereniging

Met de felle polemiek binnen de Vlaamse beweging rond het sluiten van het Egmontpact en de daaropvolgende crisis binnen de Volksunie (VU), kwam ook de Vlaamsgezinde studentenbeweging in Gent onder zware druk te staan. Onder het voorzitterschap van Reinoud d'Haese verzette de VNSU zich tegen Egmont, wat tot gevolg had dat de studentenvereniging klem kwam te zitten tussen VU en de radicale Vlaamse beweging. Nochtans deed de VNSU het aan de universiteit nog steeds niet slecht. Wel kwam er concurrentie op rechts, met de radicale Nationalistische Studentenvereniging Nationalistische Studenten Vereniging
De Nationalistische Studentenvereniging is een uiterst-rechtse Vlaams-nationale studentenvereniging, opgericht in 1976, met afdelingen in Leuven, Gent, Antwerpen, Brussel, Hasselt, Mechel... Lees meer (NSV) die in 1976 in Antwerpen werd opgericht en in 1978 een Gentse kern kreeg.

Van de impasse binnen de VNSU profiteerde de NSV die zich antikapitalistisch, antimarxistisch, volksnationalistisch en personalistisch opstelde. Van in het begin dweepte de NSV met het nieuw-rechtse gedachtegoed en met het Vlaams Blok (VB) van Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer . In de publicaties van de NSV werd gepleit voor apartheid, tegen migranten en migrantenstemrecht en tegen al wat links van het midden stond in het politieke spectrum. In het begin van de jaren 1980 kwam ook de eis voor een onafhankelijk Vlaanderen naar boven.

Vanaf het academiejaar 1979-1980 ontstond er een duidelijke verstrengeling tussen VNSU en NSV. De VNSU-preses was tevens een vooraanstaand NSV-lid en ook de VNSU pleitte voor een Vlaamse republiek en eiste de splitsing van het land. Dit leidde tot verdeeldheid binnen de VNSU, waardoor haar werking gaandeweg uitdoofde. In 1984 hield ze formeel op te bestaan.

NSV-betoging in Gent tegen migratie, februari 1986. Foto Lieve Colruyt. (Amsab-ISG, fo026546)

De jaren 1980-2000

Met het verdwijnen van de VNSU kwam er een einde aan de machtige positie die de Vlaamse studentenbeweging gedurende tientallen jaren aan de RUG had ingenomen. Ondanks vele accentverschuivingen en interne spanningen was de flamingantische stroming een constante gebleven in het Gentse studentenmilieu. Er kwamen nog wel opflakkeringen - in 1991 werden bijvoorbeeld zowel VNSU als KVHV heropgericht - maar als geheel had de Vlaamse studentenbeweging aan slagkracht en betekenis verloren.

De studentenbeweging was door nieuwe sociologische factoren niet langer een mobiliserende kracht in politiek-maatschappelijke kwesties. De massificatie van het hoger onderwijs, de secularisering en de individualisering van de studentencultuur waren daarvan de belangrijkste. Na de democratisering van het hoger onderwijs en de universitaire expansie waren de studentenaantallen geëxplodeerd. In Gent verdrievoudigde het studentenaantal tussen 1958 en 1973 van 3783 tot 11.424 studenten. In de jaren 1990 vond een nieuwe groeispurt plaats: 13.747 studenten (1990) werden er op tien jaar tijd 20.930 (2000), waarbij ook een gender Gender
Vrouwen en mannen kregen verschillende rollen binnen de Vlaamse beweging. De heersende verwachtingen spoorden echter niet altijd met de werkelijke genderverhoudingen en evolueerden boven... Lees meer verschuiving plaatsvond; de vrouwelijke studenten waren nu in de meerderheid. De studentenpopulatie veranderde van een kleine, mannelijke elite in een gemengd publiek van duizenden mannen en vrouwen, die meer dan vroeger uit alle lagen van de samenleving afkomstig waren.

Die massale groep studenten werd omkaderd door een hele reeks nieuwe sociale voorzieningen en ondersteunde diensten, te beginnen met het studentenrestaurant De Brug in 1960. In de jaren 1960 en 1970 werden verschillende studentenhomes gebouwd die een nieuwe vorm van gemeenschappelijk wonen creëerden. In feite professionaliseerde de ondersteunende rol van de studentenbeweging tot een universitaire dienst. Die studentenvoorzieningen werden in de jaren 1980 en 1990 alleen maar verder uitgebouwd.

Er was ook een mentale omslag. In een studentencultuur waarin gezelligheid werd beleefd tussen vrienden op kot en een steeds ruimer aanbod van cultuur en vrijetijdsvoorzieningen, kreeg de traditionele studentenbeweging het moeilijk. De studenten van de jaren 1980 en 1990 werden individualistischer en voelden zich niet langer een bevoorrechte elite, noch een maatschappelijke voorhoede, maar wel 'klanten' van een universitaire instelling. Het behalen van een diploma kwam op de eerste plaats. Als er werd betoogd, ging dat hoofdzakelijk over interne studentenaangelegenheden, zoals de hoogte van het inschrijvingsgeld. De processen van secularisering en ontzuiling verzwakten de traditionele binding van de studentenbeweging met de bredere maatschappelijke en politieke stromingen.

De maatschappelijke roeping van de student verdampte. Ideologie en idealisme verdwenen, en het waren de faculteitskringen die het studentenleven in handen gingen nemen. Met hun goed georganiseerde studiediensten, grootse fuiven en uitgebreide sportcompetities konden ze beter inspelen op de nieuwe, mobiele generatie. Het nieuwe in 2006 geopende studentenhuis de Therminal werd symbool voor deze evolutie.